De Vlaamsche School. Jaargang 2

Quinten Massys.
(Vervolg. Zie bl. 17, 154 en 186 van den eersten jaergang.)

Het is eene door alle geschiedschryvers bevestigde waerheid dat de grootste historieschilders ook diegene zyn welke den eersten rang in het portretmalen hebben beklommen. Eene dubbele kroon schynt aen het schitterende vak gehecht dat hunnen geest steeds boven 't aerdsche houdt verheven. Rubens, Jordaens, Van Dyck, Rembrandt, Tiziano, Tintoretto, Murillo hebben een deel van hunnen roem aen de grootsche behandeling hunner portretten te danken.

Even als deze meesters, bekleedt Massys eenen eersten rang in de portretschildering. Zyn aldoordringend oog weet op weinige stonden het hert des mans te doorgronden wiens gelaetstrekken hy op het panneel gaet overbrengen. Ware toovenaer, doet hy het leven in het doode hout ontstaen.

Meldden wy daer aenstonds Quinten's naem naest dien van Rubens niet? Hieruit zou men ten onrechte veronderstellen dat Quinten's opvatting der portretschildering met die van den lieveling van Karel I kan vergeleken worden. Beide uitstekende meesters gingen van een gansch verschillend standpunt uit. Eene eeuw scheidt hen nauwelyks van elkander; doch deze eeuw was die der Hervorming, en zy heeft de kunst op gansch andere gronden gevestigd.

Rubens, de groote epische schilder, wiens vurige geest gedurig in Homerische scheppingen leeft, en door de studie van mythologische onderwerpen wellicht iets van zyne oorspronkelyke fynheid heeft verloren, Rubens weet zelfs aen den gewoonsten mensch eene uitdrukking te geven die onwillig de helden der oudheid doet herdenken. Al de pracht, door den handel in onze gewesten gevoerd, wordt ter hulp van zyn onvergelykbaer genie ingeroepen. Koningen en prinsen zyn nauwelyks onder zyn machtig penseel van den ryken koopman te onderscheiden.

Hoe eenvoudig integendeel is de stille, godsdienstige Massys, de trouwe leerling van Van der Weyden! Hy vat den mensch op juist zoo als hy hem ontwaert, zoo als hy hem op de straet ontmoet of hem in zyne wooning ziet handelen, zonder opschik, zonder gemaektheid; hy wordt de spiegel der eenvoudige zeden zyner dagen.

Zoo oneindig Massys van Rubens in de enkele opvatting der portretten verschilt, zoo zeer ook is hy van dezen laetste in de uitvoering verwyderd. Quinten legt zich op het gansche toe; de draperyen worden door hem met zooveel nauwgezetheid als het aengezicht bewerkt; geen deel wordt verwaerloosd. Zelfs in de achtergronden maelt hy gordynen, kassen en andere byzaken, wier uiterste

[p. 7]

QUINTEN MASSYS. - Teekening van Ed. Du Jardin.

bewerking voorzeker aen het algemeene zicht zouden hinderen, indien het uitnemend koloriet des schilders de noodige harmonie niet wist te herstellen.

Rubens beschikt over gansch andere middelen; gelyk men het reeds heeft opgemerkt⁽¹⁾, de groote kunstenaer had het perspectief tot in den mensch weten te ontdekken; hy bewerkte in zyne portretten slechts dat deel, waer de bedoeling, de uitdrukking in opgesloten ligt; het overige is, - men beschouwe het afzonderlyk, - onvoltrokken en slechts met een keurig laisser aller aengezapt. Zoo voor het gelaet, zoo voor de posa. Niet dan de eenige plooijen welke de houding moeten uitdrukken, zyn uitgewerkt; de andere zyn nauwelyks aengeduid; van daer de beweging, het spel, de kracht en de wezentlykheid die in des meesters tafereelen heerschten.

Met de middelen welke hem ten deel waren gevallen, heeft Massys een aental tafereelen geschilderd welke wereldberoemd zyn geworden. Het valt in ons bestek niet onmiddelyk over afbeeldsels te spreken zoo als die van Erasmus, Thomas Morus, Petrus AEgidius en Knipperdoling; over deze kunstwonderen zullen wy later breedvoerig handelen; wy zullen ons voor het oogenblik by het eigen portret des schilders bepalen, welk tot op het einde der XVIII^e eeuw de stad Antwerpen heeft versierd.

Het werd door Massys zelve aen de St. Lukasgilde geschonken, en was waerschynlyk bestemd om den schilder van de lastige plichten der Dekenschap te vrywaren. In de XV^e eeuw had men over de eeretitels gansch andere gedachten dan nu; meermaels zien wy uitstekende kunstenaers giften doen om van de hoogste maer tevens zware ambten bevryd te wezen.

(1) Eug. Zetternam, op. cit.

[p. 8]

Het afbeeldsel door Massys aen het Antwerpsche kunstgenootschap geschonken leert zyne portretschildering volledig kennen. Eenvoudig en weerdig heeft hy zich afgemaeld; men erkent in hem den machtigen denker die meesterwerken kan voortbrengen; zyne houding is kalm en duidt de zachte rust zyns herten aen. Geene noodelooze byzaken zyn in dit tafereel afgemaeld; al het effekt wordt door de enkele voorgestelde persoonaedje voortgebracht, en keert diensvolgens tot hem terug. Zulks ook is het karakter der portretschildering, en Rubens, en Van Dyck, en Tintoretto, en Tiziano zochten, zoo min als Quinten, door andere middelen te glansen dan die de natuer hun mild ter hulpe schonk.

De volmaektheid welke Quinten in al de door hem behandelde vakken heeft bereikt, is hy, wy herhalen het, slechts aen de engelachtige reinheid zyns herten verschuldigd. Zonder ooit den verbasterden invloed des vreemden te ondergaen, zonder ooit uitheemsche scholen te hebben gevolgd, heeft hy in de enkele studie der vroegere Nederlandsche meesters eene kracht geput die hem met recht tusschen de grootste en eigenaerdigste kunstmeesters der wereld verheft. Christen in zyne kerkstukken, denker in zyne genretafereelen, natuerkenner in zyne portretten, geeft hy ons het voorbeeld eens mans wiens teêrgevoelig herte door gedurige studie tot de Godheid wordt gevoerd.

Kunstenaren onzer dagen, weest als Quinten! Uwe leus zy: oorspronkelykheid! In al de vakken die gy behandelt, volgt steeds den drift uws herten. Dit alleen zal in onze eeuw van kunstverbastering u tot het ware terug leiden. Nederlanders van geboorte, kan uwe ziel, even als die van Quinten, slechts verzadigd worden in de weêrspiegeling der zeden van 't Nederlandsche volk.

(Wordt voortgezet.)

P. Génard.