De Vlaamsche School. Jaargang 3

Over den invloed door de Pauzen uitgeoefend in Italië op de Ontwikkeling der Kunsten en Wetenschappen, sedert dezer heropkomst, tot op onze dagen.
(Vervolg, zie bl. 75 en 90).

'T is aen Leo X dat men grootendeels het inrichten verschuldigd is van die godsdienstige plechtigheden welke jaerlyks tydens de Goede Week, een zoo aenzienlyk getal vreemdelingen uit alle gewesten van Europa naer Rome lokken. Ieder weet dat men in de Donkere Metten, die er alsdan worden gezongen in de Sixtynsche kapel, den vermaerden Miserere van Allegri hoort. Die statige zang, door twee-en-dertig uitgelezene stemmen aengeheven, is zoo vol melody en zoo verheven dat hy de godsvrucht en het berouw in de ziel der toehoorders onweerstaenbaer doet dringen.

Het was aen dien Paus dat Hendrik VIII, zyne verhandeling over de zeven heilige Sacramenten opdroeg. In dit werk dat tot titel voert: Assertio septem Sacramentorum, nam de afvallige koning van Engeland de verdediging van het katholiek Geloof, dat door de dwalingen van Luther was aengerand geworden⁽¹⁾.

Onder die regering ook leefde Arioste⁽²⁾ die zyn groot talent niet wist te gebruiken en den Orlando furioso schreef, waerin men zoo vele onzedige tafereelen aentreft; - Vida⁽³⁾, die zyn beroemd heldendicht de Christiada onder het raedgeven zelf van den Paus Leo X heeft samengesteld; - Sannazar⁽¹⁾, de aenminnige dichter die de zee en visschers bezong, terwyl hy even den lof der H. Maegd uit wou galmen, waerin het heidensche te veel met het heilige wordt doormengd; - Pieter Bembo⁽²⁾, geheimschryver van Leo X, die hem kort opvolgend tot het bisdom van Eugubio en van Bergamo benoemde, ten loon van de kunde waervan hy als dichter en geschiedenisschryver blyken had gegeven; - kardinael Giacomo Sadolet⁽³⁾, wiens latynsche dicht- en prozawerken aen die van Virgilius en Cicero doen denken, en die grootendeels bybracht tot het heropkomen der letterkunde in Italië; - de geheimschryver van de Kerkvergadering van Trente, Marco Antonio Zarrabini⁽⁴⁾, treurdichter, die om de kieschheid zyns schryftrants en het echt christelyke van zyn diep gevoel den bynaem van kuische Tibullus heeft gekregen.

Op die groote letterkundigen volgen: Zacharias Ferreri, de uitmuntende dichter, die door Leo X, eerst tot bisschop van Guardia en dan tot apostolieken afgezant in Duitschland is benoemd geworden; - Postumo die aen de schoonheid zyner verzen de onverwachte gunst te danken had van naer zyn vaderland terug te mogen keeren; - Colocci, wiens aenminnige en gevoelvolle treurdichten in kunstweerde tegen die van Catullus op wegen; Berni⁽⁵⁾, geestig hekeldichter, die zyne lezers lachen en zyne berymde kwinkslagen deed gezocht worden.

En thans treed er een man op, wiens naem men boven de grootste van zynen leeftyd uit ziet blinken. Torquato Tasso⁽⁶⁾, de mededinger van Dante, had even als die onsterflyke man, in zyn leven te kampen met al de wederwaerdigheden die zoo dikwyls met de uitmundtenheid van het vernuft samengaen. Na zyn beroemd heldendicht, de Gerusalemme liberata, voor het bewonderende nageslacht te hebben verveerdigd, werd hy onweerdig miskend, belasterd, vervolgd, tot dat hy zich ten slotte gelukkig achtte zyn leven te Rome te kunnen eindigen in eene cel van het San Onofrio klooster, die men er nog heden kan zien. Zonderling en rampspoedig lot dat, hier op aerde, van alle zielengrootheid onafscheidbaer schynt te wezen: Tasso was niet zoo arm, niet zoo ellendig, of in zyn ongeluk zag hy zich toch dikwyls verheven tot eene hoogte die zelfs de koningen

(1) Dit schrift berust nog heden in de bibliotheek van het Vatikaen. Onder aen de laetste bladzyde leest men, van de hand zelfs des konings geschreven, het volgende disticon:

Anglorum rex Henricus, Leo decime, mittit
Hoc opus et fidei testem et amicitiae.

(2) Geboren te Reggio, den 8 september 1474, uit eene familie die met de hertogen van Ferrara verwantschapt was. Stierf in zyne geboorteplaets, in 1533.

(3) Werd geboren te Cremona, in 1490. Trad nog zeer jong in de Congregatie der kanoniken van San Marco te Mantua, en werd later kanonik der Basiliek van St-Jan in Latranen, en bisschop van Alba. Hy stierf in 1566.

(1) Geboren te Napels, in 1458, stierf hy in 1530.

(2) Geboren te Venetië in 1470.

(3) Zag het eerste levenslicht te Modena, in 1477.

(4) Geboren te Imola, in 1493, stierf te Rome, in 1550.

(5) Geboren te Lamporicchio, in Toskanen, uit eene adelyke familie, stierf in zyne geborteplaets, in 1543.

(6) Werd den 11^sten meert 1544, te Sorrento, in het koningryk Napels, geboren uit eenen doorluchtigen stam, en stierf te Rome, den 25^sten april 1595.

[p. 107]

der aerden ooit mochten bereiken. Inderdaed, toen hy, reeds uitgeput door eene ziekte, zyn einde voelde naderen, was hy eene schuilplaets gaen zoeken in een klooster dat zyn graf moest worden, en ontving er het nieuws dat Paus Clemens VIII hem in het Kapitolium zou kroonen. Torquato Tasso die, onder zoo vele opzichten, eene zoo verhevene onderscheiding verdiende, had het geluk niet den lauwerkrans om zynen schedel te zien vlechten: de kroon hem door den Paus bestemd, moest op zyn grafstêe rusten.

Na de dichtkunst treffen wy de geschiedenis aen, en deze ook telt, in geen gering getal, have verdienstelyke mannen: aen hun hoofd zien wy een schryver verschynen, die boven alle andere de onuitputbare weldaden van Leo X heeft genoten. Wy hebben Paolo Iove⁽¹⁾ genoemd. Die geschiedenisschryver is men het uitgebreide verhael verschuldigd van den veldtocht van Karel VIII in Italië. In dit werk houdt hy zich niet te vrede met den lezer enkel de gebeurtenissen voor oogen te stellen, hy spoort de oorzaken op, weegt de uitwerksels, beoordeelt de zeden en inrichtingen der verschillende volkeren, waervan hy gelegenheid heeft te spreken; - Machiavel⁽²⁾, wiens werk getiteld: De principe, ons met eene afschuwelyke staetkunde bekend maekt. De schryver grondt er in het behoud der staten op begrippen die volstrekt moeten verworpen worden. Volgens zyne leering, zou men de volkeren moeten in den teugel houden met zich te bedienen van de gewelddadige macht, de list, het bedrog, de logentael. De zedelyke schade die hy zich aendeed met het in 't licht geven van dit boek, herstelde hy eenigerwyze met het schryven zyner Geschiedenis van Florentië, waervan de kernvolle en machtige styl aen de schryfwyze van Tacitus doet denken.

Na die twee schryvers treedt de strenge Guicciardini op⁽³⁾ die, in den aerd van Titus Livius, de geschiedenissen verhaelt, sedert den veldtocht van Karel VIII, in Italië geplogen. Om den schryver voor zyne ongemeene kunde te beloonen, benoemde hem Leo X, in 1515, consistoriale advokaet van den H. Stoel. Later werd hem het bestuer van Reggio en Modena toevertrouwd door den Paus, wiens opvolger, Clemens VIII, hem daerna het stadsbestuer van Bologne opdroeg.

Onder dat zelfde pausdom, begon de taelstudie op nieuw te bloeijen. Niet slechts de geleerdste, maer nog wel de rykste mannen, daer toe uitgelokt door de onuitputbare gunsten en voorrechten, waer Leo X alle kunstoefening mede verrykte, besteedden aen den voortgang der oudheidkennis al hunnen tyd en zelfs geheel hun vermogen. Tusschen die edelmoedige voorstaenders der wetenschap, melden wy by voorkeur den hooggeleerden Ambrosio die eene spraekleer opstelde tot het beoefenen van het Chaldeesch, het Syriaksch en het Armeniaensch, en door Leo X werd gelast met het leeren dier eerstgenoemde tael in de hoogeschool van Bologne. Na de bisschoppelyke weerdigheid te hebben geweigerd, welke deze Paus hem op wilde dragen, ontving hy van den Paus een allerkostbaerste geschenk bestaende in eene ryke verzameling van chaldeesche handschriften; -

Paganini⁽¹⁾, kloosterling van het Predikheeren orde te Fiesole, maekte eene vertaling van het H. Schrift naer den hebreeuwschen tekst. Na twintig jaren arbeid, bood hy ze Leo X aen, die ze op zyne eigene kosten uit deed geven; -

Filippo Beroalde, bibliothekaris van het Vatikaen, wien men de uitgave der Jaerboeken van Tacitus verschuldigd is, welke alstoen in eene abdy van Westfalen ontdekt en door Leo X voor de som van vyf honderd gouden dukaten waren gekocht geworden; -

Kardinael Ximenès de Cisneros⁽²⁾, die eenen Bybel in verschillige talen uitgaf en daeraen, voor het aenkoopen van handschriften, overgroote sommen besteedde; -

Guidacerio de Calabreer die ons zyne hebreeuwsche spraekleer heeft nagelaten. Dit werk voert op den titel den naem van Leo X, wien het door den schryver werd opgedragen; -

Pierius Valerianus Bolzani⁽³⁾, die door den Paus tot leermeester van Alexander en Hippolitus de Medicis werd gekozen. 'T was onder het ingeven van Leo X, dat Bolzani ondernam zyn groot werk over de Hieroglyphen te schryven dat hem zynen schoonsten eertitel heeft verworven.

Terwyl Leo X het goud kwistte met de letter- en taelkundige studiën aen te moedigen, zag hy eene menigte kunstenaren zich vereenigen rond zynen troon, en zyne regering door hun tot het hoogste top der glorie gevoerd, uit erkentenis voor de ontelbare weldaden die zy hem hadden te danken. Aen het hoofd dier dichterlyke schaer zien wy Michaël-Angelo⁽⁴⁾ en Raphaël⁽⁵⁾ treden, roemruchtige voorvechters der kunst, die, om de inzichten van hunnen grooten beschermer weerdig te beantwoorden, geene enkele pooging deden, of die pooging bracht een weergaloos meesterstuk voort. Wanneer men die kunstenaren noemt, geeft men de alomvattendheid en de macht van het talent in

(1) Werd geboren te Coma, in Lombardië, ten jare 1482, en stierf te Florentië, in 1552.

(2) Geboren te Florentië, stierf hy in 1527.

(3) Geboren te Florentië, in 1482, en stierf aldaer in 1540.

(1) Geboren te Lucca in 1470.

(2) Geboren te Torrelaguna, in oud Castilië, ten jare 1437, stierf hy te Toledo in 1517.

(3) Geboren te Belluna in 1477.

(4) Werd geboren in het kasteel van Caprèse, by Arezzo, den 6ⁿ meert 1474, stierf, den 17 february 1564.

(5) Geboren te Urbino, ten jare 1483, stierf te Rome, in 1520.

[p. 108]

zyne hoogste uitdrukking te kennen. Inderdaed, om Buonarotti en Sanzio te roemen, hoeven wy geene melding te maken van wat onze lezers reeds voor ons hebben bewonderd: noch van de Koepel der Sint-Pieterskerk te Rome, noch van de Kapel der Medicissen te Florentië, noch van 't Laetste Oordeel, noch van de Transfiguratie, de Gewelven en Zalen uit het Vatikaen; noch van die meesterstukken welke men in al de paleizen en musaeums ziet pralen.

‘In de byzantysche kerken, bekleedde men, by groote plechtigheden, de wanden der kapellen met tapyten uit goud en zyde geweven. Leo X had, voor zyne kapel eene versiering uitgedacht die in schoonheid alles zou overtreffen, wat tot dan, in de grieksche hoofdkerken was bewonderd geworden. Hy gelastte Raphaël met het verveerdigen der teekening waer naer men het weefsel der tapyten uit zou voeren. De kunstenaer trok de onderwerpen uit de Akten der Apostelen en teekende ze op papier en kleurde ze zelf met de grootste zorg. Richardson, Lanzi, Bottari en andere bevoegde rechters zien die teekeningen aen niet slechts voor het bewonderensweerdigste voortbrengsel van Raphaël's talent, maer nog wel voor een der schoonste meesterstukken welke de kunst, in dit vak, ooit hebbe zien ontstaen. Er waren er twelf. Zeven bestaen er nog van in het paleis van Hampton-Court in Engeland. Leo X had ze naer Vlaenderen gezonden, waer de handigste werklieden ze moesten naboetsen in het weven van gouden en zyden tapyten. Panvinio schat, op vyftig duizend gouden kroonen, de som die de Paus aen de vlaemsche kunstwevers betaelde⁽¹⁾.’

Na Raphaël en Michaël-Angelo komen er andere mannen waervan de glans verdooft by den schitterenden roem, welke die onsterflyke kunstenaren mochten verwerven. Eerst bemerken wy Giulio Romano⁽²⁾, Sanzio's welbeminde leerling, die vooral uitmunt in het schilderen van veldslagen; - dan vertoonen zich Leonardo da Vinci⁽³⁾ die in alle kunstvakken blyken gaf van een alovertreffend talent. Verheven schilder, bouwmeester, letter- en werktuigkundige, zag men hem niet zelden plannen leveren tot het stichten van versterkingswerken, en heeft ons op het gebied dier zoo verschillende wetenschappen, glansryke sporen van zyn diepzinnig vernuft nagelaten; - Fra Sebastiano die de Verryzenis van Lazarus schilderde, een tafereel waervan het verschynen eene gebeurtenis was; - Fra Bartolommeo en Albertinelli die zoo schoone gedenkstukken van hun talent in Rome hebben gelaten; - Andrea da Sansovino⁽⁴⁾, die doorluchtige voorganger van Canova, welke door Leo X gelast werd met het verveerdigen dier schoone basrelieven die men nog heden te Loretten bewondert op het wit Carrara marmeren huldsel, dat op eenen voet afstand van de muren van het H. Huisje geplaetst is. - Raphaël van Monte-Lupo, Tribalo, San-Gallo, Domenico Lamio, Baccio Bandinelli, Aurelio Lombardo en zoo vele andere befaemde kunstenaren, waervan het te langwylig zou zyn hier de namen te laten volgen. Er is geen enkele dier kunstenaren, of hy heeft van Leo X en van dezes opvolgers, die milde aenmoedigingen ontvangen, waer aen Italië het bezit van hare ontelbare meesterstukken heeft te danken.

Ch. J. Van den Nest, priester.

(Wordt voortgezet).

(1) Zie: Histoire de Léon X, II^e boek, VIII^e hoofdd.

(2) Geboren te Rome in 1492; stierf te Mantua in 1546.

(3) Geboren in het kasteel van Vinci, by Florentië, in 1445, stierf hy te Fontainebleau omtrent het jaer 1520.

(4) Hy zag het levenslicht te Florontië, in 1479, en stierf in 1570.