De Vlaamsche School. Jaargang 3

[p. 97]

Een woord over de kleedy der geestelyken in de middeleeuwen.
Zegel van bisschop Joannes van Kameryk (1203).

Toen wy over weinige



jaren, onze verhandeling uitgaven over de eerste Collegiale van O.-L.-Vrouw te Antwerpen onder den titel van O.L.V. op 't staeksken, deden wy onzen lezeren ons voornemen kennen eerstdaegs eene Geschiedenis der geestelyke kleedy in België onder de pers te leggen.

Tot nu toe werd, ofschoon tegen onzen dank, de uitvoering van dit ontwerp vertraegd, doch geenszins verlaten. Integendeel, wy hebben onze opzoekingen vlytig voortgezet, en van zynen kant, heeft onze goede vriend de kunstschilder Frans Gons, de hulp van zyn talent blyven verleenen aen het afteekenen der menigvuldige kunststukken met welker plaetsnêe wy voornemens zyn ons werk op te luisteren.

Wy deelen hier de gravuer eens zegels mede welken wy ons voorstellen in de aengekondigde uitgave op te nemen. Vaek hebben wy ons van dergelyke stukken bediend; deels omdat er buiten hen slechts weinige gedenkteekens der kleedy van de XII^e, XIII^e en XIV^e eeuw in ons land meer voor handen zyn, deels omdat wy hierdoor het middel vonden om een belangryk kunstvak beter te doen kennen, dat naer ons inzien, tot nu toe te veel is verwaerloosd geworden.

De zegel dien wy thans mededeelen, is diegene van bisschop Joannes van Kameryk, een prelaet die van 1201 tot 1219 den bisschoppelyken stoel bekleedde. Deze kerkoverste is, volgens het gebruik dier tyden, zittend in zyne cathedra, afgebeeld; hy draegt al de kenteekens zyner hooge weerdigheid; met de rechter hand geeft hy den apostelyken zegen volgens de latynsche wyze, terwyl hy met de linker den herderlyken staf houdt; deze laetste is naer binnen gekeerd, om onzen kerkoverste van de abten te onderscheiden, die insgelyks den staf en soms ook den myter droegen. Boven zyn habyt, ziet men de amict, het eerste altaergewaed der geestelykheid; hier op is de albe geplaetst, een wit lynwaden kleedingstuk, dat tot op de voeten nederdaelt, en in de eerste tyden des christendoms het eenige gewaed der priesters was. Zy wordt door eenen ineengevlochten en saemgedraeiden gordel vastgehouden en be-

[p. 98]

vat van onder een versiersel, 't welk men de gewoonte had met roode of groene zyde te voederen. Boven deze kleedingstukken, hangt de dalmatika, welker gebruik den bisschoppen en diakenen uitsluitelyk toekwam. Zy heeft den vorm van een kruis en is aen beide zyden open. Pater Magri⁽¹⁾ zegt, dat de dalmatika oudtyds wit was en versierd met roode banden van voren en van achter; verscheidene gedenkstukken bewyzen echter, dat in de middeleeuwen, in ons vaderland, de dalmatika van zyde was van verschillende kleur, en met gouden banden en sieraden werd belegd.

Op dit tooisel, is de kazuivel geplaetst, een kleedingstuk waervan men ongelukkiglyk ten huidigen dage, den oorspronkelyken vorm schynt vergeten te hebben. Dees kleedsel, zegt Bonnard⁽²⁾, navolging des mantels der ouden, die hem in het latyn: penula of casula noemden, werd boven de toga gedragen en bedekte gansch het lichaem. Eene groote onzekerheid heerscht er over het tydstip, waerop de kazuivel den priesteren en diakenen voorgeschreven werd; diegene waervan de oversten der kerk, de bisschoppen en de pauzen, zich bedienden, waren aenvankelyk rond, wyd, en daelden tot op den grond neder, der wyze, dat indien men gebruik van de handen wilde maken, men het kleedsel moest oplichten en op de armen samenplooijen. Daer deze soort van kazuivel de bewegingen min of meer verhinderde, begon men allengskens zyne vormen te veranderen met er aen de kanten een stuk uit te snyden, tot dat hy eindelyk in het zonderlinge tooisel werd herschapen, hetwelk wy in onze eeuw nog zien dragen.

De kazuivel van bisschop Jan bezit nog al de keurigheid der oorspronkelyke vormen. Van zyde gemaekt, waervan de kleur volgens den smaek der tyden verschilde⁽³⁾, bedekt hy gansch het lichaem des prelaets; verder is dit habyt met een kruis voorzien, waervan de armen zich over de borst des bisschops uitstrekken. De kraeg is naer allen schyn uit gekleurde en met goud geboorde stof gemaekt, alhoewel men er ook gebruikte die enkel uit linnen waren verveerdigd.

Op het hoofd des prelaets prykt de bisschoppelyke myter. Volgens Bonnard⁽⁴⁾ was dit versiersel, in de eerste eeuwen van witten doek of lynwaed; later zag men er van gouden stoffen, welke met kostbare gesteenten werden opgeluisterd. Een nauwkeurig onderzoek van oude tafereelen en miniaturen heeft ons de overtuiging gegeven dat in vroegere tyden onze schilders den myteren de kleur gaven van het habyt der titularissen. Zoo vinden wy de myters van bisschoppen doorgaens groen of purper; de myters van bisschoppen-kardinalen, rood; diegene van gemyterde abten, wit; enz.

Deze schilderachtige kleedy, waeraen de kunst der middeleeuwen een byzonder karakter schonk, bleef om zoo te zeggen onveranderd tot aen het tydstip der Hergeboorte bestaen. De nieuwe kunstsmaek, welke alsdan in gansch Europa doordrong, deed zich jammerlyk genoeg tot in de Kerk gevoelen. Alsdan ook werden de smaeklooze vormen aengenomen welke wy allengskens in verval hopen te zien komen.

P. Génard.

(1) Zie ook Bonnard, Costumes du moyen-âge.

(2) Ibid.

(3) Thans verandert de kleur volgens het feest van den dag.

(4) Bonnard, Costumes du moyen-âge. D. I, bl. 62.