De Vlaamsche School. Jaargang 3

Wapenkunde.
Platen door J. Hemeleer en J. Gons.
(Zie bl. 66 en 137 van den eersten, bl. 145 van den tweeden en bl. 17 van den derden jaergang).

De breuken.

Gelyk wy in den beginne dezer verhandeling hebben gezegd, is de oorsprong der heraldieke stukken te zoeken in de gewoonte der ridders om op hunne schilden zekere teekens te doen schilderen, waerby men hen herkennen kon. Ten einde de leden van één en zelfde geslacht van elkander te onderscheiden, is het gebruik der breuken in de wapenkunde ingevoerd geworden. In ons vaderland worden de blazoenen op de volgende wyze gebroken:

1. Door verandering van al de stukken met behoudenis van het émail.

2. Door verandering van het émail met behoudenis der heraldieke stukken.

3. Door verandering van de plaets der stukken, of door vermeerdering of vermindering van hun getal.

[p. 43]

4. Door byvoeging van eenige stukken.

5. Door verdeelingen.

6. Door verandering der uiterlyke versieringen.

De eerste en de derde dezer breuken werden in de middeleeuwen nog al eens gebezigd; verscheidene schepenzegels der XIII^e en XIV^e eeuw leveren er ons voorbeelden van op; echter werden zy vroeg verlaten. De tweede integendeel werd veel gebruikt: niet alleen de Zeven Schaken van Antwerpen, maer eene menigte familiën, uit éénen stam voortgesproten, lieten zich enkel door de verandering van het émail van elkander onderscheiden. Terwyl de hertogen van Braband eenen leeuw van goud op een veld van sabel droegen, voerde het huis van Gaesbeeck, uit dat van Braband voortgesproten, eenen leeuw van zilver op een veld van sabel; de Berthouders, heeren van Mechelen, droegen een wapen van goud met dry palen van keel; de Berthouders heeren van Berchem, een veld van zilver met dry palen van keel, terwyl de Berthouders, heeren van Cruninghen, een veld van goud voerden met dry palen van sabel, enz.

De breuken der vierde soort zyn diegene welke niet alleen het juiste voorkomen, maer ook het meest in zwang zyn geweest. En deze voorkeur, die men hun heeft vergund, laet zich gemakkelyk uitleggen. Inderdaed door de byvoeging van enkele stukken laet men het wapen in zynen oorspronkelyken staet, waerdoor men de leden ééner familie gemakkelyk kan herkennen, terwyl de andere breuken integendeel, de grootste verwarring kunnen te weeg brengen. De Engelschen hebben van deze vierde klas van breuken een volledig stelsel gemaekt, dat echter in de Nederlanden niet is gevolgd geworden; ten onzen't heeft men zich hoofdzakelyk by de volgende stukken bepaeld:

A. De barensteel of tornooikraeg gewoonlyk uit dry stukken of hangers (pendants) (Fig. 1), alhoewel hy er meer kan bezitten (Zie Fig. 9, bl. 17).

Fig. 1.

B. De boord (Fig. 2).

C. De ster of de wassenaer (Fig. 3).

D. Het canton of het vrye kwaertier (Fig. 4).

Fig. 2.

Fig. 3.

Fig. 4.

[p. 44]

E. De band en de baer. Deze laetste stukken dwars over het geslachtwapen geplaetst, waren meestdeels het kenmerk der bastaerdy (Fig. 5).

Fig. 5.

V. De sieraden.

Onder den naem van sieraden begrypt men de helmen (casques), de wrongen (bourlets), de helmteekens (cimiers), de kroonen, de dekkleeden (lambrequins), de schildhouders (tenants et supports), de oorlogskreet (cri de guerre), de leus of spreuk (devise).

De helmen, de wrong en het helmteeken.

De wapenkundigen hebben verscheidene vormen van helmen aengeduid die den rang der getytelde persoonen moeten doen kennen; zoo behooren de helmen van keizers en koningen van goud te zyn en van voren gezien, gansch open en zonder traliën (fig. 6).

De helmen van princen en hertogen zyn insgelyks van goud, doch minder geopend; diegene van markgraven zyn van zilver met elf traliën van goud; diegene van graven en burggraven, ter zyde gezien, bezitten negen traliën; diegene der barons, zeven traliën; eindelyk zyn de helmen der ridders van stael en van vyf of dry traliën voorzien.

Ofschoon deze regelen by andere volkeren wellicht zyn nagekomen, kunnen wy niet gelooven, dat zy ooit in onze landstreken algemeen zyn gevolgd geweest. Wy hebben helmen met traliën zoo wel by koningen en vorsten

Wapen van Keizer-Karel.
Fig. 6.

als by enkele ridders ontmoet, en zouden geenszins den rang van vlaemsche edelen by het beschouwen eens helms durven aenduiden. De helm des konings der Romeinen, by voorbeeld, in de kapel gezegd der Hertogen van Burgondië te Antwerpen, verre van geopend te zyn, is slechts van zeven traliën voorzien. (Fig 7).

Fig. 7.

[p. 45]

Even zoo vinden wy den helm van Keizer Karel (Fig. 8),

Fig. 8.

terwyl de adel de volgende vormen bezigt (Fig. 9, 10 en 11):

Fig. 9.

Derhalve kunnen wy den heer Van den Bergh zeer wel by stemmen wanneer hy getuigt dat ‘de plaetsing der helmen van voren of op zyde, open of gesloten, alsmede het aental traliën van het visier willekeurig is.’

De wrong, in het fransch bourlet, fresque, torque of tortil genaemd, is een cerkel van twee ineengedraeide rollen, met hair gevuld, en bekleed met stoffen van de kleur der voornaemste stukken van het schild.

Eenige der bovenaengeduide wapens (Fig. 3, 6 en 11) zyn met wrongen versierd; onnoodig dus er eene verdere verklaring van te geven.

Fig. 10.

Het helmteeken waervan het gebruik tot de hoogste

Fig. 11.

oudheid opklimt, bestaet uit een figuer dat men boven op den helm of de kroon plaetst; het kan een stuk voorstellen aen het blazoen ontleend, ofschoon dit immer niet noodzakelyk zy, doch kan nooit een teeken vertoonen, ontleend aen de stukken welke wy onder diegene der eerste orde (pièces honorables) hebben vermeld. (Zie bladz. 148 2^de jaergang). Een helmteeken, uit twee vleugels samengesteld, verkrygt den naem van vlucht. (Fig. 11).

(Wordt voortgezet).

P. Génard.