Hierop zullen wy antwoorden, dat, zoo wy het met de geschiedkundigen op alle punten eens waren, het nutteloos wezen zou, over de geschiedenis te willen schryven; en dat het alleen is, om de aendacht der geschiedkundigen op de leemte, die wy zien, te trekken, dat wy de pen opnemen. Nu, voor hetgeen de tegenstrydigheid met de geschiedschryvers aengaet, hebben wy reeds aengeduid waer de waerheid onzer geschiedenis te vinden is, en waer men ze gewoonlyk zoekt.
De invloed des tydstips of de overheerschende gedachten der eeuw waerin de schryver leeft, mag in de geschiedenis niet uit de oog verloren worden; deze oefenen op zyne schriften eenen onmiskenbaren invloed uit; immers, hetgeen het openbaer geweten heden goedkeurt, keurde het eertyds volstrekt af, en wat men eertyds toegelaten, ja, noodzakelyk oordeelde, is heden niet alleen verlaten, maer soms verboden.
Elk feit maekt in de geschiedenis met zyne oorzaken, omstandigheden en gevolgen eenen groep, die alhoewel hy onroerbaer is, toch uit verschillende punten kan beschouwd en beoordeeld worden, en deze oordeelen kunnen verschillen zonder hierom van waerheid ontbloot te wezen; en zy zullen verschillen volgens den zedelyken toestand des beschouwers. Zoo verandert het oordeel over dezelfde zaek soms van den geloovende tot den rationalist, van den katholiek tot den hervormde, van den geestelyke tot den weereldlyke, van den adel tot de burgery of tot het volk, van den ryke tot den arme, en al deze beschouwingen kunnen zich door goede trouw onderscheiden. De waerheid is dus in de geschiedenisgroepen betrekkelyk tot den toestand des beschouwers, en wat bygevolg het feit aen zyne meening te onderwerpen aengaet, wy zien dat elke gewetensvolle schryver het gedaen heeft en wy durven denken, dat elke geschiedschryver, die na ons komen zal, het ook doen zal, en dat zy alleen, die geene vaste meeningen hebben, het feit er niet aen onderwerpen kunnen.
Men zou kunnen beweeren dat de grondbeginsels van 1789 op ons niet zonder invloed zyn, dat het enkel om onze volksgezindheid te doen uitschynen is, dat wy aldus het volk in de geschiedenis dringen willen; Wy erkennen, voor hetgeen België aengaet, aen 1789 weinige vryheden; want voor dien tyd hadden wy hier onze nationale vertegenwoordiging, onze blyde inkomsten, onze gemeente, en onze persoonelyke vryheden. De gedachten, die men ons toeëigenen wil, dagteekenen dus geenszins van 1789; maer zy zouden alleen het streven van al onze nationale instellingen beteekenen, eer de fransche omwenteling onze nationaliteit verbasterd had. Indien men ons van eene staetkundige meening beschuldigen wil, kan het alleen van degene zyn, die door het genot der vryheden, welke de grondwet waerborgt, onzen vaderlande een onderscheiden karakter, eene eigene tael en eigen zeden verschaffen wil. Zie daer het doel van al ons streven.
Men kan ons opmerken, dat wy de geschiedenis verkleinen of verlagen willen, met haer van de vorsten in het volk te verplaetsen; dat wy er een gemeen verhael van willen maken; dat de voorbeeldige geschiedschryvers aldus niet geschreven hebben.
Hierom zou men vooreerst moeten veronderstellen, dat de vorsten alles zyn en dat die grootsche en bruischende volksmenigte niets is. Dit was, inderdaed, eens zoo; die tyd was die der slaverny, en de toestand onzes lands was tot aen de kruisvaerten ook nagenoeg dezelfde. Maer daerna ontstonden de gemeenten en hunne ontvoogding baende der volksklas den weg tot de wettelyke gelykheid. Haer maetschappelyke en zedelyke toestand wierd verbeterd; zy kreeg middelen om zich te onderrichten, en hare kennissen brachten haer op het spoor van handel en nyverheid.
De Ouden hadden soms weinig achting voor degenen, die in handel of ruiling hun bestaen zochten; zoo vinden wy dat Horatius van eenen koopman zegt, dat hy dagelyks Laverna, godin der dieven bad: Da mihi fallere; maer dit is geene rede, omdat wy de bronnen van welzyn des huidigen maetschappelyken wezens versmaden zouden. De handel was den Ouden niet onontbeerlyk: de landen die, zy bewoonden, leverden alles, wat tot hun onderhoud noodig was, in genoegzame hoeveelheid op; zy waren niet in dorre steden, op een gehoopt gelyk de hedendaegsche volkeren; de grootste der Romeinen bebouwde zelf zynen akker; zy hadden, gelyk de hedendaegsche volken, om hunnen nooddruft te voldoen, de voortbrengselen van een ander weerelddeel niet noodig. Handel en nyverheid, gelyk wy ze heden zien, zyn na hen ontstaen, en wy vergeven den ouden geschiedschryveren dus volgaerne er niet van gesproken te hebben.
Eindelyk zal men ons ten laste leggen dat wy met den moedwil des volks uit de verledene eeuwen toe te juichen het hedendaegsche tot ongehoorzaemheid, tot wederstand aen overheid en wet aensporen; dat wy wellicht een dier gemeensmannen, die vroeger zoo ras onder de slagen der menigte neêrtuimelden, als er van verheven wierden, meenen te worden.
Dit kan alleen de veronderstelling eener onmogelykheid wezen. Het is, inderdaed onmogelyk de verkleefdheid onzer vorsten te loochenen aen het land, dat zy niet als willekeurige vorsten, maer uit hoofde eener grondwet besturen, en alhoewel zy de volkstael niet spreken, zyn zy in ons midden toch geenszins de werktuigen des vreemden. Onze grondwet verbiedt eenig onderscheid tusschen de Belgen voor de wet te maken. Dit bestond ten tyde van Couthereel nog niet. De oorzaken van 's volks vroegere wandaden bestaen dus niet meer, en van daer hoeft men er de uitwerksels ook niet van te vreezen.
Auteursrechtvrij