De Vlaamsche School. Jaargang 2

Kunst- en letternieuws.

Bootsman Gordiaen, een verhael uit het zeemansleven, door Konstantyn Simillion. - Het is eenigzins met tegenzin, dat wy ons oordeel nederschryven omtrent dit boek; ten eerste, omdat wy denken dat een romanschryver niet gevoeglyk het voortbrengsel eens anderen romanschryvers mag of kan beoordeelen; ten tweede, omdat het werk van den heer Simillion, niet alleen als roman, maer ook als genre gelykt aen ditgene dat wy het geluk hadden in de vlaemsche letterkunde in te voeren. Immers, buiten eene novelle, schreven wy twee romans uit het visschersleven, en Bootsman Gordiaen, zoo als het de titel genoegzaem aenduidt, is een verhael uit het zeemansleven: visschers en zeelieden beploegen hetzelfde veld, beide slyten hun leven op den wyden, onmeetbaren plas: de zee.

Wellicht werpt men ons op dat niemand ons heeft gevraegd om ons oordeel te kennen omtrent het werk des heeren Simillion. Juist daerin vergist men zich: de heer S. begeerde zulks, en het is om aen zyn verlangen te voldoen, dat wy het den lezeren der Vlaemsche School mededeelen. Deze bekentenis afgelegd, verklaren wy ons:

Bootsman Gordiaen is een boek waervan de handeling op eene misdaed rust, en nog wel op eene dier misdaden welke wy niet dan met afkeuring onze letterkunde zien binnensluipen: het overspel. Dat men het behandelen van zulk iets den Franschen overlate, misschien ligt dit in de zeden onzer lichtzinnige zuiderburen; ten onzent doet men niet goed er van te spreken, omdat ons volk, op eenige uitzonderingen na, er niet mede bekend is, en de huwelykstrouw, zoo als het ten andere by alle noordervolkeren het geval is, huldigt. Wanneer men het overspel laekt zoo als het behoort, en de heer S. tracht het wel een weinig te verschoonen, ten minste voor wat Gordiaen's gade betreft, dan nog doet men niet wel, het tot onderwerp eens verhaels te bezigen; de zending des schryvers is het volk te beschaven, en met het misdaden voor te schilderen kan men zulks toch niet. Veel beter zal men zyn doel bereiken, wanneer men het volk het heil, uit oprechte huwelykstrouw voortspruitende, voorspiegelt.

De heer S. doet in den loop zyne werks zyne helden schipbreuk lyden, op een onbewoond eiland aenlanden, waer zy, even als zooveel nieuwe Robinson Crusoë's, op verkenningen uitgaen, en dit alles om er Karel Pennen aen Gordiaen de bekentenis zyner misdaed te laten mededeelen en van eenen heuvel in zee te doen springen, waer hy de dood vindt. Dit alles beneemt veel plaets, zonder het verhael te doen voorderen. Het was toch immers niet der moeite weerd de schipbreukelingen op het eiland te doen penlanden; Karel Pennen kon even goed ergers anders, om het even waer, die bekentenis afleggen en zich zelfmoorden. Ook de twist tusschen Kramer en Vervloet, van wien later niet meer wordt gesproken, is overtollig.

De heer S. heeft, ons dunkens, te veel tyd versnipperd aen het afschilderen van dit onbewoond eiland, aen den twist tusschen Kramer en Vervloet, en aen het toebereiden van nieuwe spyzen en dranken. Men zou zeggen dat de schipbreukelingen geroepen waren om er jaren door te brengen, en er blootgesteld te zyn aen allerhande avonturen. Ofschoon dit alles goed geschilderd is, kunnen wy het toch niet beter vergelyken dan by een paleis met groote kosten en moeite opgebouwd, om het enkel doel van nooit te worden bewoond.

Wanneer men het boek omtrent ten halve heeft uitgelezen, en terwyl de schipbreukelingen op hun onbewoond eiland rondwaren, maekt men kennis met eene historie die ver van daer, te Antwerpen, plaets grypt. De lezer staet gansch verbluft en weet niet wat dit beteekenen mag; doch na verloop van twee hoofdstukken heldert zich alles op, daer de schryver zich aldra aldus verklaert: Dit was de geschiedenis die Karel Pennen aen Gordiaen moest bekend maken. Zy dagteekende van voor zeventien jaren. - Wat ons betreft, wy hadden het veel natuerlyker gevonden, zoo de heer S., in plaets van dit voorval in handeling te zetten, het eenvoudig door Karel Pennen aen Gordiaen had laten vertellen. Wy aenzien het als eene feil, dat de schryver den lezer zeventien jaren terugvoert, om hem, na een paer hoofdstukken, weêr op hetzelfde standpunt terug te brengen. Iets dat wy ook niet goedkeuren kunnen, is de tael die Karel spreekt. Die dichterlyke tael kon Karel wel spreken, daer hy in het kollegie heeft gewoond, en dus een halve geleerde is; maer de vrouw tot wie hy spreekt, is de echtgenoote eener pekbroek, eens ruwen matroos, en kan onmogelyk begrypen wat hy toch zeggen wil met die ‘vrye snaren der liefde’, met ‘het vermogen dier hemelsche harp, dat zich niet laet beperken’, met dit ‘beeld dat steeds met verschere kleuren en geurige bloemen terugkeert’, enz. Doch later spreekt Gusta ook wel eens, ofschoon zy niet in het kollegie heeft gewoond, de zelfde dichterlyke tael. ‘Maer in de baen welke ik bewandelde, zoo spreekt de vrouw van Gordiaen, trad ik my de voeten stuks een doornen on distels, terwyl daer nevens een donzig grastapyt my lachend tot overstappen uitnoodigde’; en verder: ‘ik heb lang geaerzeld, lang geweifeld, vooraleer my in de wateren der zondenzee te wagen, enz.’ Zon men niet zeggen, dat Gusta, de vrouw eens ruwen matroos, tot de hoogste kringen behoort? Natuerlykheid boven alles: men moet het volk de tael des volks laten spreken. Wanneer een volksman of een boer spreekt, mag men niet kunnen denken dat men met een baron, koopman of geleerde te doen heeft.

[p. 159]

De heer S. heeft oneindig vele schoone toestanden verwaerloosd; hy heeft uitgewerkt wat hy niet uitwerken moest, en daer waer hy noodig had zulks te doen, is hy er over gestapt. En nochtans mangelt het hem niet aen kunde. Neen, zyn styl is goed, en wanneer hy slechts wil, weet hy de gevoelige snaren van het hert zeer goed te doen trillen; als bewys hiervan wyzen wy op het hoofdstuk: het Wederzien, dat menigen lezer de tranen in de oogen zal doen opwellen.

Wy gelooven dat de eenige reden van zyn niet al te goed gelukken met Bootsman Gordiaen hieraen is toe te schryven, dat hy zyn onderwerp niet genoegzaem heeft overlegd, vooraleer de pen op het papier te zetten. Wanneer hy een weinig meer ervarenheid zal hebben bekomen, zal hy zich daeraen niet meer stooten, want, wy herhalen het, in hem ligt een goed romanschryver.

- De heer J.A. Alberdingk-Thijm deelt het volgende mede over het model eener kerk, welk men in de Amsterdamsche tentoonstelling van kunstwerken aentreft:

‘De heer P.J.H. Cuypers van Roermond, een nog jong, maer krachtig, maer volvormd kunstenaer, wien onlangs door de Koninklyke Akademie van Beeldende Kunsten haer lidmaetschap is opgedragen en die zich slechts in eenigen wedstryd heeft te vertoonen, om byna zeker het eermetael te winnen, heeft het model in hout tentoongesteld der kerk, die hy, met Gods hulp, te Wyk-Maestricht bouwen zal. Men ga dit model zien, en al is men niet gewoon zich rekenschap van het waerom der bouwvormen te geven, men zal niet aerzelen deze kerk voortreffelyk schoon te noemen; en zoo men weet, wat er van kerken in de laetste halve eeuw in ons vaderland gebouwd is, zal men ongetwyfeld onze betuiging bystemmen, dat geene van haer by dit proefstuk van den heer Cuypers halen kan. Zie vooreerst den toren: wat schoone verhouding; wat grootschheid, door de gelukkige tegenstelling van de kern met de versierende vormen; en de versierende vormen zelven, ze zyn niets anders dan edel voorgedragen konstruktieve vereischten, 't is wat een nederlandsche toren behoort te zyn: de verdiepingen zyn in hare logische verdeeling herkenbaer, raken niet, als by vele fransche kerken, verloren onder den groei der uit elkander voortspruitende pinakels, en ontwikkelen zich toch geleidelyk. Dat schoon portael met zyne eggen en frontrael, die beren, pinakels, kappen, met hunne bloemfinalen, die boogen met hunne geledingen, die balie, die beerstylen en gekraegsteende lysten, die sierlyk gefrontaelde dakvensters, de overgang van het vierkant tot den achthoek in de spits-zelve; 't wordt al door konstruktieve eischen in het leven geroepen, of drukt konstruktieve rezultaten uit. Ziet die wel gekomponeerde transseptgevels met hunne over kruis staende beren, die niet hooger klimmen dan de welfdrukking noodig heeft, met hunne hoofdramen, met hunne gepaste verlichting der dakkluizen, met hunne uitgebouwde biechtstoelen, die bewyzen dat de bouwmeester niet doof is voor nieuwe behoeften, en daermeê de aloude eigenaerdigheden weet te verbinden. Ziet het sierlyk effekt dier eenvoudige en hoognoodige waterlyst. Ziet het allerliefste houten met lood bekleede daktorentjen, waerin een luiklokje wordt opgehangen: zie, die karbeels zyn van hout! Ziet het schoone en eenvoudige dryzydig gesloten koor; de voortzetting der zybeuken, aengeduid in de beide kapellen, ter zyde van het koor; ziet de met een byzonderen uitgang voorziene gerwekamer, die met de doop- en doodenkapellen (ter weêrszyden van den toren aengebracht) de kerk eene gewenschte volledigheid byzet.

Het houten model is nog niet geheel af. Sommige venstertraceeringen ontbreken nog, en de gewelven (die van steen zullen zyn) zyn nog niet aengebracht. Het behoeft niet gezegd te worden, dat geen onedele pleisterlaeg de buitenmuren dezer kerk bedekken zal; zy wordt gebouwd van rooden baksteen, en de lysten, plinten, afzaten, deur- en vensterposten, zuiltjes, pinakelkappen, enz. worden van limburgschen bergsteen gemaekt. Zy zal met haren schoonen toren, met haren doelmatigen midden-lichtbeuk, die zonder groote kosten heeft kunnen gevonden worden, door eene vlakkere behandeling der zybeuksdaken, met hare zes kerkvakken (travées) aen deze zyde van den transsept en haer drytal koorwelfsvakken, onder de groote kerken geteld worden.’

- Op 12 september jongstleden is te Antwerpen de groote prys voor de Beeldhouwkunde, gezegd Prys van Rome, toegewezen aen den heer Geeraerd van der Linden van Antwerpen, en de 2^de prys aen den heer Pieter Alfons Bogaerts, geboren te Diest. De prysvraeg bestond in een bas-relief, voorstellende: Cresus ontvangende het lyk van zynen zoon door, Adraste gedood.

‘Cresus, koning van Lydië, zond eenige uitgekozene jongelingen, op de jacht van een wild zwyn, hetwelk het land verwoestte. Tusschen hen bevond zich de Phrygiaen Adraste; Cresus stemde toe dat zyn zoon Athys, sedert korten tyd getrouwd, hen vergezelde.

Adraste, zynen schicht naer het wild zwyn werpende, had den zoon van Cresus getroffen.

De Lydianen brachten het lichaem van Athys aen zynen vader.

Adraste, staende voór het lyk, smeekte Cresus hem op het lichaem van Athys te slachtofferen.

Alhoewel diep door de droefheid getroffen, zegde Cresus aen Adraste: U zelven veroordeelende, voldoet gy ten volle aen myne wraek; gy zyt de dader niet van deze moord, vermits zy onvrywillig is; ik beticht enkel dien der goden, die my dezelve voorzegd heeft:’

Herodotes. Boek. 1. XXXVI tot XLV hoofdstuk.

Van de zes mededingers, behoorden 4 tot de Akademie van Antwerpen en de twee overigen tot die van Brussel.

De rechters, bestaende uit de heeren T. Teichmann, gouverneur der provincie Antwerpen, voorzitter; N. de Keyser, bestierder der Koninklyke Akademie van Schoone Kunsten te Antwerpen; Navez, bestierder der Koninklyke Akademie van Schoone Kunsten te Brussel; L. de Cuyper, beeldhouwer, te Antwerpen; Devigne, id. te Gent; Fraikin, id. te Brussel; Josef Geefs, leeraer in de beeldhouwkunde by de Koninklyke Akademie van Antwerpen; K. Schotte, leeraer by de Koninklyke Akademie van Brussel; en E. Simonis, beeldhouwer te Brussel, drukten hun innig spyt uit, dat de kunstenaer (de heer Jozef Cloetens, wiens werk eenige dagen vóór de sluiting van den kampstryd brak) die zyn bas-relief, waervan slechts de schets bestaet, niet heeft kunnen ten toonstellen, diensvolgens niet heeft kunnen mededingen naer den prys; in deze samenstelling heeft hy een verheven gevoel aen den dag gelegd.

- Tot nu toe bestond er, ten minste by onze wete, nog geene monographie der O.-L.-V. Kerk te Antwerpen, een der merkweerdigste tempels Belgiës; onze medewerker, de heer P. Génard, heeft deze leemte aengevuld. Ter drukkery J.-E. Buschmann, te Antwerpen, heeft hy dezer dagen laten verschynen eene verhandeling van gemelden tempel, die de aendacht verdient van alwie zich met geschiedenis en oudheidskunde bezig houd. Deze verhandeling beslaet 16 bladz. groot-4^o formaet en bevat negen houtsnêeplaten, gegraveerd door de heeren J. Hemeleer en J. Gons, voorstellende het gezicht van een nieuw koor, in 1521 ontworpen, doch nooit voltooid; de grondteekening van hetzelve, alsook afbeeldsels van kapiteelen en zegels.

- Onze geachte medewerker, de heer doktor C. Broeckx, heeft wederom eene verhandeling uitgegeven, welke van het hoogste belang is voor de geschiedenis der nationale geneeskunde. Dank aen

[p. 160]

de gelukkige navorschingen des onvermoeibaren schryvers, zagen wy reeds eene menigte stukken, rakende het leven van den vermaerden heelmeester J.B. van Helmont, in het licht geven. Ieder kent thans de oorzaken van het proces welk dezen geleerde werd aengedaen. De heer Broeckx, in eene bondige en welgeschrevene verhandeling, getiteld: Interrogatoires du docteur J.B. van Helmont sur le magnétisme animal, legt er de ware oorzaken van uit, en staeft zyn gezegde door de oorspronkelyke stukken van het proces, welke hy in zyne verhandeling opneemt. De heer Broeckx eindigt met de volgende verklaring: ‘Men heeft zoo veel over dit proces geschreven, en in al deze stukken schynt de eene schryver steeds den anderen gevolgd te hebben. Wat ons getroffen heeft, is dat allen den officiael (van Mechelen) van strengheid, ja zelfs van wreedheid, jegens den brusselschen arts beschuldigen. De letterlyke uitgave der stukken schynt klaerblykend te bewyzen, dat het officie van Mechelen nooit eraen zou gedacht hebben van Helmont te vervolgen voor zyne gedachten over het dierlyk magnetismus, indien het niet tot verscheidene reizen er toe was gedwongen geweest door de schriften en het onafgebroken aendringen der vyanden van den hervormer der geneeskunde in de XVII^e eeuw.’

- De heer G.J.J. Van Melckebeke, de verdienstvolle schryver, aen wiens pen wy de verhandeling over het St-Heilwichs-Godshuis zyn verschuldigd, heeft wederom de belgische letterkunde met een gewrocht verrykt dat den schryver tot eere verstrekt; wy bedoelen de levensschets van den gunstiggekenden componist en natuerkundige C.J.J. Tuerlinckx van Mechelen. In een beknopt en goed beredeneerd opstel, doet de schryver den welgevulden levensloop des heeren Tuerlinckx kennen, en duidt de titels aen, die hem de erkentenis zyner landgenooten hebben verworven. Deze titels zyn menigvuldig, en de levensschets door den heer Van Melckebeke mag aenzien worden te gelyk als eene welverdiende hulde aen zyn talent en een blyk van ware en trouwe vriendschap.

- Onze medewerker, de heer P. Schats, aenzoekt ons eenen misslag te herstellen welke in zyn artikel over de schildery den Nood Gods (bl. 130, 3^de lyn) is geslopen. Men leze namelyk: dit tafereel dat Van Dyck voor de kerk van het Beggynhof te Antwerpen verveerdigde, versiert thans het Musaeum der stad. De plaetsnêe van dit kunststuk werd aen schilders zuster, Anna, uit hoofde harer inwyding als non in het Faconsklooster te Antwerpen, opgedragen.

- Woensdag, 8 october, is in het Ministerie van binnenlandsche zaken, door den heer Minister de Decker, de commissie ingesteld, benoemd by koninglyk besluit van den 27 Juny jl. ter aenwyzing der middelen tot herstel der vlaemsche taelrechten in zake van bestuer enz. Te dier gelegenheid is door den heer Minister eene merkweerdige vlaemsche redevoering uitgesproken, die andermael van zyne goede inzichten getuigde. Vervolgens is door de commissie tot de samenstelling van haer bureel overgegaen. Zyn benoemd: tot voorzitter, de heer Jottrand; tot secretaris, de heer Michiel Van der Voort, en tot verslaggever, de heer F.-A. Snellaert.

- De Koninklyke Akademie van Schoone Kunsten te Stockholm (Zweden) heeft als buitengewoone leden gekozen: de heer Couture, historieschilder te Parys, en onze landgenooten de heeren Leys, Gallait en De Keyser.

- De stad Manchester bereidt voor 1857 eene overheerlyke tentoonstelling van meesterwerken der oude en huidige kunst. Eene uitnoódiging is alle kunstenaren en eigenaren van kabinetten gezonden.

- Door den beeldhouwer Van Nieuwenhuyze, te Brugge, is het model des standbeelds van Margaretha Van Eyck voltooid; dit standbeeld zal den gevel der brugsche akademie versieren; na de afwerking in steen, zal de kunstoefenaer de hand slaen aen het standbeeld van den brugschen bouwkundige Marcus Geeraerd, dat insgelyks in eene nis van den voorgevel der Akademie zal pryken.

- In den jongsten wedstryd, door de koninglyke maetschappy van schoone kunsten en letterkunde te Gend uitgeschreven, zyn de uitgeloofde pryzen niet kunnen worden toegekend. - Aenmoedigingspryzen, bestaende in eerepenningen ter weerde van honderd franken, zyn toegewezen aen elke der sterkwater-gravuren (onderwerp met figuren): N^r 1, de verwachting der visschersvrouw, door den heer Willem Linnig, schilder en graveur te Antwerpen, en N^r 2, Piferari by de bron, door den heer J. Meganck, schilder en graveur te Brussel; aen de landschapsgravuren met sterk water: De reizigers door de rivier wadend, door den heer Jozef Linnig, schilder en graveur te Antwerpen.

- Een blad uit Mechelen deelt het volgende mede. ‘Eene belangryke ontdekking, welke bestemd is om eenen grooten invloed op de drukkunst uit te oefenen, is door den heer Alp. Godenne, meestergast by den heer Dessain dezer stad, te weeg gebracht. Na lange en moeijelyke proefnemingen, is het hem gelukt een middel te vinden om de missalen en kerkboeken, even als al ander prachtwerken, in éénen trek te drukken.

‘Zyn stelsel verschilt grootelyks van al wat in dit vak tot nu toe is ondernomen. Zyne pers drukt van 4,500 tot 5000 vel per dag, in twee kleuren; éen man en éen kind zyn voldoende om ze te behandigen. Zy drukt eveneens zwart met dezelfde voordeelen.

Het werkteeken dat by het gewoone stelsel onvolmaekt is en op ieder blad kan veranderen, bezit by hem eene onbesprekelyke juistheid, en kan nooit afwyken, hoe groot het getal exemplaren, hoe klein de letter of welkdanig het formaet ook zy. Het gebruik van twee karakters van verschillende hoogte, byzonder noodig voor kerkboeken, is by hem nutteloos, daer eene enkele hoogte voldoende is. Bezuiniging in het materieel, goedhouding der karakters, zuivere druk, zes dubbele opbrengst in het drukken, dusdanig zyn eenige der voordeelen van het stelsel door den heer Godenne uitgevonden.’

- De heer Van Dieren, te Antwerpen, bereidt eene volledige en goedkoope geïllustreerde uitgave van al de werken van den beroemden schryver Hendrik Conscience. Alle veertien dagen zal er eene aflevering in engelsch formaet van ongeveer 100 bladzyden verschynen tegen 1 centiem per bladzyde. De geheele uitgave wordt geschat op 240 bladen druks van 16 paginas. Zulks verkiezende, zullen er afleveringen gemaekt worden van 32 bladzyden, aen 32 centimen. Het geheele werk zal in twee jaren het licht zien.

- Verschenen: Proeve van middelnederlandsche taelzuivering, door d^r M. De Vries. Haerlem, G.C. Kruseman.

- Verschenen. - Amanda, uit het leven der zinneloozen door J.R. Snieders. 2 Deelen met twee teekeningen van J.B. Wittcamp. Verkrygbaer ten pryze van fr. 3-50.

- Verschenen: Oorspronkelyke vlaemsche liederen, door Hendrik Van Eyck. Tweede deel inhoudende 14 liedjes, met de muziek. Te Gent, by W. Rogghé, boekhandelaer, Kalanderberg, 8.

Lettre à M. Grandgagnage sur les éléments Thiois (flamands) de la langue wallonne; par J.H. Bormans, professeur ordinaire à l'Université de Liége. Liége. Carmann. In-8^o de 72 pages. Prix fr. 1-00.

- Aengekondigd. - Volksuitgave; Burgemeester Van Stralen, geschiedkundig drama in 6 bedryven, door Jan Bruylants en Simillion. De prys der inteekening voor nagenoeg 250 bladzyden in-8^o, op kloek papier gedrukt, is dan ook maer fr. 1-50. Het werk zal binnen kort verschynen.

Johan Van Rotterdam.