De Vlaamsche School. Jaargang 1

F. Pelsaert,
een Antwerpsch zeeman der XVII^e eeuw.

Tot de ry van die heldhaftige en onverschrokkene zeelieden die met Heemskerk, Van Noorth, Van Neck, Pieter Van den Brouck en J. Lemaire in vorige tyden, de grootheid van de vereenigde Nederlanden, in ver afgelegene landen stichtten, behoort een reiziger vol moed en ondernemingsgeest dien wy met trotschheid voor onzen medeburger mogen roemen.

Frans Pelsaert was zyn naem. Hy werd geboren, zoo het schynt te Antwerpen, op het einde van de XVI^e eeuw en kwam vroeg in dienst by de Oost-Indische kompagnie welke alsdan den scepter van den koophandel over Amerika en Azië voerde. Voor deze machtige maetschappy, die Nederland zoo veel luister bybracht, ondernam hy in de jaren 1628 en 1629 eene kommerciële reize waervan hy ons eene belangvolle beschryving heeft overgelaten, onder den titel van: Ongeluckige voyagie van 't schip Batavia, naer Oost-Indien uytgevaren onder den E. Francois Pelsaert, gebleven op de Abbrolhos, enz., 't Amsterdam, J. Hartgers, 1648, in-4^o.^(*)

In deze beschryving vindt men het verhael aengestipt van eene der snoodste ondernemingen die men ter zee nog heeft zien aenvangen en waerover Pelsaert met eene ongemeene kloekmoedigheid heeft weten te zegepralen. Omdat zy weinig of niet bekend is, zullen wy ze hier kortbondig vertellen, byzonderlyk daer dit verhael de eenigste oorkonde die wy omtrent den reiziger bezitten, uitmaekt.

Pelsaert, die reeds vele andere zeereizen had gedaen, vertrok uit den Texel den 28 october 1628, op het schip Batavia, waerover hy kommandant was, en vergezeld van het schip Dordrecht en de yacht Assendelft.

Alle dry waren voor Oost-Indië bestemd.

Batavia, van de andere schepen afgeraekt zynde, zeilde alleen tot den 4 juny 1629, op welken dag het op de droogte Abbrolho, ook Frederik Houtman's klippen door de Nederlanders geheeten, strandde.

Hier leed Pelsaert schipbreuk en werd genoodzaekt manschap en passagiers, de vracht verlatende, op twee dorre en onbewoonde eilanden over te brengen (later het Verraders-eiland en Batavia's kerkhof genoemd), waer geen versch water te vinden was.

Na verscheidene dagen vruchteloos zoekens, besloot de kommandant, om zyn volk te redden, met acht matroozen in den boot, naer andere eilanden of naer het vaste land te varen, om in dit noodlottig gebrek te voorzien. Na lang verzeilens kwamen zy dry hollandsche schepen te gemoet, waervan het eene, de Frederik-Hendrik, Pelsaert en zyne moedige makkers opnam en naer Batavia voerde.

Den 5 july kwamen zy eindelyk in deze stad aen en namen aenstonds de noodige maetregelen om naer de Abbrolhos terug te keeren.

Gedurende zyne afwezigheid, was een oude koopman, Hieronymus Cornelitz, met zyne samenhangers naer het verongelukt schip teruggekeerd en had het zoo verre gebracht dat het geheele wrak naer de kust was komen aendryven van een der twee eilanden waer de schipbreukelingen waren gevestigd en waer Pelsaert hen verlaten had. De vracht van de Batavia was allerkostelykst en wel gemaekt om zeeroovers te bekoren. Dus besloot Cornelitz ze ten zynen voordeele te plunderen. Om hier in te slagen, beraemde hy al het volk, zyne medeplichtigen uitgezonderd, te dooden en het schip waerop Pelsaert zou terugkomen, om hun versch water te verschaffen, te overweldigen, den kommandant te vermoorden en verders met bedoeld schip op vrybuit uit te varen, en naer Duinkerke of op de kusten van Spanje in te loopen.

De Onder-koopman en zyne makkers maekten dus onder hen een snood verband en verplichtten zich op eed elkaêr in het uitvoeren van die misdaed krachtdadig te helpen. De akt waerdoor zy zich daer toe verbonden, is gedagteekend van den 12 july 1629, op 't eiland Batavia's kerkhof.

Hier moeten wy byvoegen dat intusschen Weybbe Haye, van zynen kant, was gaen versch water zoeken. Na eene afwezigheid van twintig dagen, kwam hy terug en kreeg alsdan, onderhanden, kennis van de samenzweering, door eenige dier ongelukkigen die zouden vermoord worden en die, uit vrees, reeds op een ander deel van het eiland waren gevlucht. Haye trok hen ter hulp en besloot met de vyf-en-veertig mannen waerover hy kon beschikken, zich tot den dood toe tegen Cornelitz te verdedigen.

Doch de misdadigers lukten in hunne onderneming; want buiten de 34 makkers die van hunne party waren, werden alle de lieden waervan zy mistrouwig waren, onbermhertiglyk vermoord. Dezen eersten zegenprael gekregen hebbende, trok Cornelitz met zyne bende, in sloepen gescheept, langs de kust naer het hooge deel van het eiland om aldaer Weybbe Haye te overvallen, terwyl een andere schelm, David Zeevang geheeten, eene kleine party volks ging dooden, dat op het ander eilandeken zich had gevestigd. Zeven jongens en eenige vrouwen ontsnapten alleen aen hunne moorddadige poogingen.

De snoodaerds vierden hunne bloedige overwinning door

(*) Van dit zeer zeldzaem geworden reisverhael bestaet nog eene andere uitgaef te Amsterdam, by G. Joosten Saegheman, gedrukt in-4.^o Wy bezitten ze beide.

[p. 76]

den drank en alle soorten van baldadigheden bot; zy verveerdigden zich kostelyke kleederen met de ryke stoffen, juweelen en passementeryen, de Oost-Indische kompagnie toebehoorende, en welke zy in het schip Batavia hadden gevonden. Cornelitz trok de schoonste gewaden aen en stak zyne gezellen in het roode laken met gouden borduerwerk gezoomd. Daerna richtte hy een soort van opperbestuer in en deelde onder zyne makkers de overgeblevene vrouwen ten buit uit, eenige andere overlatende ten dienste van de overige boeven en ze, onder bedreiging van dood, verplichtende zich aen hunne wellustige driften over te leveren. Cornelitz nam den titel van kapitein-generael der bende aen en gebood zynen zes-endertig aenhangeren hem in deze hoedanigheid te erkennen.

Alsdan werd er besloten eenen ernstigen aenval op Weybbe Haye en zyne gezellen te wagen; deze onderneming mislukte echter, en na eenen hevigen kampstryd werd Cornelitz door den braven Haye gevangen met eenige zyner aenhangers.

Intusschen vertrok Pelsaert den 15 july van Batavia, met de yacht Saerdam, tamelyk met levensmiddelen, versch water en manschappen voorzien, om het verloren schip en zyne passagiers te gaen redden.

Slechts den 17 september landde hy aen het eiland en zag het ongelukkig schip Batavia ledig en geplunderd.

Weybbe Haye kwam hem op de kust toegeloopen en maekte hem met de zaek bekend, hem verhalende dat de snoodaerds honderd-en-vyftig persoonen hadden gedood.

Den zelfden avond werd Cornelitz aen Pelsaert overgeleverd en den 18 july trok deze met zyne mannen naer Batavia's kerkhof waer zich de overige moordenaers verschuilden. Hy randde ze moedig aen en maekte ze allen gevangen.

Hunne schrikkelyke misdaed werd haestig onderzocht; alle de beschuldigden werden plichtig aen de samenzweering erkend. Cornelitz werd verwezen om de twee handen te worden afgekapt en daerna aen eene galge te hangen. De andere schelmen werden ook tot de doodstraf veroordeeld, terwyl de brave Weybbe Haye en zyne kloekmoedige helpers eene ryke belooning kregen voor hun getrouw en onbevreesd gedrag.

Na alzoo de ongelukkige slachtoffers van Cornelitz baetzuchtigheid te hebben gewroken, scheepte Pelsaert al het overblyvende volk op de yacht, waermede hy uit Batavia was gevaren, en nam de terugreis naer het vaderland aen, waer hy den verdienden lof van de Oost-Indische kompagnie bekwam en rykelyk werd beloond.

B.^on Julius de St.-Genois.

Gent, 15 Juny 1855.