De Vlaamsche School. Jaargang 3

Over de verbroedering van kunst en nyverheid.

De fransche schryvers spreken meestal met minachting van de kunsten en van de letteren ten onzent. Wy zyn dus gelukkig wanneer wy van tyd tot tyd eene uitzondering in die handelwyze aentreffen en wy beschouwen het als eene plicht zulke zeldzame uitzonderingen te mogen aenstippen.

Onlangs gaf de graef de Laborde, een der geleerdste mannen van Frankryk, een merkweerdig werk uit, onder den titel van: de l' Union des Arts et de l'Industrie.

De twee zware boekdeelen waeruit het bestaet, zyn hoofdzakelyk de wereldtentoonstellingen van Londen en Parys toegewyd en handelen over den algemeenen voortgang van kunstbegrippen in het vak der nyverheid.

België wordt er op eene treffelyke wyze beoordeeld. Nimmer zagen wy eenen vreemden schryver doelmatiger dit ernstig onderwerp behandelen. Ook denken wy de lezers van de Vlaemsche School aengenaem te zyn met hun de vertaling aentebieden van die schoone kunstbeschouwing Hier en daer vindt men wel eens zekere vooroordeelen en valsche begrippen in die der fransche natie eigen zyn, wanneer zy van ons spreekt, maer in 't algemeen slaegt de graef de Laborde den nagel op den kop en bewyst dat hy de kunstkwestiën grondig machtig is. Wy denken het onnoodig die misslagen aen te stippen. De nederduitsche lezer zal ze gemakkelyk beseffen en te recht wyzen.

Een fransch schryver moet immer staende houden dat al wat goeds in België bestaet, uit Frankryk herkomstig is. Wat willen wy er aen doen? Het is eene nationale kwael, waervan onwetendheid en lichtzinnigheid veel meer dan kwaedaerdigheid de schuld zyn. Dit is byzonderlyk tastbaer in hetgeen de graef de Laborde zich veroorloft te zeggen omtrent de politieke betrekkingen van den koning der Nederlanden met den huidigen toestand van België. Doch om die algemeene beschouwing niet mank te maken, hebben wy die onnauwkeurige zinsneden in onze vertaling niet te min opgenomen.

B^on J. De St-Genois.

Gent, 16 October 1857.

‘Er zyn gewesten die voor de kunsten bevoorrecht schynen te zyn, even als er heuvelen bestaen die den wyngaerd bezonderlyk voordeelig zyn, zonder dat men kunne uitleggen waerom, - kweekingwyze en hemelstreek gelyk zynde, - andere landen min bevoordeeligd voorkomen: Griekenland, Italië en België zyn van dit getal.
Vlaenderen had reeds verscheidene schitterende kunst-tydstippen gehad, wanneer, op uitnoodiging van fransche vorsten, onlangs aen 's lands bewind geplaetst, twee gebroeders door hunne werkzaemheden nauw verbonden, de olie-schilderkunst verbeterden en door talryke meesterstukken de aendacht van elkeen op die nieuwe behandelingswyze vestigden. Het gold niet alleen een enkel voorschrift om te schilderen, maer de geheele kunst was in 't spel. De natuer kwam in de plaets van den conventionnelen smaek, het realismus drong voor de eerste mael, met zyne volmaekste, ja met zyne betooverendste eigenschap, in de kunsten en zou welhaest den toer van den wereld doen.
Alombekend zyn de wonderlyke meesterstukken der oude schilderschool, die alsdan in hare nieuwigheid was. Van haren oorsprong af, door de voortbrengselen welke de hertogen van Bourgonje bestelden, beschermd, aengemoedigd en ontwikkeld, mocht zy daerenboven nog steunen op den kunstsmaek en op de sierelyke prachtzucht door die vorsten uit het fransch hof medegebracht en rondom hen met eenen ongehoorden zwier verspreid.
Men weet hoe spoedig die edele strekkingen in eenen wel voorbereiden bodem gezaeid, voortgang deden; hoe zy, ongeminderd de veranderingen van bestuer en landgrenzen, eene hoedanigheid aen het geheel land eigen uitmaekten en om zoo te zeggen de eigenaerdige stempel der Nederlanden werden.
Op deze eerste wedergeboorte volgden er andere; ieder der zelve ging dezelfde strekking na, bekwam eene nieuwe vermaerdheid in Europa en oefende eenen werkelyken invloed uit.
Onnoodig is het deze geschiedenis der kunst in de Nederlanden te hermaken; zy is genoegzaem gekend en ik wil er geene andere gevolgen uit trekken dan die daedzaek van eene ingeborene en geheel eigene neiging, welke een staetsbestuer - weinig bekommerd omtrent 's lands ware belangen - kan laten slapen, maer welke ook een behendig gouvernement gemakkelyk ontwekt.
Wy hebben van de Nederlanden en van Vlaenderen gesproken;

[p. 172]

edoch vergeten wy dat Holland en Frankryk zich zonden kunnen beklagen over die naemverwarring, over die minachting voor de politieke traktaten; laet ons over België handelen.
Ondanks Europa ingericht, van jaloersche naburen onringd, ja van vyanden, immer bedreigd van onder het juk eens vorsten terug te keeren die sedert vyf-en-twintig jaren zyne echte benaming van koning van Holland weigert weder te nemen, heeft België nieuwe krachten uit zyne nationaliteit geput, niet tegenstaende bedoelden kwaden wil of misschien ook wel voor die reden zelve. Zy heeft al hare kinderen in eenen familjekring vereenigd en door hunne eendrachtige poogingen geholpen, is zy er in gelukt, op min dan een vierde van eene eeuw, eene natie te herschapen, eene volksletterkunde, eene volksgeschiedenis te hermaken, eene machtige schilder- en beeldhouwers-school terug te vinden, een allerbest muzykconservatoor in te richten en op eene eerlyke wyze, in den wereld, in alle vakken, hare rolle te spelen.
De vaderlandsche liefde en de overleveringen hebben een groot aendeel in deze wedergeboorte; het staetsbestuer en de inrichtingen die het, naer ons voorbeeld, daergesteld heeft, hebben er veel toegedaen.
De scholen, de akademiën, de nyverheidsgestichten, de provinciale wedstryden, de tentoonstellingen door het staetsbestuer opgewekt en in de provinciën door kunstmaetschappyën verspreid, daerby ryke bestellingen, zie daer de nuttige maetregelen, die zoo veel hebben te weeg gebracht. Dit alles wordt verlevendigd door schildery- en andere zoo wel openbare als byzondere kunstvoorwerpen-verzamelingen alsook door de praelgebouwen die in het land krielen, door het wedyveren, met vlytige naburen, zoo als de Franschen, de Hollanders, de Duitschers, en hoofdzakelyk door de volksoverleveringen en 's lands ingeborenen lust voor de kunsten; zoo is het dat uit een eenig geslacht eene menigte verdienstelyke mannen zyn opgekomen, die wel denkelyk door anderen zullen opgevolgd worden.
Wel aen! zal ik hen toeroepen; wel aen! my voorbehoudende daerby aen myne landgenoten te zeggen: Gy, past op en waekt. Waekt! want die school, na, gelyk gy, van den weg afgeweken te zyn, slaet nog eens de goede baen in; waekt, omdat de kunstlust, door al dat aen zyne ontwikkeling bybrengt opgewekt, zich in de natie verspreidt en ze den goeden smaek, - die machtige dryfveer der nyverheid, zoowel onder den werkman als onder de fabriekbazen, zoowel onder de koopmans als onder het publiek, imboezemt.
Bemerkt wel hoe die beweging door de omstandigheden begunstigd is: boven aen een koning en een bestuer die de gewichtigheid der kunsten verstaen, beneden, een publiek dat dezelve lief heeft.
Het koningryk België werd ingericht, en van toen af, hebben vorst en ministers onmiddelyk de kunst als eene ernstige zaek aengenomen, en wel byzonderlyk de vorst; trouwens men zag hem het talent met de grootste achting behandelen; aen het zelve, gelyk aen alle andere diensten het vaderland bewezen, verleende hy eerekruissen en titels; hy opende persoonelyk, en van de hooge hof-beambten omringd, alle kunstplechtigheden: tentoonstellingen, wedstryden, inhulding van nieuwe museums! Op zoo eene grootsche en weerdige wyze behandeld, bleef ook de kunst weerdig en grootsch. By die hulpzame hand van boven toegereikt, kwam welhaest de ondersteuning van beneden. De belgische kunstenaers werden verdedigd, aengehitst, ja in de goede baen gehouden door een min talryk publiek dan het onze, doch meer verlicht, door een publiek dat in het begin wel moeijelyk in geestdrift wordt gezet, maer dat ook meer aenhoudend in zynen smaek is, dat zoo woelig niet voorkomt, en zich laet leiden door een nationale natuerdrift die het naer de voortreffelyke overleveringen der oude meesters terug dryft.
Het is dat zelfde publiek dat met verrukking de Servais, de Vieuxtemps, de Batta en de Beriot, in de hooge muzyk-school der hoofdstad gevormd, toejuichte, dat in zangmaetschappyën vereenigd, over geheel België dien stroom van populaire toonkunde stort welke onder het volk het harmonie-gevoel opwekt. Het is nog het zelfde publiek dat in 't kort de nyverheid op den goeden smaek in den keus der modellen en op de volmaektheid van uitvoering in al hare voortbrengselen zal uitnoodigen.
Laten wy ons in weinige woorden de hoofdzakelyke strekkingen der kunst en der nyverheid samen vatten.
Uit hoofde zyner aerdrykskundige ligging, heeft Vlaenderen van eeuwen lang, twee duidelyke richtingen gehad: de eene nationael, den bodem, het karakter der natie, de natuer eigen, dit alles zeer eigenaerdig, maer weinig verheven; de andere, nabootzend en van vreemden oorsprong, was uit Byzantiën, uit Duitschland, uit Italië of uit Frankryk herkomstig. Die richting had voor doelwit aen den stoffelyken, al te prosaïschen, realismus van de nationale neiging te ontloopen, om zich tot de hooge hoedanigheden te verheffen van het ideael, van de sierlykheid, van hetgeen men stiel noemt, iets voor hetwelk het volk weinig scheen genegen te zyn, daer het nooit in dien wederspannigen grond wortel heeft kunnen schieten, welkdanig ook het talent der mannen was, welke daertoe poogingen aenwendden.
Tot het einde der XVIII^e eeuw, worstelde de Vlaemsche School, op eene onverwinnelyke wyze tegen den vreemden invloed. Maer met het staetsorkaen van 93, werd de kunst vernield, de tegenstand week achteruit, de school van David zegenpraclde, en David zelve, Brussel voor zyne ballingschapplaets verkiezende, vereeuwigde in dit land, nog langer dan elders, zyne leerwyze en invloed.
In België eventwel, zoo wel als elders kwam er eene terugwerking op; kunstenaers, zoo als Odevaere en Navez, die door den aerd van hun talent, zich aen David hadden onderworpen, troffen opvolgers aen welke door eene gelyke natuerneiging, doch tegen hen werkende, in de fransche school, by Delaroche, Scheffer, Schopin en andere anekdotische schilders, hunne modellen gingen zoeken.
Op dien weg komen Wappers, Gallait en De Keyser als de uitmuntendste voor, en hier verschynen slechts de fransche schilders op den voorgrond om dat zy de eerste in het strydperk zyn getreden; want in de verdiensten en in de hoedanigheden van beide, is er weinig verschil.
Het is noch in dat punt dat de toekomst der belgische school, noch het gevaer voor onze school ligt. Maer ziet hier waer zy schuilen. Met den weldadigen vrede ontwaekten alle goede instinkten. In België was de oude nationale bodem zoo vernield niet als men het had gemeend, men werd weldra zyn bestaen gewaer, eerst toen hy slavelyk de voormalige hollandsche en vlaemsche schilders nabootste, dan, wanneer hy ze met meer losheid naaepte, en van voortgang tot voortgang wisten de belgische schilders, door hunne verduldige opmerkzaemheid de geheimen van het vak te doorgronden; door het verveerdigen van die navolgingen, verwekten zy in zich zelven natuerlyke en oorspronkelyke strekkingen welke slechts gelykvormigheid van ingeborene dispositiën uitmaken, en gingen zonder moeite van de kopy naer het origineel, van hunne oude meesters naer de natuer en de modellen over die ze bezield hadden. Zoo ver hebben zy het ten huidigen dage gebracht dat Leys, Willems, de twee Stevens, Ad. Dillens', en verder op Coulon, De Groux en andere de beste grondbeginselen der kunst machtig zyn; met den waren geest der oude meesters vervuld, gaen zy de nationale school vernieuwen, tevens der nationale inborst getrouw blyvende.

[p. 173]

Ik zal deze schilders in de verschillige vormen van hun talent niet opvolgen; men heeft ze in de tentoonstellingen van Londen kunnen bestuderen. Een woord slechts over Leys; die geestryke kunstenaer heeft de school van Van Eyck begrepen, juist gelyk ik zou willen dat onze artisten de kunst der Grieken zouden verstaen. Hy maekte zich ouden Vlaming, zoo als ik wenschen zou dat men zich ouden Griek maekte, om op die wyze van die edele ontleende natuer uit te gaen met het doelwit van de ingeborene eigenaerdigheid te ontwikkelen. Overigens matigde Leys zich geen anders goed aen; hy beërfde de vaderlyke nalatenschap, hy bootste zyne voorouders niet na, maer geleek hen door eene natuerlyke neiging en ingeborendheid. Doch heeft zich Leys van zyne schilderwyze te mistrouwen; hy zal tot de natuer zynen toeloop moeten nemen, zyne uitwerksels bestuderen, zyn eigen koloriet behoeven terug vinden, en het manierismus, dat zoowel in de kleur als in de uitdrukking, in het effekt als in de teekening bestaet, vermyden. Het manierismus begint daer waer de waerheid eindigt, en het koloriet van Leys is niet altyd echt; dikwyls komt het als conventionneel en ouderwets voor; het schynt reeds die soort van gebakken uitzicht te hebben welk de tyd na zich in de kleuren sleept, tusschen het glansen en het vernissen; ook zou ik wenschen dat Leys onderwerpen verkoos of meer verwyderd van ons of meer in de nabyheid van ons tydvak, dat heet het dichterlyk ideael of het stoffelyk realismus; dan zou hy den nyd die hem eigenaerdige hoedanigheden ontzegt, doen zwichten.
De belgische beeldhouwkunst had nog eene moeijelykere taek dan die der schilderkunst. Hoewel de hoofdkerk van Leuven en andere kerken de hedendaegsche artisten merkweerdige stalen aenbiedt van de monumentale beeldhouwkunst der XIII^e eeuw, hoewel de kunstverzamelingen en de geestelyke gebouwen houten beeldhouwery-stukken der XIV^e en XV^e eeuwen bewaerd hebben welke zich door den smaek der samenstelling en door de betooverende kunst der uitvoering onderscheiden, hoewel ieder geslacht eenige beeldhouwers telt, die, zoo als Frans Duquesnoy in een levendig gevoel der natuer uitmuntende middels vonden, trof men eventwel in die mesterstukken van het realismus noch de overleveringen noch die ryke modellen der oude vlaemsche schilders aen. De hedendaegsche school spruit uit haer eigen, doch twyfel ik dat zy er wel in gelukt heeft. De invloed te Parys door Canova uitgeoefend, heeft zich in België uitgebreid en blyft er nog tot op den huidigen dag aenhoudend voortsduren; men vindt hem er terug in den vorm, in de sierelykheid, in den smaek der figuren, ja tot in den keus der samenstellingen.
Doch nu breekt eene tegenwerking uit; de stiel wordt zuiverder en de smaek veredelt zich. Zoo als zy zich aenbood, kwam de belgische beeldhouwkunst er goed van af in de tentoonstelling van Londen, en nevens de onze pronkende, bewees zy hoe nauw de grenzen der Fransche en die der belgische kunst genegen zyn om in een te versmelten.
Zy schynen niet veel meer zichtbaer dan de grenspalen welke de twee ryken afscheiden; men gaet van het eene tot het andere zonder schok over en men vraegt zich: is het hier, is het daer, ben ik aengekomen, ben ik reeds te ver? Als men denkt dat wy over 25 jaren de schouders ophaelden, wanneer men van België sprak en dat wy slechts dat land kenden om zyne contrefaçon te verwenschen, zal men toch bekennen dat het plaetsen van de twee kunsten op dezelfde lyn ons een weinig moet doen nadenken.
Dus op het oogenblik dat wy verleerden, leerden de Belgen, en terwyl wy alles met die lichtzinnigheid behandelden, waervan wy ons eene verdienstelyke hoedanigheid maken, en het erfdeel van overheersching ons door onze voorzaten nagelaten in het spel brachten, waren de Belgen, door de ontwaking hunner nationaliteit aengezet, machtiger door de ontwikkeling hunner onafhankelykheid geworden; zy voelden de noodzakelykheid van aen Europa te bewyzen dat zy hun verleden nog weerdig waren en namen de kunst in ernst, wyden zich met volle geweten aen hunnen stillen arbeid, werkten met overtuiging en brachten aen ieder onzer tentoonstellingen, de bewystukken van eenen echten voortgang, welke als eene alarmklok aen de ooren onzer schilders zou klinken!
Niettegenstaende werden deze ernstige poogingen met minachting aenschouwd; en men misprees die strenge waerschouwingen. Onze groote kritici hielden staen dat die schilders leerlingen onzer kunstenaers, dat die schilderyen navolgingen onzer schilderyen waren, en geheel onze jeugd, die verblind door de eigenliefde welke de eerste harer hoedanigheden uitmaekt - daer zy de andere onderhoudt - ging luide uitroepen dat men te Brussel naby Parys zoo nog al tamelyk schilderde; maer laten wy ons op onze hoede zyn: België bootst ons niets na; zelfs indien wy haer lessen geven en de leerlingen behendiger dan de meesters worden, zouden zy wel op hunne beurt hunne voortbrengselen kunnen dagteekenen van Parys by Brussel, van Parys by Antwerpen. Het is op zulke wyze niet dat men zyne mededingers beoordeelt. België, aen onze grenzen gelegen, heeft niet kunnen wederstaen aen de bekoring van ook eens door het vensterraem te kyken om te zien hoe wy te werk gaen om den wereld onderwyzingen te geven. En kunnen wy het hun ten kwade rekenen, wy die meer dan eens door het sleutergat in de werkzael van Rubens, van Van Dyck en van Rembrandt keken. De kritici hebben deze krygskunst verlaten; nu zeggen zy van M. Leys, 't is een Hemling, van M. Willems, 't is een Metzu, zoo als wy in Frankryk den roem van Ingres ondermynen, met hem eenen Raphaël te noemen.
Dit al is zoo gemakkelyk als onnoodig te zeggen; laten wy ons Hemling, Metzu, en de hedendaegsche Raphaëls bewonderen, wanneer zy van hun eigenaerdig leven bestaen; de toekomst zal de bedeeling maken.
De nyverheid heeft eene andere baen ingeslagen als de kunsten; haer voortgang veropenbaert zich alleenelyk in eene richting van goeden koop, en onder den invloed van die strekking, heeft zy haren kunstsmaek verworpen en komt zy, onder dat opzicht, in den grooten wedstryd der natiën te voorschyn met nederigheid; ja zy schynt den voortgang door de kunst gedaen, tegenstrydig te zyn. En nogtans weten wy hoeveel wonderwerken de Nederlanders, in de bloeijendste tydvakken hunner kunst, hebben doen ontstaen. Wy mogen ons dus verwachten welhaest, op nieuw de natuerlyke ontwikkeling van hunnen voorspoedigen toestand te zien geschieden. Eventwel is het onmogelyk dat België van zoo talryke monumenten omringd, in zoo veel museums met wonderbare kunststukken harer artisten vervuld, toegelaten, jaerlyks tot de tentoonstellingen der kunstmaetschappyen geroepen, waer zy zich met zoovele gretigheid naer toe begeeft, waer zy met begeestering toejuicht, dat dit zelfde België de plicht op zich niet name van getrouw te blyven aen een kunstprogramma welk zy zoo gemakkelyk kan vervullen, byzonderlyk daer zy geprikkeld wordt door den goeden smaek die zich overal verspreidt.
Veel heeft dit land nog te doen; trouwens worden van den eenen kant, al de kerkversiersels te Luik door het handelhuis van John Philips uitgevoerd met een ware godsdienstig gevoel en naer de doelmatigste grondbeginselen der oudheidskunde, zoo moet men toch van den anderen kant bekennen, dat zyne kerkgewaden, zyne stofteekeningen, zyne geborduerde stoffen, slechts eene hoedanigheid aenbieden, die gene van eene onbetwistbare rykheid; doch wat is die rykheid wanneer smaek, sierlykheid, en archeologisch

[p. 174]

gevoel ontbroken? Eene massive, zware, overvloedige rykheid. - Zyne meubels en tapyten zyn gemeen van aerd; maer zyne parketten bezonderlyk die van Godefroy van Brussel, paren behendiglyk de oude mosaïek en het arabesk met de teekening van het tapyt; nochtans is alles door de mekaniek verveerdigd..........
Ware België een uitgestrekter land, waren hare artisten met verhevenere, zuiverdere, driftigere gedachten bezield, had hare nyverheid meer volmaektheid in de uitvoering en kon zy meer uitgebreidheid verwerven, ware zyn staetsbestuer niet genegen sedert eenige jaren om zich de armen te kruissen en te laten doen, meenende dat het alles heeft gedaen, ik had ze graeg voor voorbeeld verkozen van hetgene wy van onze mededingers te vreezen hebben, van hetgeen ons te doen staet, om op eene onverwinnelyke wyze te worstelen; maer wy zullen die perykels en die bedreigingen beter by onze gevarelyke naburen van over-zee aengestipt zien; wy gaen dus tot Engeland over.’