De Vlaamsche School. Jaargang 3

Galery van Nederduitsche dichters en prozaschryvers.
(Zie bl. 175 en 186 van den tweeden jaergang).
II.
Theodoor Van Ryswyck.

De treurige indruk, die een boekery, met de gewrochten van zoo vele overleden geslachten opgepropt, op ons maekt, gelykt doorgaens aen de pynelyke gewaerwording, die een kerkhof met duizende graven, in de ziel verwekt. Deze indruk is des te grooter, wanneer men er binnen treedt, om eenen roemryken naem te verheerlyken en eene verdiende hulde te brengen aen zyne gedachtenis. Wanneer het eenen dezer doorluchtige mannen geldt, die het eeuwige voorrecht genieten van nooit te verouderen en van gestadig in het horizont, als eene glinsterende ster, te flikkeren, kan zulk gevoelen ons niet treffen, maer, als men stil houdt by zulke in wier aenschouwing het licht en de schaduwe zich vereenigen en van wie het een of het ander voortbrengsel het stof en de duisternis van al het overige met eene levendige strael overdekt, gevoelen wy niet zonder smert dat zyn lot het gemeene lot geweest is van diegenen, welke zoo niet genie dan toch talent bezaten. Dat dit ons niet ontmoedige: de taek der letterkundigen, zoo edel in haer zelve, veroorzaekt nogthans zoo veel onrust, dat wy ons weinig bekreunen moeten om de duerzaemheid van onzen naem en de bedwelming tot welke de bewierooking onzer gewrochten ons geleidt.

Deze gedachten werden ons ten opzichte van Theodoor Van Ryswyck ingeboezemd en wy gelooven, dat zy ook natuerlyk in den dichter zelve zouden opgekomen zyn, hadde hy zich in het verleden mogen bespiegelen. In zyn werkzaem leven mocht hy zeker den roem van het genie niet inoogsten, en slechts aenspraek maken op de eer die het vernuft geniet, zelfs dan wanneer het niet tot het genie opklimt. Maer, was hy niet gelukkig in de verhevene uitboezemingen der ziel; wist hy het menschelyke hert niet te doorpeilen; verstond hy niets aen de groote maetschappelyke vraegstukken, die zyne eeuw zocht op te lossen; bleef hy koud en ongevoelig, zoodra het den gemeene volke niet gold, toch was hy ryk en onuitputbaer in zyne werken, beroemd om de bevalligheid van zynen styl, de levendigheid zyner tafereelen en de bytende kracht zyner hekelingen. Wat blyft er nu over van dit, zyn reuzenwerk? Wat herinnert men zich? Wat herleest men nog? Van Ryswyck heeft pas het stoffelyke met het eeuwige verwisseld, en reeds van den dikken bundel zyner gewrochten, kent men niets meer dan zyne liedjes en hekeldichten. Maer deze stukjes, byna alle by gelegenheid en door de inboezeming des oogenbliks ingegeven, bezitten eene frischheid die hunne onsterfelykheid verzekert en zullen nooit in de schaduwe geplaetst worden, welke dan ook de ontwentelingen zyn in de mode en den smaek.

Van Ryswyck is op verschillende wyzen beoordeeld geworden; maer, sedert dat zyne dood ons meer vryheid verschaft om zyne werken onpartydig na te zien, is, volgens ons weten, geene recentensie over hem in het licht verschenen. Wy gaen dit werk ondernemen en laten het door eene korte levensschets voorafgaen.

Jan-Theodoor Van Ryswyck, zoon van Jan-Cornelis, eenen uitmuntenden penteekenaer en nog al verdienstelyken gelegenheidsdichter, werd geboren te Antwerpen, op 8 july 1811. Alhoewel zyne jeugd niets buitengewoons opleverde, kon men reeds vroeg waernemen dat het kunstgevoel in hem smeulde. Eene schitterende opvoeding genoot hy niet en het onderwys, dat hy ter schole kreeg, was byna onbeduidend. Doch bepaelde zich de geleerdheid des jongelings by de gewoone vakken van het lager onderricht; de voorlezingen, die vader Van Rys-

[p. t.o. 36]

[p. 37]

wyck 's avonds by den haerd uit onze voornaemste dichters deed, ontstaken verder zyne inbeelding, verwarmden zynen geest en verfynden zyn oordeel.

Weldra was Theodoor oud genoeg om eenen staet te kiezen. Vermits men in hem eenen zekeren aenleg tot de kunst had opgemerkt, zond men hem naer het werkhuis van Vander Neer, eenen zeer bekwamen beeldhouwer. Deze was een aertsvyand van al wat met de Akademie in aenraking was en verbood strengelyk aen zyne leerlingen andere lessen, dan de zyne, te volgen. De jonge Van Ryswyck, die toen reeds in vriendschappelyke betrekking leefde met de gebroeders De Cuyper, die met hem ter winkel gingen, besloot met hen, het bevel huns meesters te weêrstaen en zich ter Akademie in de theorie van hunne kunst te gaen oefenen. Dit besluit was hun noodlottig en alle drie, zegt men, werden zy het werkhuis uitgezet.

Op vaders aendringen, verwisselde Theodoor den beitel tegen het penseel en trad als leerling in den winkel van M. Altenrath, wel befaemd decoratieschilder. De jonge gast bewees weldra aen zynen nieuwen meester dat zyn vrolykegeest tot snakeryen, poetsen en grappen zeer geneigd was, maer weinig stof opleverde om zich op de kunst van Apelles toe te leggen. De Voorzienigheid had besloten dat Theodoor niet als kunstenaer den tempel des roems zou intreden, en toch moest zyn naem verheerlykt en vereeuwigd worden. De weg, die hem tot deze glorieryke toekomst zal leiden, zal zich van zelve banen, maer voor hem met distels en doornen, zoo wel als met roozen bezaeid, zyn.

Draelde onze toekomende volksdichter lang, eer dat hy, zyne bestemming koos, zyne lees- en leerzucht groeide dagelyks aen en werd weldra een drift die hy niet genoeg verzadigen kon. Deze ongemeene aenleg deed zynen vader besluiten hem een ambt van ondermeester te verschaffen. In deze nieuwe betrekking, mocht Theodoor zyne leergierigheid voldoen en besteedde hy zyne ledige uren in het doorbladeren onzer meest gevierde dichters. Doch reeds was de sprankel aengestoken, die het gepaste oogenblik afwachtte om zyne ziel te ontvlammen, en van dan af werd hem het schoolleven eene al te nauwe sfeer, die zyne inbeelding beneep. Hy zag dus van zyne plaets af, zwierf eenigen tyd rond, tot dat de omwenteling van 1830 hem als klerk by het bureel van weldadigheid vond.

Dat Van Ryswyck begreep wat omwenteling toen zeggen wilde, dat hy verstond hoe de styfhoofdige Willem onze godsdienstige gevoelens krenkte, hoe hy he openbaer onderwys aen willekeurige wetten kluisterde, hoe hy het zuiden aen het noorden opofferde, hoe hy het geheugen aen onze voorvaderlyke voorrechten in ons versmooren wilde, dat hy wist dat de Walen met dezelfde hardnekkigheid eene vreemde tael verstieten, als wy heden tegen de hunne op de bres staen, dat trekken wy in twyfel. Het woord vryheid! vryheid! dat het geheele land doorklonk, was genoeg om het hert van den 19 jarigen jongeling te begoochelen en hem het wapen ter hand te stellen. Nationale onafhankelykheid! recht en gelykheid voor allen! wanneer men dit alles voor de oogen zweven ziet, als het einde der overheersching en de bekrooning eener heldhaftige pooging, wie zou de krygszucht niet in het hert voelen opwellen en een offer willen branden op het altaer des vaderlands! Hoe waekzaem men dan ook Theodoor's gedrag gadesloeg, op eenen schoonen morgen was hy uit het vaderlyk huis verdwenen en bevond zich als vrywilliger in dienst. Dat Van Ryswyck wonderen van heldenmoed pleegde, dat hy onverschrokken den vyand in het gezicht dorst zien, daer leveren de krygsoverleveringen geene bewyzen van. Integendeel, de strydhaftige soldaet van daegs te voren, vertelt zelfs dat hy zyn hoofd niet zocht te verspelen in een gevecht en zynen tegenstrever den rug keerde, zoodra hy gewaer werd dat hy met schroot en kogels zyne geweren laedde.

De strenge regeltucht van het soldatenleven strookte niet met den lossen geest en het ontembare karakter van Theodoor. Het gebeurde dus meermalen, dat zyn zucht naer onafhankelykheid en persoonelyke vryheid het dichtvuer ontvlamde, dat in zynen boezem opgesloten lag en zich in bytende hekelliedjes veropenbaerde, die zyne makkers met ongemeenen byval ontvingen, aenleerden en soms te midden van het kamp in koor aenhieven. De stoutmoedigheid, die zich in deze verzen verried, de poetsen die hy dikwyls zynen oversten speelde, zyn onophoudend plichtverzuim, moest hy dikwyls door eenige dagen gevangenis boeten, maer, hierom bekreunde hy zich weinig: de kerker was voor hem eene rustplacts, waer hy zich ongedwongen met Tollens, Bilderdyk en zynen geliefkoosden Helmers kon onderhouden en nieuwvoedsel aen zyn dichterlyk vuer geven.

De lotgevallen, die van Ryswyck in het soldatenleven ontmoette, de grappen, waer hy de held van was, aenhalen, zou ons gewis te verre brengen en de geheele plaets inruimen, die ons hier voor de beoordeeling zyner werken toegestaen is. Wy gaen ze derhalve voorby en willen in korte woorden het overige zyner levensschets afmalen.

Toen de braekloop in 1832 duizende slachtoffers in België ten grave sleepte, maekte onze dichter deel van de bezetting van Lier. Hy ook werd door de schrikkelyke kwael aengerand en, na korte stonden, gaepte hem de doodskuil toe. Reeds waende men hem een lyk en lag hy op eene brits in het doodenhuis uitgestrekt, toen eensklaps, door de stem zyner moeder opgewekt, die ylings naer Lier was gesneld, hy recht stond en spraek gaf. Naer de ziekenzael teruggedragen, bevond men dat eene te groote dosis opium, die men hem had toegediend, zynen schyndood had veroorzaekt Weinige dagen nadien, was hy in zoo verre hersteld dat hy het gasthuis verlaten kon.

Onder zyne makkers teruggekeerd, werd zyn geestdrift

[p. 38]

door de onbeduidendste omstandigheden opgewekt, en schiep hy gezangen, die de aendacht verwekten zyner oversten. Deze, de hooge verdiensten ervan doorgrondende, maelden hem eene schoone toekomst af en porden hem aen zyn gedrag naer de krygstucht te schikken, om alzoo eene bevordering te verdienen. Het zy, dat het onstuimig en vrjje karakter des dichters zich aen het soldatenleven niet gewennen kon, of dat hy, met meer schranderheid begaefd, den toestand der zaken duidelyker inzag, hy verklaerde ronduit aen den generael, die hem onder zyne bescherming nam, dat, volgens het oude spreekwoord: ‘oost, west, te huis best’ hy het liefst naer zyne ouders terugkeeren wilde. Deze wensch werd nogthans op staenden voet niet ingewilligd. Het was slechts, toen men de schoone hoedanigheden bemerkte, die in het stuk besloten waren, dat hy ter beantwoording zond op de prysvraeg door het nieuwe bestuer uitgeschreven: ‘over de onafhankelykheid van België’ en voor de fraeije gewrochten van Ledeganck en Blieck moest onderdoen, dat hy zyne vrystelling bekwam en zich te Antwerpen vestigde, waer hy als kantoorbediende by den Berg van Bermhertigheid werkzaem werd.

Van Ryswyck was pas in zyne geboostestad teruggekeerd, toen hy in betrekking kwam met eenige volkslievende mannen, die verstonden dat, zoo de omwenteling ons de staetkundige, zedelyke en verstandelyke vryheid beschikt had, zoo zy in haer vaendel de gelykheid van allen geschreven en de schoonste voorrechten in de grondwet bekrachtigd had, zy niettemin de tael der meerderheid verstiet en den echten en eenigen steun onzer jonge nationaliteit verbande. Eene tegenwerking werd in den schoot van dezen edelmoedigen kring besloten. Deze tegenstreving scheen eerst slechts een droom, maer die droom werd weldra eene wezentlykheid, die zich tot een machtig verbond vormde. Theodoor was, door de natuer zelve van zynen eigenaerdigen en aenlokkenden geest, geschikt om het apostelschap der opbouwing van de vlaemsche nationaliteit te aenvaerden. Van dezen tyd af, werd de volksbeschaving zyn eenig doelwit en, of hy het spreekgestoelte betrad of zyn inzicht bloot legde in de menigvuldige dichtwerkjes, die van hem tusschen de jaren 1832 en 1846 verschenen, altyd was hy de beschermer van het geschonden recht en verhief hy zich, als een dyk, tegen het vreemd element, dat in golvende stroomen, het vaderlandsch gevoelen poogde te versmooren. Het naïeve, geestige, schersende en soms verheven werktuig, dat Van Ryswyck zoo behendig hanteerde, won hem het volk, dat in begeestering of in opgetogenheid aen zyne lippen hing, wanneer zyne welluidende zangen, gelyk een kabbelend beekje, uit zynen mond vloeiden.

Was Theodoor de afgod des volks, werd hy door hem als een held gevierd en oogste hy ruimschoots roem en eer in, in het huiselyk verkeer vlogen welvaert en bloei verre van hem weg. Alhoewel zyne bekrompene jaerwedde niet toereikend was om in den onderstand van gade en kroost⁽¹⁾ te voorzien, joeg hy nogthans nimmer de fortuin na, en trok nooit zyne stoute onafhankelykheid op sleeptouw van deze of gene party. In de armoede zelve was het hem eene voldoening zyne meeningen en gevoelens getrouw te zyn gebleven tegenover de aenrandingen zyner benyders. Deze standvastigheid vond haren loon by de steeds aengroeijende gunst van het publiek. Hoe harder de slagen der fortuin op zyne schouders nedervielen, hoe meer hetvolk zich aen hem kleefde, hoe meer het toegevend was en met gretigheid tot den laetsten druppel zyner dichten uitzoog, uitputte en opdroogde.

Een onophoudende stryd tegen het ongeluk had het lichaem van onzen dichter te vroegtydig, helaes! ondermynd en verslapt. Zyn vernuft volgde de zelfde helling als zyne natuerlyke vermogens en, naermate dat deze in kracht en gezondheid afnamen, verdoofden ook de sprankels van zynen uitstekenden geest. Zyn toestand verergerde van dag tot dag en liet weldra weinig hoop meer over. Door de edelmoedige tusschenkomst eeniger vrienden en der rederykkamer, de Olyftak, waer hy een der stichters van was, werd hy by de Alexianen te Lier besteed. Niettegenstaende de liefdadige verzorging, die hy er genoot, werd weldra de hoop teenemael ontzegd van dit glansryk vernuft, nog eenige jaren aen de vaderlansche kunst te mogen behouden. Hy werd naer Antwerpen teruggevoerd, waer, by de byblyvende verzwakking der verstandvermogens, zich eene afteerende ziekelykheid verklaerde, die hem op 7 mei 1849 ten grave sleepte.

Het doel, dat Van Ryswyck zyn geheel leven beoogde, was schoon en edel; maer er behoeft tyd en vlyt om den geest des volks te ontkluisteren van den rampzaligen invloed, die reeds sedert eeuwen op België drukt. De moedige voorkamper onzer vaderlandsche zaek mocht de bekrooning onzer pogingen niet toejuichen; maer was hem dit genot ontrukt, toch gaf hy nimmer de hoop op en mocht er op roemen door zyn zwoegen en onophoudend arbeiden den druppel vergroot te hebben die, altyd op het zelfde plekje vallende, wel eens het harde marmer zal doorgroeven.

De dood van Theodoor ontrukte aen de vlaemsche letteren eenen harer yverigste beoefenaers en aen de vlaemsche zaek eenen harer invloedrykste stryders. Zyne stoffelyke overblyfsels werden op het stadskerkhof (Stuivenberg) ter aerde besteld met eene plecht en eenen toeloop, die klaer bewyzen dat de ramp, die de letterkunde trof, ook by

(1) Theodoor trad in 1839 in den echt met mej. Suzanna Matheessens die hem dry kinderen schonk.

[p. 39]

de meerderheid der bevolking betreurd werd. Een nederige zerk overdekt zyne laetste woonst hier op aerde; doch, werd hem geen marmeren of bronsen eerteeken op eene der pleinen zyner geboortestad opgericht, dan toch was men zynen roem indachtig en maekte men juist van zyne vermaerdheid gebruik om zyne weduwe en weezen eenen behoorlyken stand in de maetschappy te verschaffen: de rederykkamer, de Olyftak, gaf ten haren laste en ten voordeele van Theodoor's overblyvelingen, de volledige werken uit van den gevierden dichter.

Lamb. Jos. De Mets.

(Wordt voortgezet.)