De Vlaamsche School. Jaargang 2

Balthasar van Cortbempde.
(Briefwisseling.)

Aen de welachtbare heeren opstellers van het tydschrift:

de vlaemsche school.

Myne Heeren,

In de laetste aflevering van het tydschrift, 2^e jaer, bl. 88, rubriek Kunst- en Letternieuws, lees ik het volgende:

‘Men heeft in het Museum van Antwerpen verscheidene schilderyen op ramen gesteld, welke sedert den inval der Franschen opgerold waren. Onder deze bevinden zich verscheidene doeken van groote meesters, zoo als, by voorbeeld, twee tafereelen door Erasmus Quellin, en een ander van eenen vlaemschen meester der XVII^e eeuw, wiens naem thans gansch onbekend is: Balthazar van Cortbempde.

Het doek van het Museum⁽¹⁾ duidt aen dat Van Cortbempde niet alleen als teekenaer, maer ook als colorist, tusschen onze goede kunstschilders der eeuw van Rubens moet rang nemen.’

Dry of vier dagen vóor het verschynen van dit artikel in UEd. achtbaer tydschrift, trof ik, by het nagaen en onderzoeken van myne kerkrekeningen, op degene van het jaer 1644, den naem van Balthasar van Corbempt aen in dezer voege:

‘Item ontfangen van den heer Balthasar van Cortbempt superintendent van den Berch van Bermhertigheyd alhier twee jaren verloops verschenen van St.-Jans misse xvi^e dry en veertich ende vier en veertich van de seven en veertich guldens tien stuyvers s'jaers die dese voors^e kercke tot laste van den voors^en Berch op den naem van Elisabeth van Rottum jaerlycx heffende is bedragende tsaemen xcv guld.’

Ik tref den naem van Balthasar aen op de kerkrekeningen van de jaren 1644 tot 1650. Zou nu deze Balthasar de kunstschilder zyn waervan kwestie is in de Vlaemsche School, en die ten jare 1631 als vrymeester in de St-Lucasgilde was ontvangen? Zoo ja, dan zou hy hetzelfde ambt bediend hebben als Wenceslas Coeberger, van Antwerpen, die in 1619, door Albertus en Isabella, tot opperintendent van de bergen van bermhertigheid in de Nederlanden benoemd was geworden⁽²⁾, en hy zou ook dezelfde kunst als Wenceslas uitgeoefend hebben⁽³⁾.

(1) Deze schildery stelt de Samaritaen en de Phariseër voor, en komt voort van de vorige kamer der heelmeesters te Antwerpen.

(2) De Berg van Bermhertigheid te Antwerpen werd in 1620 opgerecht.

(3) Men treft niet dikwils schilderyen van dezen kunstmeester aen. Ik bezit er eene voorstellende het lichaem van Christus, van het kruis afgedaen en op den schoot zyner Moeder rustende, bygestaen van twee Engelen, en Maria Magdalena, weenende. Deze schildery is herkomstig uit het oud kapucynenklooster van Antwerpen, en staet, zoo als ik gezien heb, in een geschreven boekje aengeteekend als zynde het werk van Wenceslas Coeberger. In het werkje: Den leydsman der vremdelingen door de stad Antwerpen, gedrukt t'Antwerpen, by C.M. Spanoghe, lees ik, bladz. 74, De kerk der paters Capucienen: ‘7^o in t'midden der kerk naest den zuyden heeft men tegen den muer het lichaem Christi van het kruys afgedaen, en door twee Engelen ondersteund (sic) wordende, uytmuntende geschildert door Wenceslaus Coubergen.’
Men verwarre deze schildery niet met degene van A. Van Dyck, welke dezelfde geschiedenis tot onderwerp heeft, en nog in St-Antonius kerk aenwezig is.

[p. 91]

W. Coeberger overleed te Brussel in 1630, en werd aldaer in de Minderbroeders-kerk begraven. Van dit jaer zyns overlydens tot in 1643 tref ik op myne kerkrekeningen den naem van Melchior Van Cortbempt aen, als superintendent van den Berg van Bermhertigheid, te Antwerpen. Zou deze Melchior de opvolger van Wenceslas Coeberger in dit ambt geweest zyn?

Ik heb in het oogenblik een geschreven geslachtboom van de familie Cortbempde voor my openliggen, waerop ik geenen Balthasar, maer wel eenen Melchior aen tref. Behoort nu deze Balthasar, kunstschilder, aen de familie Cortbempde niet toe, of is deze naem een tweede geweest, gevoegd zynde achter dien van Jan, Joseph, Philippus, of eindelyk, droeg de kunstschilder de beide namen Melchior Balthasar? Intusschen zie hier:

Hendrick Van Cortbemde, getrouwd met Maria Van Peborg 1581.

I. Uit dit huwelyk zyn voortgesproten:

1.	Jan Van Cortbemde, die trouwde met Barbara Van Wachtendonck;
2.	Joseph Van Cortbemde, die trouwde met Anna Bornhoven;
3.	Magdalena Van Cortbemde, die trouwde met Hendrick Courtois;
4.	Melchior Van Cortbemde, die trouwde met Emerentiana Stuydlin;
5.	Philippus Van Cortbemde, die trouwde met Elisabeth Laurys^(1);
6.	Elisabeth Van Cortbemde.

II. Joanna Maria Van Cortbemde, dochter van gemelden Melchior en Emerentiana Stuydlin, is in huwelyk getreden met Jan Bapt. Schoenmaequers, den jongen, en uit dit huwelyk zyn voortgekomen:

1.	Ester Schoenmaequers, die trouwde met den heere Roose tot...;
2.	Maria Schoenmaequers, die trouwde met Pedro Jansse de Bysthoven;
3.	Jan Bapt. Schoenmaequers, die trouwde met Catharina Van Hencxtenbergh;

III. Uit dit huwelyk van Jan Bapt. Schoenmaequers met Catharina Van Hencxtenberg zyn gesproten:

1. Maria Josepha Schoenmaequers, die trouwde met N. Urselin, tot Antwerpen; 2. Anna Isabella Schoenmaequers, die trouwde met Petrus Van Vinckenborgh; 3. Theresia Maria Schoenmaequers, filia devota; 4. Joannes Bapt. Schoenmaequers, gestorven jongman;

IV. Uit het huwelyk van Petrus Van Vinckenborg met Anna Isabella Schoenmaequers zyn voortgekomen:

1. Catharina Isabella Van Vinckenborgh, obiit; 2. Petrus Van Vinckenborg; 3. Maria Josepha Van Vinckenborgh, obiit; 4. Isabella Cornelia Van Vinckenborgh, obiit; 5. Joannes Carolus Van Vinckenborgh, die trouwde met Francisca Harts; 6. Isabella Josepha Van Vinckenborgh, obiit; 7. Theresia Josepha Van Vinckenborg; 8. Susanna van Vinckenborgh, die trouwde met Marcus Ignatius Van den Gouwenberghe; 9. Hubertus Antonius Van Vinckenborgh, obiit. 10. Adrianus Balthasar Van Vinckenborgh, obiit; 11. Maria Anna Van Vinckenborgh; 12. Catharina Van Vinckenborgh, obiit; 13. Franciscus Van Vinckenborg, capucinus.

V. Uit het huwelyk van Joannes Carolus Van Vinckenborgh met Francisca Harts, zyn gesproten:

1. Gomarus Van Vinckenborgh; 2. Clara Van Vinckenborgh;

VI. Uit het huwelyk van Marcus Ignatius Van den Gouwenberghe met Susanna Van Vinckenborgh is voortgekomen:

Maria Leondina Van den Gouwenberghe.

Op eenen zerk in St-Gummaruskerk, te Lier, leest men het volgende opschrift ter nagedachtenis van den heere Melchior Van Cortbemde en zyne echtgenote Emerentiana Stuydlin:

memoriae.
d. melchioris v̄. cortbemde et
d. emerentianae stuydlin
optime disce mori spectator, vivere disce,
hujus te tumuli marmora scripta docent.
quae pia progenies potuêre parentibus almis,
gratiae ut acceptae sint, monumenta Lyrae.
quos junxit genialis honos urna abdicat u,
morsq ortos nihilo reddidit ecce nihil,
est summum sophiae studium meditatio lethi,
attamen et vitae commeminisse decet.
natura mors aegra pr, sed mascula virtus
emicat, occiduum non habitura diem.
melchior hunc patriae cui sena dicavit et ann̅.
lustra dedit mundum per duodena tenens.
civis honoratus, longaevus, ite senator,
quaestor et afflictae, consul, amansql yrae,
hominibus vixit tantis, et vivet in aevum
spiritibus requiem rite precatus abi.
vixit annis lx. devixit iv nonas febr. ciↃ. iↃ. cxiv.
illa annis xlvii et abiit idibus ap ciↃ. iↃcvi.
requies mors certa laborum.

(1) Is deze Philippus dezelfde als die welke ten jare 1631 als liefhebber in de St.-Lucas-Gilde van Antwerpen trad?

[p. 92]

In myn kerkregister op het jaer 1651, lees ik het volgende:

‘Den 12 april is gestorven Philips Van Cortbemde autschepene weldoender deser kercke (van St-Andries) ende jouffe Marie Van de Velde syne 2^de huysvrauwe die stirff den... mey van den jare sestien hondert ende vyff en vyfftighe.’

Hy werd begraven in den grooten beuk der kerk; op den zerksteen praelden de familiewapens met het volgende opschrift:

sepulture
van den eersaemen Philippus
van cortbemde oudt
schepenen ende
rentmeester der stadt
lier weldoender deser
kerke sterf den 12
april anno 1651
ende van de eerbaere
jouffrouwe maria van de
velde syne tweede huysvrouwe
sterf den... mey anno 1655
b.v.d.s.

De heer Ph. Van Cortbemde is jegens de kerk en den armen van St. Andries parochie, te Antwerpen, alsook jegens den armen van de stad Lier, zeer weldadig geweest. Hy drukte zynen uitersten wil in dezer voege uit:

‘In den naeme Ons Heere Jesu Christi Amen. Ten eersten bevele myne siele aen Godt almaghtigh aen de hylighe Maget Maria ende allen het hemels geselschap myn lichaem ter gewyder aerde in de parochiale kercke van sint Andries aen de welcke ik laete ende maecke de somme van vyffhondert guldens eens tot den bauw der selve kercke.’

Verder stelt hy by testament vast, dat er een getal missen na zyn overlyden moet gelezen worden, en by zynen lykdienst eene overvloedige uitdeeling van brood moet geschieden. Ten zelfde tyde schenkt hy aen de heeren Aelmoesseniers 25 guldens.

De heer van Cortbemde sticht ‘eene dagelyksche misse eeuwelyck ende erffelyck te celebreren’ waertoe hy eene somme van 2000 guldens geeft.

‘Item, zoo luidt het testament, tot fundatie van een Godts huys het welck genoempt sal worden van de hylighe vyff wonden Ons Heere, laete ende maecke ende geve naer myn overlyden vyff huyskens in eenen ganck geleghen teghen over St. Anteunis straete alhier binnen Antwerpen geheeten den berbiers ganck om daer inne te woonen vyff eerelycke vrauwe persoonen⁽¹⁾, laetende ende maeckende oock tot het innecomen ende weekelycke distributie van het selven Godtshuys de somme van ses duyzent ende twee hondert guldens eens.’

Uit de inkomsten deser somme moesten aen de ‘vyff eerelycke vrouwepersoonen in het Godtshuys woonende’ eenige gelden tot bestaensmiddelen betaeld worden; het overige moest dienen tot onderhoud van eenige zyner bloedverwanten.

De heer Ph. van Cortbemde was even weldadig jegens de armen van de stad Lier. Hy zegt onder andere in zyn testament:

‘Alsoe ick myne goederen meestendeel verkreghen hebbe door den seghen des Heere ende mynen arbeyt begeire oock de selve uyt pure lieffde tot Godt almaghtigh meestendeel tot vermeerderinghe van synen hylighen dienst ende tot onderhout van arme menschen te besteden, ende dienvolgens laete ende maecke aen het clooster van Sion tot Lier de somme van twee duysent guldens eens, met laste van twee missen ter weke eeuwelyck ende erffelyck te doen celebreren tot eere van Godt ende voor myne, mynder huysvrauwen ende vrinden siele.’

Verder schenkt de heer Van Cortbemde aen het klooster van Sion, te Lier, vyf honderd guldens, als ook eene gelyke somme aen het Gasthuis, en eene andere van duizend guldens aen het H. Geesthuis.

Op den choor in St.-Gummarus kerk, te Lier, staen twee marmeren borstbeelden; het eene van Joannes Baptista Schoenmaequers, en het andere van zyne echtgenote Catharina van Hencxtenbergh, met het volgende opschrift:

monumentum
joannis baptistae
schoenmaequers
et
catharinae van
hencxtenbergh
conjugum
et pasterorum
obiit ille 24 septemb.
1673
illa vero 20 augusti
1702
requiescant in pace.

P. Visschers, pr.

(1) Deze “berbiers ganck” is tydens de fransche Republiek verkocht geworden; doch uit de inkomsten dezer fondatie, voor zoo veel het mogelyk is, worden er tydens den winter aen zes behoeftige “eerlycke vrauwe persoonen” eenige gelden betaeld. De heer pastoor en de oudste kerkmeester zyn daervan de bezorgers.