De Vlaamsche School. Jaargang 1

[p. 153]

Het beeld der H. Moeder Gods in de middeleeuwen.

zegel van het kapittel van o.-l.-v. kerk.

tegenzegel.

Het is onzen lezeren algemeen bekend, dat in de middeleeuwen de poëtische geest onzer voorvaderen zich byzonder verlustigde in het uitvinden van mystische vormen, om al het verhevene en schoone van onzen godsdienst af te malen. Niet alleen de Godheid, de H. Dryvuldigheid, de Vader, de Zoon en de H. Geest, maer zelfs de engelen en de heiligen bezaten kenteekens aen eenieder hunner eigen en die hen van elkander moesten doen onderscheiden.

De Heilige Moeder Gods bezat, zoo men denken kan, van de vroegste tyden ook eenige kenteekens die aen haer alleen, als verhevenste tusschen alle schepsels, toepasselyk waren. Daer de zegel der oude collegiale van Antwerpen ons de afbeelding van een middeleeuwsch O.L.V. beeld geeft, zullen wy in eene beschryving van dit kunststuk treden.

Maria is als koningin afgebeeld, zittend op eenen troon die gelykt aen den eerezetel by de Romeinen en later by de Romeinsche keizers in gebruik. Op de hoeken des zetels zyn twee hondenkoppen gebeiteld, een versiersel dat men op het grootste deel dezer stoelen terug vindt.

De H. Maegd draegt een eenvoudig kleed, waerboven de mantel, die van het hoofd nederdalende, over haren school is gespreid. Op het voorhoofd heeft zy de koninklyke kroon, welke ten dien tyde uit eenen band met vier bloemekens bestond. Rondom het hoofd prykt de enkele straelkrans (nimbus), welke aen Heiligen en Engelen toepasselyk was, en waervan men in de middeleeuwen zulk een nauwkeurig gebruik maekte, dat men aen dit teeken alleen eenen Heilige kon erkennen. In hare rechterhand houdt zy eene lelie, het teeken der maegdelyke zuiverheid; aen hare voeten heeft zy schoenen, de teekens der koninklyke Majesteit. Deze voeten rusten op eenen grond, waeronder het afbeeldsel eens duivels is geplaetst.

Met de linkerhand houdt de H. Maegd den Zaligmaker op haren schoot. Volgens het gebruik dier tyden is de kleedy van het kind Jesus zeer eenvoudig. Zyne voeten zyn naekt, ten teeken der Godheid^(*), en rondom zyn hoofd prykt een stralenkrans, maer ditmael met het kruis, insgelyks het teeken zyner Goddelyke natuer^(**).

(*) La nudité des pieds caractérise quelquefois les Prophètes, taujours les Apôtres, toujours les Anges et les personnes divines. Didron, Iconographie chrétienne, p. 285.

(**) Dieu, comme les Anges, comme les Saints, porte le nimbe circulaire ou en disque; mais pour distinguer le Créateur de ses créatures, on a divisé le champ du disque divin par deux barres perpendiculaires, qui se coupent au centre et qui forment comme une croix grecque. L'un des croisillons, le pied de la croix, est caché par la tête qui s'appuie dessus; les trois autres sont visibles et semblent s'élancer verticalement du sommet du front et horizontalement de l'extrémité des tempes.......................................
On le voit, par ces différents caractères de l'âge, de la physionomie, du costume, de l'auréole, le Christ ne se distingue pas assez, puisque sa Mère et souvent de simples saints sont honorés au même dégré. Le nimbe est un meilleur caractère. Jésus, sauf les exceptions signalées dans l'histoire de cet ornement archéologique, porte un nimbe crucifère. Comme les croisillons de cet attribut sont quelquefois marqués des mots ὁ ὤν, Rex, et Α et ω, ou Α, Μ, Ω on ne peut confondre le Christ, auquel ils se rapportent, avec les autres créatures historiques ou allégoriques. Les trois personnes Divines ont seules le droit de porter un nimbe semblable, et c'est à Jésus qu'il appartient surtout. Didron, op cit. p. 41 en 294.

[p. 154]

Het Kind Jesus houdt den wereldbol met de linker, en zegent met de rechter volgens de latynsche wyze^(*).

Van deze zittende Lieve Vrouwebeelden zyn er slechts weinige tot ons gekomen; en onder de schoonste die thans nog bestaen, moet men dat der St. Peeterskerk te Leuven tellen. Dit beeld dat, even als de Antwerpsche zegel, de H. Maegd als koningin vertoont, kan eene goede gedachte geven van de hoogte welke de beeldhouwkunst in vroegere eeuwen in België heeft bereikt^(**).

P. Génard.

(*) Cette main donne la bénédiction latine et non la bénédiction grecque. Chez nous, la direction des doigts ne semble pas symbolique, tandis que chez les Grecs l'index s'allonge comme un I, le grand doigt se courbe comme un C, ancien sigma des Grecs, le pouce et l'annulaire se croisent pour faire un X, et le petit doigt s'arrondit pour figurer un C. Tout cela donne IC-XC, monogramme grec de Jésus-Christ. Didron, op cit. p. 212.

(**) Wy danken van herte den Z. Eerw. heer P. Visschers, Pastor van St.-Andrieskerk, die ons de gravure der zegels van het Antwerpsch Kapittel heeft gelieven mede te deelen.