De Vlaamsche School. Jaargang 2

Geschiedenis der regering van Maria-Theresia in de Oostenryksche Nederlanden.
Fragment.
(Vervolg, zie bladz. 103.)

Wy hebben op deze plechtigheden, die telkens by de troonbeklimming, van iederen hertog van Braband, plaets grepen, een weinig langdradig uitgewyd, omdat zy aentoonen met welke zorg de Belgen hunne voorrechten trachtten te bewaren; zy hielden byzonder aen deze hulding, die de erkenning en dus de waerborg hunner vryheden was; van dit oogenblik slechts beschouwden zy zich als trouw en dienstbaerheid hunnen vorst schuldig te zyn. Elke provintie der Oostenryksche Nederlanden bezat talryke en zeer verschillende oorkonden, byzondere wetten en privilegiën; echter waren er eenige voorrechten den gansche lande gemeen. De byzonderste waren de volgende:

De bevolking mag niet willekeurig met schattingen, zonder hare toestemming, belast worden;

Ieder heeft het recht door zyn eigen rechter gevonnist te worden, en niemand mag, zelfs voor geestelyke zaken, uitlandig ten rechte worden geroepen;

De Vorst is gehouden den eed af te leggen, zyne onderdanen te beheerschen als een goed, minzaem en rechtzinnig heer, en hunne gebruiken noch voorrechten te schenden.

In Braband en Limburg werden, by iedere eedaflegging, de vryheden der onderdanen, omstandiglyk opgesomd en den nieuwen vorst voorgelezen, artikel by artikel. Deze verzameling der vryheden maekte eene eigentlyke grondwet uit, welke men de Blyde Inkomst noemde. Daer de Blyde Inkomst de volmaekste keuze der Nederlanden was, waer alle de voorrechten der Brabanders omstandiglyk zyn in nedergeschreven, en niet eindeloos, zoo als degene van Vlaenderen en der andere provintiën, in 's lands archieven verspreid, willen wy er een weinig op stil houden, zooveel te meer daer, zoo als wy hooger zegden, alle de provintiën, alhoewel min uitdrukkelyk vastgesteld, byna dezelfde vryheden genoten.

De Blyde Inkomst, welke tot de dertiende eeuw opklimt en trapsgewyze door nieuwe voorrechten vermeerderd werd, bestond op 't laetst uit negen-en-vyftig artikelen, die, trouw uitgevoerd, alles in zich bevatteden wat een volk van noode had om geen speelbal des willekeurs te worden. Het was tot alsdan de vryzinnigste Grondwet van Europa.

De hertog zwoer, dat hy een goed en rechtmagtig heer zoude wezen; dat hy niet naer willekeur zoude vonnissen, maer volgens uitsprake der gewoone rechters; dat hy eenen byzonderen zegel voor Braband zoude hebben en eenen cancelier, kundig in de latynsche, nederduitsche en waelsche talen; dat hy geene opene brieven zoude afkondigen dan in den tongval, in gebruik ter plaetse, waervoor zy uitgeveerdigd waren. Deze laetste bepaling verbond ook den raed van Braband. Deze raed moest uit inlanders samengesteld zyn, behalve twee leden, doch in dit geval het nederduitsch machtig. Tweemael 's jaers moest de hertog de staten byeenroepen, en mocht den oorlog verklaren, noch eenige verbintenisse aengaen, noch schattingen lichten zonder hunne toestemming.... ‘En in geval Syne Hoogheid hare staten of nacomelinghe hier tegen ginge, quaemen oft deden, by hunselven oft iemanden anders in alle oft in deele, hoe ende in wat maniere dat waere, zoo consenteert en willecoost hy den Prelaeten, Baenrotsen, Ridderen, steden, vryheden en alle andere Haere voirschrevene ondersaeten, dat hy Haer, noch aen syne Hoiren, noch Nacomelinghen egeender hande diensten en zullen doen, noch onderhoirigh wezen, en egeenerhande zaken, die hy behoeft, totter tyd toe, oft die Syne Hoogheid aen hen begeren oft versoecken mochte totter tydt toe, dat hy hen alsulcken getreck als te haus hier vooren geroert is, wederdaen, verricht en daeraf volcomenlyck afgesaeten ende vertegen sal hebben. (Art. LIX der Blyde Inkomst.)’

Meerdere schryvers hebben in dit laetste en zoo merkweerdig artikel eene erkenning van het recht tot opstand gezien, en het diensvolgens goed- of afgekeurd volgens hunne verschillende denkwyzen. Men heeft echter doorgaens den waren zin dezer woorden slecht begrepen en in lateren tyd, op onze dagen, slecht uitgelegd. De Blyde

[p. 126]

Inkomst was, volgens het stelsel des leenheerschaps, een onderling verbond tusschen den vorst en den onderdaen; verbrak een der partyen de gezworene trouw, dan was het verbond vernietigd, en, indien de overtreding door den Opperheer geschiedde, dan werd hierdoor de onderdaen van alle leenplichtigheid ontslagen tot dat hen alsulcken getreck wederdaen, verricht ende daeraf volcomenlyk afgesaeten en vertegen sal hebben. Aldus gaf deze grondwet het recht tot opstand niet, maer het recht om den vorst, die buiten hare palen trad, dienstbaerheid en het heffen van belastingen te ontzeggen. En mits het een vaste grondregel is: zonder geld regeert men niet, was gemeenlyk, na eenige dagen kwaden luim en geschil, de hertog genoodzaekt met zyne onderdanen weder in onderhandeling te komen en hunne vryheden te eerbiedigen. Zelden of nooit vindt men in de brabandsche geschiedenis een twist van zulkdanigen aerd, die niet in der minne vereffend werd; want doorgaens beseften de Staten, waer de omwentelingsgeest onzer dagen nog niet was ingedrongen, dat om de regeringloosheid te vermyden er een opperhoofd noodig was, en de vorst, dat hy gehoorzame onderdanen en het geld der schattingen van noode had om te kunnen regeren⁽¹⁾.

Alhoewel de andere provintiën dan ook zoo geene uitgebreide grondwet bezaten, genoten zy toch dezelfde waerborgen tegen den willekeur hunner vorsten, en hadden alle eene vrye vertegenwoordiging, waerin de verschillende klassen der samenleving, door hunne gekozenen, eenen grooten invloed uitoefenden op het staetsbestuer.

Het stelsel der vertegenwoordiging berustte op het grondbegin dat dry orden den Staet maken: de geestelykheid, de adel en de derde staet of de burgerstand, welke dry hoofdklassen uit de samenleving, vóor de eerste fransche omwenteling, door eene diepe groeve, van elkander afgescheiden waren. Deze algemeene regel leed toch eenige uitzonderingen. In Gelderen en Doornik was de geestelykheid uit de vertegenwoordiging gesloten, en nergens dan in Henegauwen was er in den eersten Staet, uit abten en bisschoppen samengesteld, voor de lagere geestelykheid eene plaets voorbehouden. De adel was in Vlaenderen tot zulke minachting vervallen, dat men het tweede orde niet meer in de Staten wilde erkennen, waerin nog slechts de geestelykheid en de derde staet bleven zetelen⁽²⁾.

De derde staet had een groot gewicht in de beraedslaging, byzonder in Braband, waer de twee eerste staten nooit over schattingen of belangryke zaken stemden, zonder er by te voegen: Mits de derde staet volge, zoo en anders niet. Deze voorbehouding veroorzaekte dikwyls den landsbesture niet weinig spel; want de derde staet was van eene onverwinnelyke onbuigzaemheid voor de eischen des bewinds, zoohaest hy zich maer inbeeldde dat men zyne voorrechten of vryheden ergens in wilde schenden. Om zyne tegenkanting te keer te gaen, nam het bewind dikwerf zyne toevlucht tot een dwangmiddel, de vervanghenisse genoemd, en waerdoor men het grondbegin wilde vaststellen, dat de toestemming van twee ordens noodzakelyk degene des derden staets met zich sleepte. Zelden echter kwam men hierdoor tot het voorgestelde doel; want de staten gedroegen zich steeds met eene weerdige krachtdadigheid, en de dry ordens handhaefden kloek en standvastig de voorrechten en vryheden der bevolking die zy vertegenwoordigden. Nooit weken zy voor de bedreigingen des bewinds, noch lieten zich door zyne streelingen verrassen of misleiden. De luister der koninklyke noch keizerlyke macht kon de Belgen begoochelen; maer zy beminden hunne vorsten, en waren trouwe onderdanen, wanneer die rechtveerdig en minzaem, door hunne vryheden te eerbiedigen, hun vertrouwen konden winnen. Gedurende de lange regering van Maria-Theresia is meldingsweerdig, dat men nooit de toevlucht nam tot de zoo gehate vervanghenisse, en zy nogthans meer van hare nederlandsche onderdanen verkreeg dan iemand anders harer voorgangers.

Heden begrypt men moeijelyk, in onze tyden van centralisatie, welk woord zynen oorsprong aenduidt, den regeringsvorm der Oostenryksche Nederlanden, samengesteld uit tien provintiën, die elk een afzonderlingen Staet, om zoo te zeggen in den Staet zelven, uitmaekten, en wier vertegenwoordiging men ten onrechte met onze onbeduidende provinciale raden zoude willen vergelyken⁽¹⁾. De staten immers hadden den vryen en eigenen vorm behouden, dien zy bezaten als iedere provintie nog eene onafhankelyke landstreke uitmaekte, onder het beheer van verscheidene vorsten.

(Wordt voortgezet.)

L. Van Ruckelingen.

(1) Recherches sur les inaugurations, par Raepsaet. Bruxelles 1844.

(2) West-Vlaenderen's vertegenwoordiging, tydens de overweldiging van Lodewyk XIV vernietigd, had hare inrichting te vergeefs gevraegd, en werd rechtstreeks en met een onbepaeld gezag door het opperbewind bestierd.

(1) Deze provintiën waren: Braband, Limburg, Luxemburg, Gelderen, Vlaenderen, Henegauwen, Namen, Mechelen, Doornik en de vrye landen - oorspronkelyk onafhankelyke landen, welke in het vervolg van tyd by eene provintie ingelyfd zyn geworden; maer wat het rechtsgebied en de schattingen aenging, er niet aen onderworpen waren.