De Vlaamsche School. Jaargang 3

Onderzoek en aenteekeningen nopens de grafstede der Berthouten, heeren van Mechelen, in St-Rombauts kerk aldaer.

In de laetste aflevering van den tweeden jaergang der Vlaemsche School, in eene nota, bladz. 195, staet: ‘dat het beklagensweerdig is dat de oorspronkelyke grafstede der dry Berthouders, heeren van Mechelen, uit de St-Rombauts kerk is verdwenen.

Grootelyks is zulks te bejammeren, alsook dat het opschrift welk deze belangwekkende grafstede versierde, tot hier toe nog niet is teruggevonden en waerschynlyk voor altyd is te zoek geraekt. De verwoesting dezer rustplaets geschiedde na het innemen der stad door de Geuzen onder de kolonels van den Tempel⁽¹⁾ en Norrits ten jare 1580, als wanneer Mechelen niet slechts gedurende dry dagen, als in 1572, door de Spanjaerden, maer nagenoeg eene geheele maend aen de plundering werd overgeleverd. ‘De ergste, zegt David⁽²⁾, waren Norrits' Engelsche voetknechten, die allen vreemdelingen zynde en protestanten, heilig noch onheilig ontzagen......; ja, tot de zerken toe, die de graven der dooden bedekten, werden opgebroken en met honderden te scheep naer Engeland gevoerd⁽³⁾.’ Gelyk men ziet, is deze verwoesting geschied, in eene dier droeve omstandigheden welke het den mensch niet gegeven is te voorkomen, maer hetgene de geuzen van dit graf wel hadden willen sparen, werd in het begin der loopende eeuw afgebroken, wel is waer, om een nieuw monument in de plaets op te richten.

En hier denken wy te moeten doen opmerken dat zoo vele



grafzuilen, zerken en gedenksteenen die door de familiën in de kerken geplaetst zyn, hedendaegsch soms nog door de besturen uit de tempels worden verwyderd, zoo het schynt om de grondplavying te verbeteren of te vernieuwen, zonder dat er altyd acht genomen wordt op de op schriften, op de historische weerde, of op de rechten die nopens die grafplaetsen kunnen bestaen. Men verliest in dit geval uit het oog dat het begraefrecht door de familiën is aengekocht, en dat zy de gedenksteenen hebben bekostigd en deze dus een eigendom uitmaken; volgens ons zou het ten minste hoogst betamelyk wezen, dat alvorens men die zerken, welke door den tyd

(1) Hy was heer van Corbeeck-Dyl en Zoon van den ridder Jan van den Tempel, elfmael borgemeester van Leuven, en behoorde toe aen het stamhuis der Vanden Calsteren, een der zeven geslachten dier stad.
(David).

(2) Historie van Mechelen.

(3) Het hands, door Rumoldus Gootens, bevestigt die aenhaling.

[p. 126]

aengerand of welkers opschriften onlezelyk zyn geworden, verwerpe, de voorstel van vernieuwing aen de familiën werd gedaen; doch wy twyfelen of dit immer geschiedt; het ware dus te wenschen dat de hooge overheid maetregels voorschreef om dergelyke vernietigingen te voorkomen.

Het honderdjarige grafgesteente der Berthouten verdween ook uit St-Rombauts kerk; doch welke waren de leden van dit geslacht die onder deze grafstede rustten?

Volgens de Gedenkschriften van Mechelen enz. door de Munck, (gedr. 1777), zyn het Wouter Berthout de III^e en Wouter Berthout de V^e, Heer van Mechelen⁽¹⁾.

Hendrik van Huldenberghe, gezegd Van der Borch van Moeseyk, communie-meester en wethouder van Mechelen, zoo in zyne handschriften als in de geboorte Linie ofte geslachts afcomptste der heeren vooghden van Mechelen (ged. fol. plan. 1638) wil hebben dat ‘in deze tombe zyn begraven Wouter Berthout heer van Mechelen ten jare 1203 overleden, Wouter Berthout heer van Mechelen syne sone gestorven in 1219 ende Wouter Berthout heer van Mechelen, cleyn sone van desen, ten jare 1286 overleden⁽²⁾.’

Andere schryvers zyn het echter hier over met hem niet eens; zoo spreekt de heer Gyseleers Thys, slechts van Wouter den III^en en van Wouter den V^en. (Coup d'oeil sur la métrop. de Malines).

In het werk Provintie stadt en districkt van Mechelen, eerste boekdeel, bladz. 41 (gedrukt 1770), leest men ‘In desen ommeganck (St-Romb. kerk) over de capelle van den H. Aubertus ligt eenen grooten blauwen serck, waer op tegen den muer noch eenen regel met oude letters gesien wert, onder welcken serck begraeven syn dese naevolgende: Walterus Berthout den III van dien naeme advocaet ofte beschermheer van Mechelen overleden 20 October 1219; Walterus Berthout den V van dien naeme overleden 1286. Joannes Berthout overleden den 25 augustus 1304; ende Aegidius Berthout overleden 22 october 1310.

Men heeft voortyds tegen den muer van de choor gesien eene verheve kopere tombe voor de voorschrevene heeren, welcke in de troubelen der Nederlandt teenemael is verwoest geweest: men soude seggen dat er de taefel waer op beelden souden gelegen hebben noch gesien wordt, met eenige form in den muer.’

Volgens het handschrift van den heer Le Paige de la Laghe (Notes pour servir à l'hist. de Malines et de la famille Berthout, chap. VIII), zou de eerste Berthout die daer begraven werd, Wouter de IV, wezen⁽¹⁾: ‘ce seigneur décéda en 1203⁽²⁾ et fut enterré dans l'église de St-Rombaut au circuit du choeur........ où sont enterrés plusieurs de ses descendants.’

Daerna werd, volgens de aenhaling van het zelfde handschrift aldaer ter aerde besteld: Wouter de V^e, wiens overlyden eenstemmiglyk gesteld is in 't jaer 1219 en, volgens het jaergetydenboek van St-Rombauts kerk, op den 20^sten dag october voorkwam. Deze sneuvelde in het midden der kruisvaerders onder de belegerde muren van Damiata; het is te denken dat hy verscheidene mael de reis naer het Oosten ondernam, want zyne echtgenoote Sophia, zuster van den graef Loon, had hem reeds in Syriën gevolgd; zy stierf aldaer in 1209 en werd te Acaron begraven.

Het Berthoudersgeslacht nam te zeer zyne belangen ter herte om gedurende tien jaren afwezig te blyven; diensvolgens mogen wy met recht veronderstellen, dat hy naer zyn vaderland tusschen tyds weder kwam.

Verder zegt dezelfde Le Paige, dat in die stede rusten Wouter de VII^e, die ontsliep in 1287⁽³⁾, Jan Berthout, overleden den 25 augusty 1304, en Gillis Berthout, die stierf op 22 october 1310. Zoo men ziet is er geene overeenkomst tusschen de schryvers nopens het getal der Berthouten, wier overblyfselen in de grafstede zouden hebben bestaen.

(1) Wouter Berthout III, was heer van het land van Mechelen. Wouter Berthout de V^e noemde zich heer van Mechelen. Stamtafel, Hist. van Mech., door David.

(2) Butkens, Trop. de Brab. t. II, pag. 36. Il mourut sur la fin de l'année 1285 et reçut sépulture en l'église collégiele de St-Rumold à Malines.

(1) De voornaem van Wouter (Waltherus) van vader tot zoon in eene lange en niet onderbrokene opvolging herhaeld zynde, heeft eene duisternis bygebracht waeruit dusdanige verwarring en twyfel over de persoonen kan gesproten zyn, dat daer door misleid, men den eenen van den anderen niet meer behoorlyk heeft kunnen onderscheiden (Rymenants). Wanneer men met Le Paige de optelling der Berthouten begint met de heeren Van Grimbergen, dan bestaet er een verschil tusschen de getallen, aen de namen gevoegd. Zoo in de memorie van ridder Van den Branden de Reeth, (Recherches sur l'origine de la famille Berthout), gekroond door de koninklyke Akademie en by anderen, begint men de leden dezes stams op nieuw te tellen van den eersten die de voogdy der heerlykheid van Mechelen van de bisschoppen van Luik verkreeg. Deze zegt, bladz. 67. Gauthier I, ‘Ce Gauthier doit être consideré comme premier avoué des évêques de Liége dans la seigneurie de Malines, quoiqu'il n'en prit point le titre.’
‘Gauthier Berthout, fils de Gauthier, troisième de ce nom, et arrière, petit-fils d'Arnould, seigneur de Grimberg, est appelé par les historiens modernes Gauthier I^er parce qu'il fut véritablement le premier qui jona un rôle politique dans la seigneurie de Malines; d'autres l'appellent Gauthier III, d'autres Gauthier IV.’ Wy moeten bier aenteekenen dat Le Paige eenen Wouter Berthout meer aenhaelt, waeruit volgt dat Wouter de V^de, dezelfde is el diegene welken de heer Van den Branden als Wouter den I^sten aenwyst; daer het tydstip des overlydens byna overeenkomt, kan men zich geleiden.

(2) Andere stellen het jaer zyner dood in 1201. Zie Butkens, vol. II, pag. 68. Trop. H. De Munck Gedenkschriften, bladz. 21, enz.

(3) Van der Borcht en Van den Branden, zeggen 1285.

[p. 127]

in de Gedenkschriften, en Gyseleers Thys, in zyn Coup-d'aeil sur la métropole de Malines, maer van twee Berthouten gewag; eveneens de heer Van den Branden, maer deze voegt er by, dat er reden bestaen om te gelooven, dat Maria, dochter van den grave van Averne, echtgenoot van Wouter den Groote, en hare dochter Sophia Berthout, in St-Rombauts, en niet, zoo men zegt, in het koor van de oude Beggynenkerk zouden begraven wezen.⁽¹⁾

Het werk: Provincie, stad en distrikt van Mechelen, telt vier leden diens stams, welke in die stede zoude slapen, en Le Paige de la Laghe noemt er vyf. Overwegende de bezichtigingen van die grafstede, geschied den 12 january 1635 en den 21 september 1778, en andere bewysreden die wy zullen voorbrengen, kunnen wy tot die gevoelens niet gansch overgaen. Zoo bestaet er in archiven der abdy van Averbode een handschrift van de eerste helligt der XVII^e eeuw, door Dievoeck, welk zegt: ‘den 12 january t's avonds naer het loff A^o 1635, is geoppent geweest die tombe staende recht over den Backersautaer, ten bywesen van den heer choordeken, Heer Hendrick van der Borcht, schepen, Heer Dierick van der Laen riddere Tresorier, als daer over gecommiteert synde, en waren daer in bevonden dry lichaemen die welcke t'samen in eene kiste syn vergadert ende weerom daer innne geleyd, ende den steen daer boven liggende verandert ende de tombe gesmalt.’

Het proces-verbael van de tweede opening den 21 september 1778, opgesteld ten verzoeke der kerkmeesters door den apostolyken en koninklyken notaris Josephus Jacobus de Munck, is veel uitgestrekter en leert ons onder anderen, dat ‘den gemelden notaris benevens een der werklieden in de grafplaetse getreden synde, de andere rondom staende ende allen nauwkeurig bemerkende, heeft men binnen op den grond gevonden een groot deel doodsbeenderen van verscheyde lichaemen, en daer onder dry nog geheele hoofden liggende deze naer den westerkant.’

Wy vervoorderen: is het mogelyk met zekerheid te bewyzen, dat vóór de eerste helligt der XIII^e eeuw, de ommegank, tot heden nog genaemd het nieuwe werk, en waer het Berthouders graf is, bestond?

De schryvers zeggen wel, dat zy gelooven, dat dit deel van de kerk vroeger voltrokken was, mits in 1203 een der leden dier familie aldaer ter aerde is besteld; deze aenhaling heeft de eene van den anderen uitgeschreven zonder eenig bewys by te brengen of de bron aen te teekenen waeruit zy haer getrokken hebben.⁽²⁾

(Wordt voortgezet).

C. Seffen.

(1) Recherches sur la famille Berthout, page 109.

(2) Onder dezen is Cornelius Van Gestel, Hist. sac. et profana archiep. Mech., ad pag. 44.