De Vlaamsche School. Jaargang 3

Schoone Martha.
(Vervolg, zie bl. 55 en 58).
II.

Toen Martha Dorpat zich zoo snood verlaten zag van hem dien zy geloofde en beminde, van hem aen wien zy zich zonder de minste achterdocht had overgegeven, - want zy gevoelde thans maer al te wel, dat de toekomst haer niets anders voorbehield dan een leven van droefheid en schande, - toen had zy in stilte bittere tranen gestort over haren misstap. En met recht; immers buiten, op het veld, is men over dergelyke feilen minder vergeeflyk dan in de stad, omdat daer nog meer onschuld heerscht en de herten er niet zoo verdorven zyn als in de groote steden. Eertyds plag zy van den vroegen morgend tot den laten avond, even als de leeuwerik die achter hare wooning in den breedgetakten olm zyn nest had opgetimmerd, de vrolykste liederen te zingen; doch sints Adolf haer had verlaten, scheen zy het zingen te hebben verleerd; althans hoorde men Martha Dorpat's stem niet meer: de leeuwerik gorgelde sedert dien dag alleen zyn liedje uit.

Maer toen haer vader stierf, was zy als zy als uitzinnig; toen greep de wanhoop haer aen, zyne laetste woorden klonken haer steeds beschuldigend in de ooren, en ofschoon hy haer had gezegd, dat hy alleen de oorzaek was van haren misstap, toch zegde haer hert dat zy, en niemand dan zy, de schuld was van zyn vroegtydig overlyden. By die gedachte trok zy zich de hairen uit het hoofd, en in hare wanhoop, ware zy misschien nog verder gegaen; ja, zelfs kwam het eens zoo ver, dat zy zich inbeeldde niet langer te kunnen leven met de schande die zy thans als eene kanker overal met zich sleepte. Gelukkiglyk viel op dien stond haren blik op haer zoontje en zy wierp zich onmiddelyk op de knieën

[p. 109]

voor het wiegsken waerin haer onschuldig kind te slapen lag, en zuchtte:

- De hemel zy geloofd! myn engelbewaerder heeft my in tyds de oogen geopend! ik was gereed eene schuldige daed te meer te begaen! het was de booze geest die my aenspoorde; doch thans ken ik mynen plicht; ik moet boeten voor de begane misdaed! ik moet arbeiden en zwoegen, met de onuitwischbare schande op het voorhoofd leven voor myn kind!

Toen nam zy haer onschuldig wichtje uit zyn wiegsken en omhelsde het met alle de liefde die het hert eener moeder kan bevatten.

Van dit oogenblik af had Martha Dorpat haren plicht begrepen.

Er staen voor een gevallen meisje twee verschillige wegen open: de eene, die des hoogmoeds, leidt tot de weelde, maer tevens tot de schande en de verachting; de andere, die der vernedering en boete, leidt tot ontbering, maer te gelyker tyd tot de vergiffenis.

Martha Dorpat gaf den voorkeur aen de baen der vernedering: zy wilde voor haer kind leven, en tevens trachten, het brandwerk dat Adolf haer in hare jonge onervarenheid had op het voorhoofd geprent, er af te wisschen. Ofschoon zy tot dan toe geen ander werk kende buiten dit van het huishouden, toch gaf zy den moed niet verloren: den volgenden dag reeds, stelde zy zich als kleermaekster in het dorp aen. Dit was voor haer eene wel moeijelyke taek; doch niets was haer te veel: heele dagen zat zy naest het venster te arbeiden, en gansche halve nachten bracht zy nevens hare kleine blikken lamp, in plaets van op haer bed de rust te zoeken, wakend en werkend door. En was hare werkzucht groot, hare spaerzaemheid was het niet minder, en zoo zag zy zich in staet gesteld haer kind te kunnen grootbrengen.

Maer toch hield men in het dorp geene rekening van alle de opofferingen en ontberingen waer zy zich meê getroostte. Zy droeg op het voorhoofd eene schandvlek, en zoo het in de steden moeijelyk is die uit te wisschen, buiten is dit nog veel moeijelyker, daer is zulks byna onmogelyk. Zy had gezondigd, onwetend misschien, maer toch moest zy boeten. Elken dag dien God verleende, herinnerde men haer de feilen harer jeugd op de gevoeligste wyze. Wat al tranen zy stortte, is onmogelyk te beschryven; want het was in het wezen dat zy het meest op aerde beminde, in haer kind dat zy lief had als haer hertenbloed, dat men haer trof.

De kleine Pauwel groeide allengs op, en met elken dag dien hy ouder werd, erfde hy een deel der schande die op het voorhoofd zyner moeder kleefde; zyne kleine speelmakkers lieten in geene gelegenheid na hem den spotnaem van ‘bastaerd’ naer het hoofd te smyten. Het kind wist niet wat dit woord beteekende; nochtans in zyne kinderlyke onwetendheid begreep het genoegzaem, dat die naem een bloedend verwyt was; want de wyze waerop men hem dien toewierp, liet hem zulks meer dan genoegzaem raden. Daeruit sproten tusschen hem en zyne speelmakkers menigvuldige worstelingen voort; doch daer de knaep, niettegenstaende zyn tenger voorkomen, eene sterke spierkracht bezat, deed hy meesttyds den kleinen deugenieten hunne moedwilligheid duer bekoopen. Wanneer deze te huis kwamen met bebloeden neus, blauwe oogen, of geschramd aengezicht, lieten zy niet na aen hunne ouders te vertellen, dat het Pauw van Martha Dorpat was die zulks had verricht, ‘Pauw de bastaerd,’ en al spoedig stond Pauw by iedereen bekend als de afschuwelykste deugeniet, die vroeg of laet in het rapshuis zou aenlanden, of op het schavot zyn leven zou eindigen. De ouders der mishandelde knapen lieten dan ook niet na, zoo als het in dergelyke gevallen meesttyds gebeurd, zich by Martha Dorpat, over de gewaende moedwilligheid haers zoons te beklagen, en wanneer het geviel dat zy den kleinen verstooteling ergens op hunne baen ontmoeteden, deden zy hem de mishandelingen waerover zich hunne knapen waren komen beklagen, duer bekoopen: moeijelyk ware het de oorveegen op te geven die den zoon der arme Martha byna dagelyks ontving.

Gemakkelyk zal men beseffen hoe gevoelig zulks het hert van Martha Dorpat moest treffen, hoe diep zy leed, om de beschimpingen waeraen haer kind elken dag was blootgesteld, om de mishandelingen die men het maer al te dikwyls toebracht. En toch, al at zy haer droog brood, al dronk zy haer water in tranen, toch gaf zy den moed niet verloren, toch deed zy haer uiterste best, toch werkte zy dag en nacht om haren zoon te kunnen groot brengen.

Echter waren al de lieden uit Rolanen den kleinen Pauwel niet vyandig. Neen, hy had in het dorp een echten vriend, een eenigen: die was de halfblinde muzikant Hein Krabdzacht. De oude dorpsspeelman gevoelde zich door eene geheimzinnige macht tot den kleinen verstooteling getrokken. Hein ging met den knaep langs de velden wandelen en had hem eene oude viool geschonken die hy hem leerde bespelen, en wanneer hy ergens op eene bruiloft of feest werd geroepen, nam hy hem met zich, ten einde hem eenige stuivers te laten verdienen. Van zulke feesten keerde de knaep steeds terug, zoo opgeruimd als of hy een heelen schat met zich bracht, en wanneer hy te huis kwam, vloog hy zyne moeder om den hals en stak haer de koperen munt in de handen, met een zoo milden lach om de lippen, als of hy haer eene genoegzame som bracht om haer in staet te stellen huis en hof te koopen. Op zulke stonden was Martha recht gelukkig; dan gevoelde zy zich om haren arbeid en zwoegen, om hare opoffe-

[p. 110]

ringen tien dubbel beloond; dan vergaf zy den spotnaem en de schimpwoorden die men haer en haer kind dagelyks naer het hoofd smeet; dan at zy haer droog brood en dronk zy haer water zoo te vreden als of het de fynste spyzen, de keurigste dranken waren.

Nogthans, allengs naderde het tydstip waerop het noodig werd te denken om den knaep een handwerk te doen aenleeren, en daer de arme Martha niet wist wat ambacht voor haer kind uit te kiezen, daer zy er niet toe besluiten kon van den knaep te verlaten, vermoeide zy zich sedert eenigen tyd dag en nacht den geest ten einde een goed beroep te vinden dat hem, zonder van haer te moeten scheiden, later, wanneer zy er niet meer zou zyn om voor hem te zorgen, zou toelaten op eene gemakkelyke wyze door de wereld te komen. Ook had zy hem er reeds meer dan eens over gesproken, doch de knaep scheen op zulke stonden van de spraek beroofd; want nimmer, wat moeite zy zich ook gaf, kon zy er in gelukken daer omtrent zyn gedacht te kennen.

Wanneer zy het waegde hem over dit onderwerp te spreken; bleef hy strak voor zich zien, als of hy er genoegen in vond de punten zyner schoenen te beschouwen; maer geen woord kwam hem over de lippen: de kleine knaep bleef zoo stom als een graf.

De oude dorpsmuzikant moest zich ook met het zelfde denkbeeld den geest bekommeren, want eens, dat hy op zekeren avond, tegen het einde van den zomer, in het gezelschap van den kleinen verstooteling, van eene bruiloft huiswaerts keerde, onderhield hy zich met hem over dit onderwerp.

- Pauwken, myn kleine vriend, - sprak hy, toen zy nog slechts eenige boogscheuten van den mylpael die ten einde van het dorp Rolanen stond, verwyderd waren, - Pauwken, myn jongen, gy zyt nu reeds veertien of vyftien jaer oud, niet waer?

- Met de toekomende lente word ik er vyftien, Hein, - antwoordde de knaep eenigzins trotsch het hoofd verheffende, als of hy zich reeds man gevoelde en innig te vrede was zoo lang te hebben geleefd.

- Welnu, - hernam de oude halfblinde muzikant; - het wordt meer dan tyd voor u, te denken om een ambacht aen te leeren. Uwe moeder wroet en schravelt dag en nacht om voor u den kost te winnen; dit mag niet blyven duren. Gy moet in uw eigen bestaen leeren voorzien, om aldus op uwe beurt uwe moeder in haren ouden dag te ondersteunen. Hebt gy daer al eens op nagedacht?

Het kind antwoordde niet, doch knikte toestemmend.

- En wat ambacht hebt gy uitgekozen? - vroeg de dorpsspeelman.

- Wat ambacht? - sprak de knaep het hoofd op de borst latende hellen, en na eenige schreden sprakeloos naest zynen ouden makker te hebben voortgestapt, liet hy er eenigzins verlegen op volgen: - ik weet het zelve niet, Hein.

- Hoe, gy weet niet wat ambacht te leeren? er zyn er nochtans wel twintig verschillige waeruit gy slechts te kiezen hebt.

- Muzikant, Hein! - hernam nu de knaep, - ik wil muzikant worden.

- Heere God! kind, wat zegt gy? - sprak de oude speelman, eenigzins bedroefd met het hoofd schuddende, - dat is het ergste van al de bedryven die ik ken. Muzikant! neen, jongen, neen, daeraen valt niet te denken, dat stieltje is lang door en door bedorven. Tegenwoordig zyn de straten met muziekanten gekasseid; in myn jongen tyd was dit gansch wat anders; maer nu kan men er met moeite droog brood mede verdienen. Is er ergens een feest waerop men een speelman behoeft, dan komen er muziekanten uit alle de steden aengeloopen; waer men er slechts één noodig heeft, bieden er zich wel twintig aen. En nochtans, wanneer ik u somtyds den boog over de vioolsnaren hoor stryken, dan word ik iets gewaer dat ik met den besten wil der wereld niet kan uitleggen, dan laet ik onwillens den arm naest de zyde zakken, en moet bekennen dat ik, uw oude leermeester, voor uwe kunde de vlag behoef te stryken. Ja, Pauw, ja, meer dan eens heb ik op zulke stonden gedacht in u een groot kunstenaer te hooren; ja, dan heb ik in koortsige opgewondenheid voor u eene schoone toekomst gedroomd.

- Welnu, dit alles zal zich eens verwezentlyken, - zegde de knaep, met eene soort van heilige begeestering het hoofd verheffende; - ik wil en zal muzikant worden.

- Maer om kunstenaer te worden gaet het zoo gemakkelyk niet; daer toe behoeft men veel tyd en veel geld, en gy kunt noch over het een noch ander beschikken; om daer toe te komen moet men in de stad woonen.

- Daer heen zal ik gaen, - antwoordde nogmaels de knaep; - ik wil kunstenaer worden, om myne moeder in haren ouden dag te beloonen voor de opofferingen die zy zich ten mynen wille heeft getroost.

De oude dorpsspeelman stapte eene wyl sprakeloos voort; toen wischte hy zich eene traen uit het oog, blikte het kind met een zydelinkschen weemoedigen blik aen, en terwyl hy eenigzins bedroefd met het hoofd schudde, sprak hy:

- Kom, kom, Pauw, myn kleine goede jongen, daeraen valt niet te denken; dit gedacht moet gy laten varen, het is eene gekheid! Gy moet iets anders uitzoeken; morgen zullen wy er nog eens verder over praten.

Nu stapten beide sprakeloos naest elkander en welhaest bereikten zy het dorp. Voor de wooning van Hein Krabdzacht scheidde de zoon van Martha Dorpat van zynen ouden vriend.

[p. 111]

- Tot morgen, Pauw, - sprak de oude speelman, zynen jongen makker de hand toestekende.

Deze drukte ze eenigzins zenuwachtig in de zyne, en terwyl hem eene traen ontviel, die echter door zynen ouden vriend niet werd bemerkt, antwoordde hy met stille en bevende stem:

- Vaerwel, Hein! vaerwel!

Daerop keerde hy zich haestig om en verdween even spoedig.

Toen hy te huis kwam zag hy er niet al te opgeruimd uit en sprak weinig of niet. Zulks kwam zyner moeder vreemd voor, ook liet zy niet na hem naer de rede zyner droefgeestigheid te ondervragen; doch de knaep gaf eene lichte hoofdpyn voor en begaf zich, zonder iets te eten, te bed. Ook zyne moeder wachtte niet lang hem hier in te volgen. Nog eens legde zy zich te rusten met het gedacht aen haer kind; nog eens vermoeide zy zich den geest met de voor haer zoo gewichtige vraeg, wat ambacht zy hem zou laten aenleeren.

Met dit gedacht, dat haer sints eenigen tyd niet meer verliet, was zy ten langen leste ingeslapen; maer toch wilde het haer niet uit den geest; want ofschoon niet meer wakker, nog droomde zy aen de toekomst van haer kind.

Op eens dacht zy twee zachte lippen haer voorhoofd te voelen aenraken en een stond later zat zy, gewekt door het gerucht eener deur die met omzichtigheid werd gesloten, overeind in haer bed.

Niet wetende of zy onder den indruk eens drooms verkeerde dan of het wezentlykheid was wat zy had gevoeld, ontstak zy eene keers die op hare nachttafel stond, om in de kamer waer haren zoon sliep te gaen zien; maer eer zy nog den tyd had dit gedacht ten uitvoer te brengen, ontwaerde zy op haer bed een toegevouwen briefje. Die ontdekking trof haer zonderling en zy wist niet goed of zy het al of niet zou oprapen: haer voorgevoel voorspelde haer iets noodlottigs.

Doch, eindelyk vatte zy moed; zy greep het schrift aen, en met bevende hand brak zy het open. Hoe schemerden haer de oogen! Het scheen haer alsof zy, door haer bed, op den vloer zonk, toen zy las:

‘Goede ongelukkige moeder!

Het is my onmogelyk langer ten uwen laste te leven; ik vertrek. Waer ga ik heen? Ik weet het zelve niet; maer ik hoop in de toekomst, en neem myne viool mede, want ik wil muzikant worden. In langen tyd, in zeer lang misschien zal ik u niet wederzien. Wanneer ik eens kunde verkryg en ryk word, dan zult gy, op zekeren avond, die zelfde viool onder uw venster haer liefste deuntje hooren spelen. Dan moeder, werp dan uwe naeld ter zyde; want het zal uw kleine Pauwel zyn, die u halen komt om met zich mede te voeren. Hoop moeder, ik ook heb hoop, tot dan vaerwel!’

Martha Dorpat sloeg zich de handen voor de oogen en borst in tranen los.

- Ongelukkig kind! - snikte zy; - voor u heb ik alles opgeofferd; u aen myne zyde te zien was myn leven, en gy verlaet my! wat heb ik u toch misdaen?

Daerop sprong zy ylings het bed uit, snelde naer beneden, opende de deur, en liep het huis uit. Doch hoe of zy op hem riep, wat moeite zy zich gaf, toch keerde hy met terug, toch werd haer geroep slechts beantwoord door de blaffende stem des bewakers eener in de nabyheid gelegene hoeve. Na die vruchtelooze pooging trad zy, met de tranen in de oogen en het hert vol verslagenheid, hare wooning terug binnen, die haer thans veel droeviger, veel armoediger en verlatener toescheen dan ooit te voren.

Johan Van Rotterdam.

(Wordt voortgezet).