De Vlaamsche School. Jaargang 3

[p. 17]

Wapenkunde.
(Zie bl. 66 en 137 van den eersten, en bl. 145 van den tweeden jaergang).

Natuerlyke stukken¹.

Onder de rubriek ‘natuerlyke stukken’ begrypt men diegene, welke 1^o aen de hemelsche geesten en den mensch, 2^o aen de dieren, 3^o aen de planten, en 4^o de sterren en elementen toebehooren.

De natuerlyke stukken welke aen de hemelsche geesten of den mensch zyn ontleend, zyn of wel van inkarnaet of wel van het gewoon émail in de wapenkunde gebezigd. Zy kunnen naekt (Fig. 1), gekleed (Fig. 2), gekroond, enz., voorkomen. Een menschenhoofd met lyf, zonder armen, wordt borstbeeld (buste) genaemd (Fig. 3); een hoofd van sabel, of ter zyde gezien, staet onder den naem van moorenhoofd (Fig. 1 en 4) in de heraldiek bekend.

Fig. 3.

Fig. 1.

Fig. 2.

Fig. 4.

De natuerlyke stukken welke tot het dierenryk behooren, stellen viervoetige dieren, vogelen, visschen, kruipdieren en insekten voor. Zy moeten immer den rechterkant van het schild aenschouwen; wanneer zy naer den linkerkant zyn gekeerd, heeten zy omgedraeid of omgewend.

By het beschryven der stukken welke aen het dierenryk behooren, is men verplicht verscheidene byzonderheden in acht te nemen; de plaets ontbreekt ons om ze allen hier breedvoerig te doen kennen; wy zullen ons derhalve alleenlyk met die teekens bezighouden welke het meest in de nederlandsche wapenkunde voorkomen:

1 Zie in onze vroegere artikels de bronnen welke wy ons ten nutte hebben gemaekt; de voornaemste zyn de Grondtrekken der Nederlandsche Wapenkunde, door J^r. van den Bergh.

De viervoetige dieren.

De leeuw is gewoonlyk klimmend, dat is staende op zyne achterste pooten, afgebeeld (Fig. 5); hy moet immer ter zyde worden gezien, en is getongd en geklauwd, wanneer hy eene tong en nagels bezit van een ander émail dan het overige zyns lichaems (Fig. 6). Hy is verminkt (morné), wanneer hy van deze deelen is beroofd, en onteerd (diffamé) wanneer zyn staert is afgerukt.

De leeuw kan nu nog op andere wyzen voorkomen, die allen zorgvuldig moeten aengeteekend worden: zoo is hy opkomend voorgesteld, wanneer hy slechts half uit het midden van het schild opryst; uitkomend wanneer hy, op deze wyze voorgesteld, het eene of ander heraldiek stuk raekt, zoo als eene faes of een band (Fig. 7).

Wanneer de leeuw schynt te gaen, wordt hy geluipaerd geheeten (Fig. 8); de luipaerd integendeel is geleeuwd wanneer hy klimmend als de leeuw wordt afgebeeld.

Het paerd is naekt (Fig. 9), gezadeld, gebreideld, steigerend, gebardeerd, enz.

De jachthond kan klimmend (Fig. 10), stappend, loopend (Fig 11), springend (Fig. 12), liggend, kruipend,

Fig. 5.

Fig. 6.

Fig. 7.

Fig. 8.

Fig. 9.

Fig. 10.

[p. 18]

zittend worden afgebeeld; het everzwyn komt meesttyds stappend voor (Fig. 13); zyn kop wordt in het fransch hure genoemd; de eekhoorn vertoont zich in de nederlandsche heraldiek meesttyds zittend (Fig. 14); de haes loopend (Fig. 15); de vos klimmend of springend (Fig. 16), enz., enz.

Fig. 11.

Fig. 12.

Fig. 13.

Fig. 14.

Fig. 15.

Fig. 16.

De vogelen.

De voornaemste vogelen welke in de wapenkunde optreden, zyn:

I. De arend. Hy is of enkel of dubbel (Fig. 17); hy kan gebekt, getongd, gevoet, geklauwd, gekroond, van een ander émail voorkomen.

II. De zwaen, (Fig. 18) zwemmend gewoonlyk in een water van azuer.

III. De eenden (Fig. 19).

IV. De meerlen (merlettes); zy worden immer zonder bek noch pooten voorgesteld (Fig. 20).

V. De phenix gewoonlyk op eenen brandenden houtstapel afgebeeld (Fig. 21).

VI. De haen is gekamd (Fig. 22) of gebaerd; kraeijend wanneer hy den bek opent; stoutmoedig (hardi) wanneer hy den rechter poot oplicht.

VII. De raef gewoonlyk opstygend (essorant) (Fig. 23).

VIII. De pauw is pronkend (rouant) en van voren gezien, voorgesteld.

Fig. 17.

Fig. 18.

Fig. 19.

IX. De uil (Fig. 24).

By het beschryven der andere vogelen welke in de wapenkunde verschynen, heeft men enkel hnnnen naem, hun getal, de plaets en het émail aen te duiden.

Fig. 20.

Fig. 21.

Fig. 22.

Fig. 23.

Fig. 24.

De visschen.

De voornaemste visschen in de heraldiek gebezigd, zyn:

1^o De dolphyn (Fig. 25); hy is brandend (allumé), gevind (lorré), gestaert (peautré); dood (pâmé), zegt de heer Van den Bergh, wien wy deze uitdrukkingen ontleenen, wanneer hy geheel van dezelfde kleur is, zonder oogen noch tanden.

2^o De barbeel (Fig. 26), en de zalm.

3^o De bot Fig. 27).

Fig. 25.

Fig. 26.

Fig. 27.

Kruipdieren en insekten.

In de nederlandsche heraldiek komen weinige kruipdieren noch insekten voor; diegene welke men soms al eens ontmoet, zyn de slang (Fig. 28 en 29) en de bie.

Fig. 28.

Fig. 29.

[p. 19]

De planten.

De voornaemste planten die in de wapenkunde verschynen, zyn:

I. De boomen; zy worden gewoonlyk uit een émail (Fig. 30) voorgesteld; echter kunnen zy zich gestamd (fusté), bevrucht (fruité), geeikeld (englanté) vertoonen; wanneer de wortels verschynen, is de boom afgerukt (Fig. 31 en 32); hy is droog wanneer hy van bladeren en vruchten is beroofd (Fig. 32). Een boom met zeven takken verkrygt den naem van Krekelaer.

II. De bloemen; de voornaemste zyn de roos en de lelie.

De roos kan geknopt (Fig. 33) en gebladerd (Fig. 34) voorkomen; de lelie (Fig. 35) wordt afgebeeld met den gevulden of afgeknotten voet (Fig. 36).

III. De bladeren; men kent hoofdzakelyk het klaver (Fig. 37), het vier- en het vyfblad (Fig. 38).

Fig. 30.

Fig. 31.

Fig. 32.

Fig. 33.

Fig. 34

Fig. 35.

Fig. 36.

Fig. 37.

Fig. 38.

De sterren en elementen.

De voornaemste teekens onder deze rubriek bekend, zyn:

A. De wereld; zy wordt door eenen bol met krans en kruis voorgesteld (Fig. 39).

B. De zon; zy is gewoonlyk van goud (Fig. 40); wanneer zy van kleur is, noemt men haer beschaduwd (Fig. 41).

C. De halve maen, genaemd wassenaer (Fig. 42).

D. De ster, gewoonlyk van vyf punten (Fig. 43); wanneer zy er meer bezit (Fig. 44), moet zulks aengeduid worden.

E. De wolken, waervan men het émail en de plaets moet te kennen geven.

F. De regenboog, immer faeswyze geplaetst.

G. Het vuer.

F. Het water.

Fig. 39.

Fig. 40.

Fig. 41.

Fig. 42.

Fig. 43.

Fig. 44.

Willekeurige en kunstmatige stukken.

Onder den naem willekeurige stukken rangschikt men diegene welke aen de mythologie zyn ontleend; zoo als paerdmenschen, meerminnen (Fig. 42), sirenen, draken (Fig. 46), griffoenen (Fig. 47), enz., enz.

Fig. 45.

Fig. 46.

Fig. 47.

De kunstmatige stukken zyn diegene welke aen de godsdienst en aen het werkelyk leven zyn ontleend; zoo als de krygskunde, de schoone kunsten, de stielen, enz., enz.; zoo vindt men kelken (Fig. 48), jachthoornen (Fig. 49),

Fig. 48.

Fig. 49.

Fig. 50.

[p. 20]

hamers (Fig. 50), beitels (Fig. 51), ringen (Fig. 52), sleutels (Fig. 53), kasteelen (Fig. 54), torens (Fig. 55), enz.

Fig. 51.

Fig. 52.

Fig. 53.

Fig. 54.

Fig. 55.

By het vermelden dezer teekens hoeft men zorgvuldig de plaets, het getal en het émail aen te duiden.

P. Génard.