De Vlaamsche School. Jaargang 2

Herinneringen uit de Fransche wereldtentoonstelling van 1855.
Onderzoek van eenige der byzonderste voorwerpen volgens klasseerorde van den officielen Kataloog.
1^e Klas. - Mynen en metaelkunde.

Het bewonderingweerdigste stael dier gevaerlyke onderaerdsche werken was een verminderd afbeeldsel der koolmynen van Anzin (Frankryk), door het bestuer dezer mynen ingezonden en verveerdigd op eene schael van omtrent een tiende der natuerlyke grootte. Alles was in kool of hout gemaekt, gelyk het ter plaetse bestaet. De koollaeg van Anzin maekt een hoek van 75 graden op de waterpaslyn. De grond boven de koollaeg was weggenomen om het inwendige der groef - de arbeiders aen hun werk, de gereedschappen, peerden en wagens - in den put van uithaling te laten zien. Het afbeeldsel was met zulke juistheid en nauwkeurigheid uitgevoerd, dat het denken deed dat men zich ter plaetse bevond en de werken met een verkleinglas beschouwde. Dit stuk is omtrent 5 meters hoog en 12 lang.

Het ophalen der kolen, het op- en aflaten der menschen geschiedt gewoonlyk by middel van eene koorde en bakken, cuffats geheeten.

In het bewerken der kooluittrekking is België, onder alle landen, misschien het meeste gevorderd. De mekanieken welke het daertoe gebruikt, zyn de eenvoudigste en de volmaekste die men in de tentoonstelling kan vinden. De heer Waroquié, van Mariemont, heeft twee toestellen ingezonden met welke men geen breken van koorden meer heeft te vreezen. Tot hiertoe gebruikt men het eene in België enkelyk om het werkvolk op en af te laten; het andere is nog niet in het groot verveerdigd geworden, en zou moeten dienen tot het ophalen der kolen. De volgende teekening stelt ons het bovenste gedeelte van het eerste toestel voor in de twee verschil-

[p. 21]

lende standen A en B welke het gedurende zyne werking vertoont.

Op A en B ziet men het bovenste deel van eene lange pyp, gaende van de oppervlakte van den grond tot in het diepste der myn, en in welke wederzyds eene samenhechting van balken is geplaetst, loopende van boven tot beneden. Op hunne geheele lengte, en dit van zes tot zes meters afstand, dragen zy balustraden, waervan men de bovenste in A aengeduid vindt met 1, 2, 3, 4, en 1′ 2′ 3 en in B met 1, 2, 3, en 1′, 2′, 3′, 4′.

De twee toestellen loopen in schuiven; door werking van een stoomtuig wordt het eene zes meters boven den grond gehaeld, terwyl het andere met den grond gelyk wordt gebracht.

In den toestand A gaen twee mannen op de balustrade 2; een oogenblik daerna gaet het gestel 1, 2, 3, 4, waer zy op staen, zes meters naer onder, en het gestel 1′ 2′ 3′ komt ten zelfden tyde zes meters omhoog. Alzoo bevinden zy zich in den toestand B op 2; zy stappen aenstonds op 3; een weinig later, door dezelfde werking als voren, ziet men hen in A 3′,



weêr zes meters lager, en zoo voorts tot beneden. Het omhoog komen is dezelfde werking. Op deze wys gebeurt het op- en aflaten der werklieden met eene buitengewoone snelheid: men bereikt 100 meters diepte op minder dan een minuet.

Dezelfde uitvinder heeft een dergelyk model ten toon gesteld voor het ophalen der kolen, waer men de wagens, met die brandwaer geladen, door de werking van het mekaniek, van de eene balustrade op de andere ziet stooten. Het is nog niet in gebruik.

Het neêrdalen in de mynen heeft gewis menigvuldige ongelukken veroorzaekt; doch oneindig talryker zyn voorzeker de onheilen door de ontploffing en de verstikking te weeg gebracht. De luchtvernieuwing is het krachtdadigste middel om ze te vermyden. Tusschen de verschillende werktuigen, dienende om de lucht der mynen te ververschen, schynt het stelsel van eenen onzer landgenooten, den heer Fabry, van Charleroy, den voorkeur te verdienen door de eenvoudigheid en de werkingskracht die het kenteekent, en die het alle toestellen van dien aerd doet overtreffen. Het goede onthael, welk het in de mynen van Noord-Frankryk genoten heeft, is de beste lof dien men aen den uitvinder bewyzen kan.

De volgende plaet dient om een gedacht te geven van dit nuttig werktuig. De teekening verbeeldt het doorgesneden en de eene helft weggenomen zynde, om het inwendige te zien. Het weggenomene is niet dan het vervolg van het daerstaende.

Zonder dat het noodig zy het door letters aen te duiden, zal men twee omgekeerde welfsels in metselwerk opmerken, gestut door eenen muer; een dergelyke muer sluit ook den anderen kant van het weggesneden gedeelte. Twee meulens draeijen in die soort van halve trommel.

[p. 22]

A, de as van iederen meulen, rust langs elken kant in eene pan P in den muer gemetseld, welken muer de assen doorbooren om een tandwerk te dragen. Die twee wielen zyn van dezelfde grootte en zyn in onze plaet door den muer bedekt. Zy vatten in elkander. Een derde wiel, in betrek met een stoomtuig, geeft de beweging aen een der twee eerstgenoemde wielen en by gevolg aen het andere. De meulens draeijen in tegenovergestelden zin, zoo gelyk het de pylen aenduiden. Op ieder der twee assen A zyn dry vleugels van planken gehecht V. Iedere vleugel draegt eene kruisvormige aeneentimmering van planken K, welker einde met lederen kussens is bekleed. Het geheele sluit tegen de metsery zoo dicht als mogelyk, zonder het draeijen te hinderen.

Terwyl zy draeijen, klampen de twee meulens gedurig in elkander, zoo als wielen met dry tanden. Geene lucht kan tusschen hen door; slechts een zeer klein gedeelte ontsnapt tusschen de muren. Men ziet gemakkelyk dat de ruimte tusschen X en Y, hoe langer hoe nauwer wordende, de lucht gedwongen wordt langs de pyp O zich in de myn te werpen, er in voort te dringen en de stiklucht langs eene tweede opening aen het ander einde der myn uit te jagen.

Dit is eene blazende werking. Men kan aen het toestel eene opzuigende werking geven door het in den tegenovergestelden zin te doen draeijen.

Het tentoongestelde voorwerp was op eene schael van natuerlyke grootte uitgevoerd: 4 a 5 meters breedte op dezelfde lengte. Men mag verzekerd zyn, dat er in zyne nabyheid, wanneer het aen 't werken was, eene buitengewooone frischte heerschte.

Het is ons onmogelyk de ryke verzameling der tentoongestelde delfstoffen en metalen af te schilderen. In het voorbygaen kunnen wy nochthans niet nalaten de merkweerdige verzamelingen aen te duiden, van zink, lood, nikel, koperertsen, enz. van Oostenryk en Beijeren, en de schoone stalen van steenkolen uit Engeland en Pruissen. Er waren klompen steenkolen waervan éen enkele toereikend zyn zou voor het gebruik van een huisgezin gedurende een geheel jaer.

De mexikaensche zilvermynen zyn verbazend door den rykdom hunner voortbrengsels, en des te belangryker daer het zilver zeldzamer dan het goud op de oppervlakte der aerde schynt verspreid te zyn.

De menigte en de grootte der stalen ruw yzer van Pruissen kon men niet doorwandelen zonder schrik van verpletterd te worden onder de cyclopische blokken, latten en staven welke men niet kon gelooven uit menschen handen te zyn gekomen.

Wie kent het zweedsche yzer niet? Weinigen nogthans zullen eene yzeren staef gezien hebben van eenen menschenarm dikte, koud zynde in eenen knop gelegd en zonder breken dicht getrokken als eenen touwknoop.

Het meerendeel van de ruw-smelteryen (usines) der geheele wereld stelden de delfstoffen ten toon, in hunnen verschillenden staet van bereiding en scheiding, plans, teekening en reliefs of nabootsingen van de werkhuizen, ovens en metaelliggingen in het klein. Nooit heeft er ergens een zoo volledig kabinet van mynstoffen bestaen.

Zonder die vormlooze stoffen, door het meestendeel der bezoekers verlaten, zou er nochtans byna niets van het overige der tentoonstelling hebben bestaen. Het is immers van die stoffen dat men alle de werktuigen moet vormen, door welke de brooze hand des menschen de natuer heeft weten te onderwerpen.

De verzameling van goudzand, uit Australië, trok meer nieuwsgierigen tot zich. In haer midden was, als koning pralende, een blok ter weerde van 40,000 fr.; rondom lagen min of meer goud bevattende zanden, met het opschrift hunner weerde en oorsprong, alsook den uitslag dien zy opleveren by de verschillende bewerkingen van wasschen en scheiden.

De usine van Creussot (Frankryk) had eene gesmeedde yzeren plaet ingezonden van 11 centimeters dikte; deze moest dienen tot het invoeren van bomvrye vlottende batteryen. Daerentegen had België yzeren platen, van niet dikker dan gewoon papier en van verscheidene meters lengte en omtrent eenen meter breedte.

Daerby nog bemerkte men fransche platen van ongeveer twintig meters lang en ieder meer dan duizend kilos wegende.

Om een gedacht te geven van de groote verbetering welke de stoomtuigen en byzonder de met stoom werkende smeêhamers in de smederyen hebben gebracht, zal het slechts noodig zyn te spreken van het maken der zware draeiboomen met ellebogen voor de stoombooten, hebbende dezen vorm.

Tyds te voren was men genoodzaekt deze ellebogen E vol te smeden en ze daerna uit te zagen; de draed van het yzer was dus gebroken, en het stuk verloor grootendeels zyne sterkte. Met de nieuwe werktuigen smeedt men de ellebogen gelyk zy zyn moeten; de draed van het yzer volgt den zigzag en is nimmer onderbroken. In de tentoonstelling bestond er zoo een boom van 20 duizend kilos, en welke zes ellebogen had. De nieuwe wyze geeft voordeel in tyd, in arbeid, in sterkte en metael.

De engelsche rails van den vorm Barlow vinden geene mededingers dan in Pruissen. De eerste hebben eene lengte van 25 meters, de andere van 23 meters. Zeggen dat men nergens is gesteld om zulke lange stukken

[p. 23]

gloeijend te pletten zal genoegzaem de moeijelykheid hunner verveerdiging te kennen geven.

C. Ommeganck.