De Vlaamsche School. Jaargang 2

[p. 41]

Merkweerdigheden van Italie.

Assise⁽¹⁾. I.

By het avondvallen togen

basiliek en klooster van den h. franciscus.

wy die stad binnen, welke in de dertiende eeuw het leven gaf aen een man, die haer door zyne deugden eenen roem mocht verwerven, waerby men Assise boven alle andere steden van Italië uit ziet blinken.

Die stad, op tien mylen afstand van Foligno gelegen, is eene der oudste van Italië. Haer oorsprong kan in de geschiedenis niet worden opgespoord. Reeds was zy tot eene ongemeene belangrykheid onder het beheer des romeinschen keizers Trajanus gestegen. Volgens de gegrondste waerschynlykheid zou zy op het dryhonderdste jaer van Rome's stichting opgehouden hebben als volksplanting der Etrurianen voort te bestaen. Tydens de regering van keizer Augustus werd zy eene der hoofdsteden van Etrurië en Ombrië.

Ten jare 235 na des Heeren geboorte begon Assise insgelyks den heilzamen invloed te gevoelen, die het nieuw opgekomen christen geloof aen de Europische natiën begon te doen wedervaren. De H. Rufinus werd er namelyk van den H. Paus Fabianus heengezonden, met last er een bisdom op te rechten, en er in weêrwil der vervolgingen de heilleer des Evangeliums onverschrokken te verkondigen. De vrome dienaer Gods kwam het gebod des H. Pauzes zoo getrouw te naer, dat hy, na eenigen tyd met allen iever aen der zielen zaligheid gearbeid te hebben, ten jare 236, slachtoffer zyner apostelyke vlyt, de palmen der martelie te Assise mocht erlangen. Het bloed diens heiligen mans vloot niet onvruchtbaer voor het nog eenigzins heidensche Assise, want weinigen tyd na het afsterven van zyn goeden bisschop, zag het in zynen schoot het grootste gedeelte zyner inwooners, om den christenen godsdienst voor te staen, glorieryk onder den geesel der dwingelanden bezwyken.

Voor wat Assise's ligging betreft, deze mogen haer de aengenaemst gelegene steden van Italië wel eenigzins benyden. Op eene zachtdalende berghelling uitgespreid, ziet die stad aen haren voet zich eene vallei ontrollen, wier vruchtbaerheid er immer den schilderachtigsten wasdom onderhoudt die ooit eens reizers oog in dit zoo mild bevoorrechte land hebbe mogen streelen.

Op eene der stadspoorten leest men een opschrift, welk van de innige godsvrucht der inwooners getuigend, zich dermate vreemd aen alle wereldsche betrachting voordoet, dat men het veeleer zou geschreven wanen om het een of ander kloostersticht ter leuze te verstrekken. Dit opschrift, welk dan ook te Assise doorgaet als de jongste woorden geweest te zyn door den H. stichter der beruchte Franciskanerorde op zyn sterfbed uitgesprokon, dit opschrift, zeggen wy, luidt als volgt:

benedicta tu a domino civitas deo fidelis.

- Wees gezegend van den Heere, o stad die hem zyt getrouw gebleven. -

Assise's straten, alle nog door iets oorspronkelyk middeneeuwsch in den bouwtrant der wooningen gekenmerkt, zyn van zoo rustigen, zoo stillen aenblik, dat men ze omwandelend zich veeleer in een kloostersticht, dan wel

(1) Dit stuk is een fragment uit een werk dat weldra zal verschynen.

[p. 42]

in eene stad zou wanen. Zondert men eenige schaersche stemmen uit, die des avonds hier en elders het soms wagen dees of geen liedje uit te galmen, zoo kan men met recht beweeren, dat in de rustige avonduren nimmer te Assise het nachtenstil wordt onderbroken, dan door het klagend klokkengeluid welk men in die stad op alle uren des nachts uit kerk- en kloostertorens hoort ontstygen. Kunnen eenige reizers zich over het vervelende van dergelyken toestand beklagen, ons werd dit vervelende ten innig vermaek, daer het ons toeliet van de reisvermoeijenissen te verpoozen op eene wyze, die ons in hert en geest die heilzame godsdienstgedachten deed ontstaen, waer aen, jammer genoeg, het onvermydelyk gewoel eener reize u zoo dikwyls komt onttrekken.

Eertyds kon men in die stad talryke tempels beschouwen, die, ofschoon tot zekeren staet van verval geraekt, dan toch als vereerde overblyfsels, over het maetschappelyk leven in vervlogene eeuwen, belangryker wyze mochten getuigen. Die tempels, ten getalle van dry, waren toegewyd: de eerste aen Hercules, de tweede aen Minerva en de derde aen de Goede Godin (Bona Dea), welke men oudtyds ook onder de verschillige benamingen van ops, tellus, fauna en fatua kende. Op het puin van Minerva's tempel verheft zich op heden eene kerk der H. Maegd geheiligd. Al wat van het heidensche gebouw nog voortbestaet, beperkt zich tot een portiek, welk, van een zestal schoone pylers onderschraegd, op zyne wanden eene menigte grafschriften voert, die den lezer van heden zeldzame verklaringen over toenmalige gebeurtenissen mededeelen. Onder andere min of meer belangryke daedzaken vindt men er aengestipt, dat weleer een arts, met name Merula, den tempel ten zynen koste van standbeelden deed voorzien, en zulks voor eene som van 30,000 sestersen. Tot in 1752 werd het christene heiligdom, uit het puin des heidenschen opgetrokken, bediend door de monikken van de derde Franciskanerorde. Na dit tydstip gewerd de kerk het eigendom van kloosterlingen uit de orde van den H. Philippus Nerius.

Men vermoedt dat zich eertyds in de nabyheid van het Foro Sessoriano een tempel bevond, Jupiter Capitolinus toegewyd. Insgelyks bezichtigt men nog heden buiten de Mojanopoorte de overblyfselen van eenen anderen, die oogenschynlyk den krygsgod der heidenen was gesticht. Voegt men by dit zoo veelvuldige puin het andere niet minder oude van een prachtigen waterleider, dan zal men er licht den luister uit opmaken in welken Assise voormaels mocht pralen.

Vroeger van Spello gewagende, zegden wy dat die stad, wellicht niet ten onrechte, zich de eer aenmatigde van den latynschen dichter Propertius binnen hare muren te hebben zien geboren worden. Thans treedt Assise voor, die hare mededingster die eere, wederom gegronder wyze, wil betwisten. Daer dit pleit, desaengaende tusschen de twee steden opgerezen, in het voordeel van geene harer nog niet is beslist geworden, genoege het ons de zaek enkel aen te boeken, zonder daerover in een gansch nutteloos onderzoek te treden.

Mag Assise alle aenspraek worden betwist op het recht welke die stad zich nopens Propertius geboorte tegenover Spello aenmatigt, dan zal men echter nimmer hare eischen betwisten, wanneer zy voortreedt als vaderstad van een man die zich op het gebied der letterkunde, in hoog dichterlyk vak, een onsterflyken roem heeft weten te verwerven. Nog ziet Assise met fierheid op de onverwelkbare lauweren haer eenmael aengewonnen door den grooten dichter Metastasio, die in Mazoni en Silvio Pellico zyne weerdige navolgers vond, om den roem zyner vaderstad te vermeerderen en te verzekeren.

Doch wat Assise het meeste ter eere verstrekt, is niet zoo zeer van mannen te hebben voortgebracht die groot in wetenschappen en kunsten waren, dan wel in haren schoot die orde te hebben zien tot stand komen, welke onder het beleid van een Franciscus, dien anderen doorluchtigen telg van Metastasio's vaderstad, op weinigen tyd tot den byna ongeloofbaren bloei mocht geraken, dien men haer in de eerste eeuw harer stichting ziet bereiken. Ook acht het Assise zich niet ter geringe eere van den H. stichter dier zoo befaemde orde onder het getal harer kinderen te mogen tellen. Op al wat zy in gedenkstukken merkweerdigs bezit, treft men onbetwistbare bewyzen aen van den heiligen eerbied met welken men haer immer de nagedachtenis van dien grooten dienaer Gods ziet huldigen.

II.

Assise telt in haren schoot twelf zoo mannen- als vrouwenkloosters, die tot de dry verschillige takken der Franciskanerorde behooren. Alle bevinden zich gegroept rond de hoofdkerk, waerin de H. overblyfsels van hunnen stichter berusten, of hadden de kinderen eens diepsbetreurden vaders niet verder willen voortleven dan in de schaduwe van zyn graf.

In eenige dier stichten toont de godvruchtige kloosterling den bezichtiger nog die plaetsen of die voorwerpen aen, welke eenmael door de tegenwoordigheid des zaligen Franciscus werden geheiligd. Alles wat weleer met hem in eenig betrek mocht staen, is als zyne nagedachtenis onsterfelyk geworden. Het huis waerin hy eenmael ten leven kwam, werd sints in eene kerk herschapen. Nog treft men in dit heiligdom eenige muerbrokken aen, die van de oude wooning zyn overgebleven. Ook toont men er nog een slach van keldering waerin de heilige, als in een gevang, op bevel zyns vaders, een ryk koopman,

[p. 43]

wien de echt kristelyke doenwyze zyns zoons niet beviel, een tyd lang werd opgesloten. Dit alles wordt er nagenoeg bedied door het volgende opschrift, welk boven de groote poort des tempels staet te lezen:

facta dei templum francisci tecta parentum carcer ubi est passus vincla paterna manent.

- De vaderlyke woonst van Franciscus is den Heere ten tempel geworden, nog bestaet de kerker waerin hy op bevel zyns vaders in de boeijen zuchtte. -

Aen byna alle de gedenkstukken, welke de cicerone u te Assise aenduidt, kleeft de nagedachtenis des heiligen mans, wien die stad gansch haer aenbelang heeft te danken. Eene kapel, onder de benaming van: San Francesco il piccolo (de H. Franciscus de kleine) bekend, verheft zich ter plaets zelve waer zich eenmael de stal bevond, waer, volgens overlevering, hem zyne moeder ter wereld bracht, terwyl in het huidige bisschoppelyk paleis zich nog eene zael bevindt, in welke de heilige tegenover den bisschop en zyn vader aen dezen laetsten alle zyne rechten afstond op wat hem eenmael groot en vereerd in het oog der menschen had mogen doen leven.

In de hoofdkerk, die eenige jaren voor de geboorte des heiligen werd opgetrokken, treft men insgelyks eenige gedenkstukken aen in welke de nagedachtenis des grooten heiligen wordt gehuldigd. Tusschen deze verdient de nog bestaende doopvont eene byzondere melding. Immers, over dezelve werd Franciscus by zyne geboorte ingewyd als kind der kerke, welke hy later als man door het uitoefenen zyner groote deugden zoo schitterend moest verheerlyken. Het volgend opschrift bestatigt er voor de nakomelingen dit heugelyk gebeurde:

questo è il fonte dove fu battizato il serafico padre san francesco.

Buiten de Porta nuova verheft zich op de kruin van een kleinen heuvel, aen den voet van het gebergte Asi, eene kerk den H. Damianus toegewyd. Omringd als hy is van dik bewassen olyfplantsoenen, schynt die tempel boven op die bergkruin te midden uit eenen weelderigen lusthof op te ryzen. Die kerk heeft de plaets vervangen van eene kapel waerin eenmael de H. Franciscus op de gedachte kwam van al het wereldsche te laten varen, om dit ongemeen boetveerdig leven te leiden, in welk men hem tot zoo hooge heiligheid heeft zien klimmen. Alles wat er in die voormalige kapelle plaets greep, toen de vrome stichter der Franciskanerorde er zyn edelmoedig besluit opvatte, heeft eene gansch dichterlyke overlevering voortbewaerd. Volgens deze, na zich in de geestontheffing des gebeds van uit den mond eens gekruisigten Christibeeld die woorden te hebben hooren geworden: - Ga, Franciscus, ga en herbouw myn vervallen woon - zou de heilige, wien niets meer ter herte lag dan dezelve stiptelyk na te komen, alles wat hy voortoen in zyn bezit had, hebben verkocht, om er de opbrengst van te doen dienen aen het herstel van de kapelle zelve, in welke hem de bovennatuerlyke stemme had toegesproken. Ten dien einde begaf hy zich met de ingezamelde geldsom naer den priester van welken die kapelle werd bediend. Deze, niet bevroedende waerover die zoo milde begiftiger met hem handelen wilde, daer het herbouwen zyner kerk hem als eene gansch nuttelooze zaek toescheen, weigerde de geldsom aen te nemen, ten grooten spyte van Franciscus, die zich in eens boven de inspraek van aller gemeenen drift verheffende, de verworpene muntstukken opnam, en ze onverwyld in de kapelle stortte langs een venster, dat op heden nog den vreemdeling als een der opmerkzaemste gedenkstukken van Assise wordt aengetoond.

Die kerk, welke eertyds aen een klooster van Clarissen toebehoorde, is thans het eigendom der Minderbroeders. Tusschen de hoogvereerde relikwiën, die er worden in bewaerd, bevinden zich het albasten tabernakel, waerin de H. Clara, met oorlof van den Paus, eene heilige Hostie mocht bewaren, en de brevier dien zy van Gregorius IX ten geschenke ontving. Eertyds berustte er insgelyks een vingerring, waermede haer de Paus had willen begiftigen, toen hy de San Damianokerk bezocht. Doch dit gedenkstuk werd ter sluiks geroofd en overgevoerd naer Spanje, waer het zich op heden nog bevindt.

In het gegevelte van het aenpalende Clarissenklooster toont men nog het venster, waer de H. Clara, toen Assise, hare vaderstad, van de Sarrazynen overweldigd was, volgens eene godvruchtige overlevering, die barbaren versloeg met hun het H. Sakrament te toonen, dat immer in hare cel berustte. Ook treft men in dit klooster nog de eettafels aen, waervan de H. Clara en hare kloosterzusters zich bedienden.

Te Assise teruggekeerd, bezochten wy de H. Clarakerk, welke in het midden der dertiende eeuw werd opgericht, weinig tyds na de dood van de doorluchtige vrouw, wier nagedachtenis zy is toegewyd. Ten dien tempel, in welken hare stoffelyke overblyfselen berusten, bewaert men nog de haerlokken der vrome maegd, welke onder het stael neêrvielen, toen zy in de handen des H. Franciscus de wereld afzwoor, om het strenge kloosterleven aen te nemen.

Binnen het klooster bevindt zich de beroemde kapel, in welke het lichaem des H. Franciscus van den jare 1226 tot 1230 mocht berusten. Die zelfde kapelle strekt ter jongste rustplaets aen de welzalige Francesca, leekezuster, op wier graf, volgens de overlevering, men in het herte des winters schoone lenteroozen zou hebben zien bloeijen.

Het was in die zelfde kerk, dat er op zondag 16 july 1222, in het byzyn van een aental kardinalen, edel-

[p. 44]

lieden en monikken van de Franciskanerorde, onder voorzitting van Paus Gregorius IX, werd overgegaen tot de heiligverklaring des grooten kloosterlings, die sints de duerbaerste beschermheilige van Assise is geworden. Sedert dit tydstip mocht nimmer die stad binnen hare muren van een feest getuigen wezen, dat in luister het plecht dier heiligverklaring mocht evennaren.

Vooraleer wy de graftombe des H. Franciscus gingen vereeren, wilden wy een bezoek afleggen in het groote Franciskanerklooster, welk tegen de hoofdkerk aenpaelt. Dit gesticht, ten lande onder de benaming van Sagro convento bekend, bestaet uit een prachtig en overgroot gebouw, welk in zyn slach wel een der schoonste is van geheel Italië. Aengelegd ten jare 1228, onder het toezicht van den beroemden bouwkundige Giacomo Dt Lapo, werd het, na verloop van slechts een tweetal jaren, in 1230 voltooid. Langs den westerkant, van op de hooge kloostertinnen, doet zich voor den verrukten toeschouwer een uitzicht voor, als welk, om de wilde schoonheid van den samenstel, wellicht tusschen de geroemdste landgezichten zyne weêrga niet terug moet vinden. Het landschap, daer vóor het oog ontrold, bestaet uit eene valleije, die kringsgewyze van op een gestapelde bergagiën omsloten, en van zulke hoogte beschouwd, gansch het uiterlyke erlangt van den schilderachtigsten afgrond die ooit toeschouwer met bewondering en afschrik voor het betooverend schoone zyner diepten hebbe getroffen. Niet zoodra is men eenigzins van de zinbedwelming terug gekomen, die u onvermydelyk aengrypt by het hooren van het aloverbulderend gedruisch, welk een immer ploffende waterval uit den afgrond op doet stygen, of men voelt zich gedreven om het grootsche natuertafereel, daer voor den aenblik ontvouwd, by ontleding tot in zyne minste deelen gade te slaen. Doet hy zulks, dan wordt het den toeschouwer of hadde eene onzichtbare tooverroede het tooneel geraekt en tallyke nieuwe schoonheden uit de verre diepte des landschaps op doen ryzen. Bereids vergeet hy den zwoegenden dwarrelstroom en den gruwelyk schoonen kolk, die hem daer straks tot duizelens mocht bekoren, om den kalmeren blik in hoogeren kring rond zich heen te laten dwalen. Hier zyn het de lieve stedekens Trevi, Spello en Assise, die in de schaduwe van lommerryke olyfen populierbosschen, glansend in eene reine en zonnige hemellucht, liefelyk als grazende kudden, aen deze of gene zachtkronkelende berghelling schynen te hangen; - ginds, als zoo vele zilveren sluijers om der bergen midden heen geworpen, vlieten kleine rivieren, welker klare nat, na veld en plein met hun weldoenend water te hebben verlevendigd, zich met den stortenden vloed tot dwarlend schuim uit der kolkendiepte op gaet spatten; - daer, uit gindsche bergkloof, eenzaem en vergeten als den adellyken stam, die onder zyne gewelven eenmael uit mocht leven, ryst een vervallen burgslot, dat vroegere en roemruchtigere dagen doet gedenken; - ginds weder ligt Spoletto met zyne glansende witte daken, terwyl men aen den overkant het Alverno gebergte, Onze Lieve-Vrouw-ter-Engelen en Perusia met de hooge torentinnen zyner honderd kerken in de blauwende diepten des vergezichts ziet ryzen.

In de gebouwen van dit befaemde klooster die, voor de grootheid des omvangs en zelfs den prael des bouwtrants voor geene andere gelykslachtige moeten onderdoen, bevindt zich een refter, die, twee honderd voeten in de lengte en veertig in de breedte beslaende, wellicht de grootste is die ooit in een klooster kan worden aengetroffen. In die refterzael, die op zich zelve genomen wel voor eene der voornaemste merkweerdigheden doorgaet, die dit schoone sticht zoo talryk oplevert, berusten ettelyke voorwerpen, die wederom als een echten kunstschat mogen worden gadegeslaen. Tusschen deze munt byzonder een tafereel uit van den vermaerden Solimenes, welk het Laetste Avondmael voorstellende, wordt gehouden voor een van de schoonste voortbrengselen van dien hooggewaenden schilder.

Voor wat de aenpalende kerk betreft, deze mag met alle recht in haer slach voor een weêrgaloos meesterstuk van bouwkunde doorgaen. Of had de bouwheer, die eenmael het grootsche plan er van ontwierp, in het daerstellen van zyn gewrocht zinnebeeldiger wyze den aert zelve van het engelachtige leven des H. Franciscus willen uitdrukken, heeft hy twee tempels boven een gebouwd, waer van de onderste, van naekten en treurigen bouwtrant, het lyden schynt te zyn gehuldigd, langs welk Franciscus tot de volmaektheid is gekomen, terwyl de bovenste flinks en frisch tot in zyne minste vormen als het zinnebeeld opryst van de eeuwige vreugd, welke voor den grootmoedigen verzaker aller aerdsche genoegten zyne levenslange zelfopoffering is komen kroonen.

Wie dit heiligdom intreedt, onttrekt zich niet aen zeker vreemd en onverklaerbaer gevoel van blyheid en treurnis, welk er de zachtgestemde ziele gansch in overmeestert. Waerlyk, by den aenblik van die plechtige en zoo zonderlinge bouwwyze gevoelt men, dat een duerzaem verkeer in die gewyde tempelwanden u gansch het hert zou kunnen doordringen van dien nageur der heiligheid, die er den bezoeker als uit de minste deelen des gebouws schynt tegen te walmen.

Die kerke, daer zy om hare buitengewoone schoonheid het oog aller kunstenaren op zich trok, werd beurtelings opgeluisterd door wat de geroemdste meesters in het vak der beeldende kunsten bewonderensweerdig voort mochten brengen. Zoo vindt men er de namen van de grootste schilders der italiaensche school op de heerlykste wyze vertegenwoordigd. Francesco Vagnutio schilderde er de

[p. 45]

Sint-Antonius-kapelle; Martelli begiftigde die van den H. Ludovicus met eene allerschoonste beeldtenis des gekruisigten Zaligmakers, terwyl Giorgetto, Cesare Sermei, Adoni Doni, Simon Memmi, Pietro Cavallini, Giacomo Gaddi, Giottino, Buffelmaco, Stefano, Giovanni di Molano, Tadeo Gaddi, Puccio Capanna, door het verveerdigen van allerhande bewonderensweerdige frescoschilderingen, beeldhouwwerken en tafereelen het hunne bybrachten om dit heiligdom op eene uitstekende wyze te versieren.

In het gewelf bevinden zich vier schoone schilderstukken van Giotto, waervan de voordracht, uit Dantes werken ontleend, en eenige trekken uit het leven des H. Franciscus voorstellende, wederom mag doen blyken in hoe verre die kunstenaer zyn beroemden meester Cimabue had overtroffen. Opmerkensweerdig is dat die voortreffelyke schilder zich immer aen opgaven uit de levenschets van gemelden heilige hebbe begeesterd. Treffende doenwyze, welke den toeschouwer zich laet verlustigen in de gedachte, dat het een armen herder eenmael zou gegeven zyn by weêrgalooze kunstvormen datgene uit te drukken, wat een arme monik tot het top der hoogste heiligheid op mocht voeren. Voor Giotto's fresco-schilderingen, die Franciscus heldendeugden zoo luistervol verwezenlyken, verstomt de diepgetroffen toeschouwer van bewondering en zalig zielsgenoegen.

In het choor der kloosterlingen bevinden zich, door Giottino's penseel afgemaeld, de byzonderste trekken uit de dry deelen van Allighieri's Divina Comedia.

(Wordt voortgezet.)