De Vlaamsche School. Jaargang 2

Galery van Nederduitsche dichters en prozaschryvers⁽¹⁾.

I. Willem Bilderdyk.

De vlaemsche letterkunde is misschien wel eene der minst bekende in de geleerde wereld. Tusschen enge grenspalen geprangd, schynt zy veroordeeld om in de nauwe sfeer te kwynen waer het volk leeft wiens uitdrukking zy is. De palen, tegen hare uitbreiding gesteld, zyn nogthans geen teeken van armoede en schaerschheid aen intellektuële aenkweeking. De nederduitsche tael, lang voor de fransche, was een litterarisch werktuig waer de schryvers van Reinaerd de Vos, Van Maerlandt en Van Heelu zich van bedienden. Het vlaemsch stapt vooruit en ontwikkelt zich tot het tydstip van Vondel, Hooft en Cats. Scheppers

(1) Deze galery zal achtereenvolgens en beurtelings de levensschets en de beoordeeling bevatten der hollandsche en der vlaemsche letterkundigen onzer eeuw.

[p. 174]

eener nieuwe letterkunde, omvatten deze mannen reusachtigere evenredigheden naermate dat men dieper de onuitputbare myn hunner poëzy doorpeilt. Alle dry, yverige navolgers der klassieken, hebben zy de zeldzaemste en schoonste hoedanigheden weten te bewaren: de uitvinding en oorspronkelykheid, en zullen immer aen het hoofd der vlaemsche letteren pryken.

Rond het schitterende licht van hun genie, verzamelen zich eene menigte van sterren, die zich in hunnen eeredienst verbinden en hunnen roem deelen. Zevecote, Heinsius, Reaal, Visscher en zyne dochters droegen by om de nationale school op vaste steunen te gronden, gelyk aen Rubens, Van Dyck en Teniers die omtrent dezen tyd de school der vlaemsche schilderkunde deden herleven.

De weêrschyn, door deze vernuften rond zich verspreid, verdoofde nogthans in den poel der godsdienstige en staetkundige twisten, waer de schryvers der opvolgende eeuwen zich in kwamen neêrstorten. De worsteling tusschen de verschillende sekten, die ter alle zyden in Holland oprees, langs den eenen kant; de onbeweegbaerheid in handel en nyverheid, waer België in gedompeld was, langs den anderen, brachten de fraeije letteren den doodslag toe. Zy stonden slechts uit deze zieltoging op, toen de nieuwe gedachten, die de groote fransche omwenteling baerde, opdaegden. In dit tydvak was Europa, tot in zyne ingewanden geschokt, op het punt door de onbeschofte woede der vryzinnige oproermakers verpletterd te worden. Maer de Voorzienigheid waekte: op de steile rotsen van Korsika werd de geduchte reus geboren, die, alles door zyn vernuft beheerschende, gansch het gebouw der middeleeuwen omstortte en die nieuwe beschaving stichtte, welke haer voedsel put in de vryheid der volkeren.

De staetkundige, zeggen wy zelfs, de maetschappelyke hergeboorte volbracht, de verstandsontvoogding daergesteld zynde, gevoelden de fraeije letteren er den tegenschok van. Eene gelukkige omstandigheid stond degenen by die in Holland de litteratuer poogden op te beuren. Engeland en Duitschland hadden hunne letterkunde gesticht; letterkunde die van af hare wieg reeds sterk en krachtig was. Haller, Gellert, Klopstock hier, Milton, Young, Pope en Thomson daer, vonden in Holland eenen oneindigen weêrklank. Dezen geestdrift hunner medeburgers voor vreemde voortbrengsels bemerkende, vereenigden zich eenige jonge lieden, die pas hunne akademische studiën voltrokken hadden, om den rampzaligen invloed te bevechten dien de uitheemsche gedachten op het verstand van den landsman uitoefenen moesten. Bellamy en Feith in verhevene lierzangen vierden de zoetheid van het huiselyke leven en de heldenfeiten van de roemruchtige zonen des vaderlands. H. Van Alphen gaf zyne Kinderdichten in het licht, zoo naïef zoo schilderachtig en in hunnen aerd zoo zeldzaem, dat niemand ze zal kunnen navolgen. Helmers, in zyne Hollandsche Natie, bezong de grootheid der Nederlanders, toen zy, meesters van den Oceaen, den onbeschaemden hoogmoed der Engelschen verbryzelden. By deze namen sluit zich Bilderdyk aen, die met hetzelfde inzicht werkzaem was.

Willem Bilderdyk was het vierde der zeven kinderen van eenen Amsterdamschen geneesheer, Izaäc Bilderdyk, en werd geboren te Amsterdam op 7 september 1750. Van af zyne jeugd, gaf hy proeven van een zeldzaem vernuft en van eenen brandenden dorst naer geleerdheid. In eenen ouderdom waer by de meeste kinderen het begryp nauwelyks in doordringt, liefkoosde de jonge Willem vader Cats meer dan zyn speelgoed, gaf hem den voorkeur, las en verstond hem. Zyn vader, man van ervarenheid en zelfs nog al een goed dichter, onderwees hem de grondbeginsels der talen en der wiskunde. Het ware moeijelyk een vak der menschelyke kennissen op te noemen waer Bilderdyk zich niet op toelegde, en dat hy niet met goed gevolg beoefende. Zyn geest omvatte alles gelyk in een snoer: wysbegeerte, godsgeleerdheid, regtkunde, poëzy, taelkunde en geschiedenis. In éen woord, Willem verzamelde eenen zoo geschakeerden schat van kennissen dat de grootste geleerden zich in verbazing stil hielden voor een genie dat, om zoo te spreken, nog in de wieg lag.

Tot in 1780 verbleef Bilderdyk by zyne ouders zonder nog den staet bepaeld te hebben dien hy omhelzen zou. Zyn zwakke ligchaemsbouw en een gebrek aen den linken voet beletteden hem zich op het krygsberoep toe te leggen, dat hy by voorkeur lief had. Het zweerd niet mogende omgorden, trok hy den tabbaerd aen, en begaf zich naer Leyden, waer hy, na schitterende proefjaren, tot doktor in de regten gepromoveerd werd. Hy zette zich nadien als advokaet neder in den Haeg, waer hy weldra eenen aenzienlyken naem verwierf.

In 1787 werden de partygangers van Oranje van laster jegens de bestaende orde van zaken beschuldigd. Bilderdyk nam op zich de kiesche en moeijelyke taek hunne verdediging staende te houden. Na eene redevoering, voor de vuist uitgesproken, waer zyne vaderlandsliefde in doorstraelt en tegen de verdrukkers de hekelingen niet spaert, verkreeg hy hunne kwytschelding. Deze zegeprael verwekte de hardnekkigste vervolgingen der wangunst, die onverzoenbare vyandin des waren roems.

In den beginne, stelde Bilderdyk slechts tegenover zyne lasteraers eene onwrikbare standvastigheid; maer men rustte niet, men had zynen ondergang gezworen en men mikte het doelwit. Uit het land verbannen, legde men onmeêdoogend de hand op alle zyne boeken, schriften en papieren. Gelyk men het voorgaf, was deze veroordeeling het gevolg van een vertoogschrift, dat de jonge regtsgeleerde naer de regering gezonden had, wegens den eed dien

[p. 175]

men van hem als advokaet gevergd had en hy geweigerd had af te leggen.

Gedwongen het vaderland te verlaten, scheepte zich Bilderdyk naer Engeland in en begaf zich van daer naer Duitschland, waer hy zich te Brunswyck vestigde. Hy verbleef er tien jaren en voorzag gedurende dit tydverloop in zyn onderhoud door het onderwys. Man van standvastigheid en dadigheid, vond Bilderdyk nogthans te midden der huiselyke zorgen nog tyd om werken van allerlei aerd op te vatten, waer hy onze letterkunde mede verrykte.

Toen Bilderdyk in den schoot zyner familie terugkeerde, ontving hy het beste onthael by den vader van den tegenwoordigen keizer der Franschen. Deze vorst waerdeerde zyne verdiensten en gaf hem ondubbelzinnige blyken van zyne edelmoedige en koninklyke genegenheid.

Door zyne aengekleefdheid aen het huis van Oranje, had Bilderdyk altyd eenheerschige gedachten gevoed, welke hy alsdan met meer vuer en kracht in het openbaer beleed. Van 1803 tot 1806 werd de geestdrift van onzen dichter opgewekt, en zyn vernuft schiep vaderlandsche gezangen, soms door liefde voor het gebannen stamhuis, soms door eerbied voor het gezag van Lodewyk Napoleon ingeboezemd. Mag men, in tegenwoordigheid van dit feit, Bilderdyk van onstandvastigheid beschuldigen in zyne staetkundige meeningen? Neen, de hollandsche bard bleef wat hy immer geweest was: niettegenstaende zyne verkleefdheid aen eenen koning van uitheemschen oorsprong, verloor hy nooit uit het oog dat het de Nederlanden voorbehouden was eens eenen vorst van het doorluchtige huis van Nassauwen in te huldigen. Wat zulks bewyst, is de prachtige lierzang dien hy ten dezen opzigte den koning Lodewyk aenbood en die slechts na zynen dood het licht zag.

Het vertrek des konings van Holland stortte Bilderdyk in de uiterste ellende. De herstelling van het huis van Oranje deed nogthans eene schoonere en betere bestemming voor hem en het vaderland aen den gezigteinder blaken. Deze gelukkige terugkomst zong hy dus ook in warme verzen. Maer nieuwe hindernissen, oneenigheden van allerlei aerd, de kwaeddenkende en schichtige gedragslyn der toenmalige staetslieden, alles liep te samen om hem te overlasten. In 1817, werd hy weder gedwongen zyne geboortestad vaerwel te zeggen. Hy vestigde zich met der woon te Leyden, welke stad hy sedert den tyd zyner universiteitsstudiën byzonder lief had. Gedurende de jaren die hy in de oud akademische stad sleet, zagen verscheidene wetenschappelyke handelingen van eene hooge weerde het licht. Te dien tyde ook, gaf hy voor uitgelezene jongelingen, die zyn onderwys betrachtten, afzonderlyke voorlezingen over de vaderlandsche geschiedenis.

In 1827 verliet Bilderdyk de stad Leyden en zette zich neder te Haerlem, waer hy het overige zyns levens overbragt, altyd nog aen de beknibbelingen eener uitsluitende party blootgesteld.

In de lente van het jaer 1830, sloeg hem de gevoeligste slag in zyn huisselyk genot. Diep gewond, bleef Bilderdyk slechts de schaduwe meer van hetgeen hy geweest was. Op 18 april, verloor hy zyne dierbare gade, wier zorgen hem zoo noodwendig waren te midden van zyn onstuimig leven. Anderhalf jaer later voelde hy op zyne beurt het uiterste genaken; hy had het met kalmte en gelatenheid ingezien als het einde der onrust, die zynen doorgang in de wereld gestoord had, als het begin eener gelukzalige eeuwigheid die den tegenspoed en de onheilen der aerdsche ballingschap vergoedt. Bilderdyk's dood beroofde Holland van eenen zyner doorluchtigste zonen en berokkende een onherstelbaer verlies voor al wie zyn vernuft had mogen genieten in vertrouwde en herhaelde betrekkingen.

De stoffelyke overblyfsels van den vaderlandschen dichter werden in de hoofdkerk van Haerlem ter aerde besteld. Een enkele zuil, zynen naem dragende, overdekt dit graf. Heden zyn wy op den vooravond van het feest dat hem te Amsterdam een gedenkstuk, zyn genie weerdig, gaet opregten, terwyl de bekwame uitgever Kruseman eene volksuitgave van 's mans volledige dichtwerken ter hand stelt, en aldus een eereteeken sticht dat een van de pleinen der hoofdstad niet alleen, maer alle huiskamers van den beschaefden stand mag versieren.

(Wordt voortgezet.)

Lamb. Jos. de Mets.