De Vlaamsche School. Jaargang 1

[p. 73]

Godshuis van St.-Heilwich, genaemd de Puttery,^(*)
Binnen Mechelen.

hotel egmont, later st. heilwich's godshuis te mechelen.

De geschiedenis moet akte nemen van al wat tot roem of grootheid eener natie kan bydragen, doch bovenal moet zy op hare bladeren die werken aenteekenen welke tot steun van het lydend menschdom zyn ondernomen.

De nederlandsche natie heeft zich voornamentlyk door hare liefdadigheid onderscheiden. In elke stad en dorp treft men gestichten aen ter verlichting der menschelyke zwakheid ingericht. Gast-, krank- en godshuizen ryzen by menigte langs alle kanten op, als zoo vele gedenkzuilen van het menschlievend gevoel onzer vaderen.

Onder de grootste en schoonste der gestichten waerop wy mogen bogen, telt men het godshuis van St.-Heilwich, genaemd de Puttery, te Mechelen. Het werd gesticht door vrouwe Heilwich Van den Nieuwenhuysen, dochter van Hendrik-Michaël en Katharina Van Campfort, wier naem de edele begiftigster dikwyls aennam. Geboren ten jare 1500 te Diessen, naby Hilvarenbeeck, in de meijery van 's Hertogenbosch, was zy den 28 january 1526 in den echt getreden met Jan Van Nuermerkt, anders genaemd Hans Poppenruyter, geboortig van Keulen, busgieter van keizer Karel-den-vyfde. Acht jaren daerna werd Van Nuermerkt in O.-L.-V. Hanswyckkerk begraven.

Op 7 july 1536, ging Heilwich een tweede huwelyk aen met Ridder Remigius de Hallut, burggraef van St.-Winox-Bergen en kapitein van een regiment van Philips van Montmorency; deze krysman, geboortig van Braine-le-Château, werd om zyn edel karakter hooggeacht en bezat diensvolgens groot aenzien in deze stad.

Ettelyke jaren waren in huisselyk geluk weggevloten, toen Heilwich Van den Nieuwenhuysen eensklaps door eene gevaerlyke ziekte werd aengerand. Geene kinderen hebbende maekte zy, na verscheidene giften gedaen te hebben aen hare familie, aen kerken en kloosters, alle hare goederen aen den

(*) Over den oorsprong van het woord Puttery zyn wy van het gevoelen der kommissie gelast met de overziening der benaming van de straten der stad Mechelen, welke zegt dat men vindt in een cynsboek van het klein beggynhof, gemaekt in 1323: Op den Hornic (hoek) van de Potterstraten en de Hanswycstrate. Waer uit men verstaet de straet leidende naer de plaets waer men koperen, yzeren of aerden potten maekte en welke men de Potterie noemde; dezen naem droeg zy tot na 1519, wanneer zy de Puttery werd geheeten.
Men vindt nog in de stadsarchieven: 1387 Will. de Duffle miles dedit Nycol. de Vosselaer priori domistadium dicta Hanswyck straet super chonum inter locum dictum potterie.
1414. Potterie domistadium sive hortum situm prope Brusselstrate in de Potterie.
1434. Cather. et Walter de Duffle alias Berth. vendunt Margaritae Aelbrechs 12 den. aur. dict. vulgo Peters ad eorum mansionem dictam Rogier cum aliis hereditatibus coadstans pomeris et univers. pert. in loco dicto op te potterie, juxta hansw. str. sita.

[p. 74]

arme Gods, zeggende dat ‘alle deselve goer oft penningen die daer aff comen sullen soo verre als die betrekken gedispenseert gekeert en geemployeert te worden tot een goddelyck eeuwige fondatie en̅ onderhoudenisse van arme schamele persoonen tsy mannen oft vrouwen van arme kinderen ter schole op een ambacht oft andersints ter eeren Godts te leeren ende te bewegen al ter discretie ende goede advise van haere naergenoemde executeurs enz.’ Deze waren haer man, Lieven Evraerts, Raed des konings, Jeronimus Van der Stock en Geeraerd Van den Nieuwenhuysen, haer neef. Korts daerna, den 12 december 1562, verwisselde zy het tydelyke met het eeuwige, en werd in de grafstede van haren eersten echtgenoot ter aerde besteld^(*).

Beroofd van kinderen, aen welke hy zyne fortuin zou kunnen achterlaten, legde de Hallut zich alleen op goede werken toe. Het menschlievend gesticht, door zyne echtgenoote opgericht, lag hem duer aen het herte, en hy wendde al zyne krachten aen om het een langdurig bestaen te verzekeren. Verscheidene renten werden door hem eraen gehecht, waervan het beloop op acht honderd guldens wordt geschat, eene som welke ten dien tyde als aenzienlyk mocht aenschouwd worden^(**).

Nu voorts door den dood van den ridder De Hallut in bezit gekomen zynde van alle de goederen door de weldoenders nagelaten, besloot men een godshuis enkelyk voor arme kinderen op te richten. Het getal werd op 72 bepaeld, te weten 52 knechtjes en 20 meisjes. Opdat echter de nagedachtenis der weldoenster nooit zoude verloren gaen, besloot men dit gesticht den naem van Godshuis van Heilwich te schenken.

Edoch, om een zoo groote getal kinderen te plaetsen, had men zeker eene uitgebreide ruimte noodig, welke men zoo aenstonds niet kon vinden; men begon dus met eenige kinderen by sommige meesters te zenden om aldaer een ambacht te leeren; andere gingen naer kloosters om zich op de latynsche tael toe te leggen; op deze wyze werden er 6 jongens geplaetst by den eerw. Bernardus Huysmans, in het klooster van Diligem, en eenige andere by den heer Fabri, in de abdye van Affligem, alwaer zy tot het jaer 1570 verbleven.

Rondom dit tydstip werden de goederen van den graef Lamorael van Egmont, na dezes onthalzing, geschied te Brussel den 5 der maend juny 1568, verbeurd verklaerd. Onder de paleizen door den ongelukkigen prins nagelaten, bevond zich zyn hof, gelegen te Mechelen tusschen de Leuvensche of Hanswyck- en de Brusselsche poort.

De bestuerders, de voortreffelykheid van dit gebouw in acht nemende, besloten er den aenkoop van te doen, voorzeker met het inzicht op deze wyze den naem des graven van Egmont aen een werk van liefdadigheid te hechten^(*).

Op 15 augustus 1569 traden zy er in bezit van, voor den prys van 3600 guldens,^(**) en op 4 juny daeropvolgende werd de Puttery voor hare nieuwe bestemming ingehuldigd. Ter dier gelegenheid stelde men op beide de poorten een tafereel dragende het volgende opschrift^(***):

(*) ‘De oude parochiale kercke van Hanswyck, ten jare 1578 verbrandt ende ten gronde geworpen zynde, in welcke kerck met epitaphie ende graf-schrift begraven hebben gelegen Remie de Hallut Ridder, Borghgrave van St.-Winocxbergen, artillerie-gieter van syne Majesteyt tot Mechelen, ende Maria (?) Van den Nieuwenhuyse, syne huys-vrouw, die in dit clooster jaergetyden hebben gefondeert... etc.’ (Provincie, stad ende district van Mechelen opgeheldert, enz. I deel, bladz. 391).

(**) Twee jaren voor zyn overlyden had De Hallut zyn portret, als ook dat van zyne afgestorvene vrouw, met hunne wapenschilden, op glas geschilderd, doen plaetsen in de derde venster, noordzyde der kerk van O.L.V. over de Dyle, alwaer zy bleven tot 1770, wanneer het kerkfabriek dit kunststuk, alhoewel voor den onderhoud begiftigd, aen eenen glazenmaker verkocht; maer Hendrik Van den Nieuwenhuysen, alsdan toeziener van het Godtshuis, verontweerdigd door deze daed van wandalismus, deed de schildering onmiddelyk op zyne kosten stellen in de zael der jongens, op het Heilwigsgodshuis. Het is te bejammeren dat deze wapens, alsmede de portretten der stichters, welke in de zelfde eetzael geplaetst waren, verloren zyn gegaen. Nogthans is er niet aen te twyfelen of zy bevonden zich daer nog op het einde van de 18^e eeuw; ongelukkiglyk heeft men, in weêrwil van alle opzoekingen, er geen spoor meer kunnen van ontdekken, daer in tegendeel het tafereel met opschrift dat op de poorte geplaetst is geweest en van minder weerde was, zich nog op heden in de eetzael der jongens bevindt.

(*) Deze uitgestrekte eigendom, van ouds onder den naem van het hof van Duffle of Berthoudershof bekend, hoorde omtrent het jaer 1412 toe aen Maria Van Duffle, dochter van den Ridder Walther Van Duffle, genaemd Berthout. Op het laetste van de 15^e eeuw was Balthazar Van Duffle er de bezitter van, welke het verkocht in 1506 aen den heer Jan Sucquet, raedsheer en meester der requesten van Z.M. Deze gaf het aen zynen broeder Antoon en het kwam eindelyk in de handen der familie van Egmont.

(**) Ziehier het afschrift van de kwitancie: ‘Je Anthoine Van den Berghe secretaire et receveur des exploictz des princ̅ et grant consauls du Roy n̅ sire, confesse ce jourd'huy avoir receu par les mains de Jerosme Van den Stocke la somme de trois mil livres de XL groz monnoie de Fland la livre. sur ce et tant moins de trois mil six cens livres du dit prix, a quoi montent les capitaux deniers de l'achapt faict par les executeurs des testamens de feuz Remy de Halut et de sa compaingne, de la maison assize au lieu qu'on dit het puttereyken ayant appartenue a mon̅s le conte d'Egmond de la quelle somme de trois mil livres dite monnoie je prometz aulditz executeurs bailler tel acquit et plus pertinent que cestes, toutes et quantes fois que j'en sera requis, en me rendant asce signée de mon poing manuel le v^e jour d'aoust XV^e soixante neuf.
‘An. van d̅ Berghe.’

(***) Jaerlyks op den tweeden Sinxendag hing men buiten de voornaemste poort de portretten der stichters, alsook eene schildery in waterverf, verbeeldende de knaepjes en meisjes in hunne geele en roode kleeding, en op welker lyst in gouden letteren stond, te weten onder dat van Heilwich:

Vrouwe Heylwyck Van den Nieuwenhuysen
Fondatersse van dit Godts huys.

Op het ander:

Heere Remy de Hallut, Burghgrave van Berge-Sinte-Winocx.

Deze afbeeldingen werden alsdan met bloemkransen versierd. Dan was het een van de vier groote vreugdedagen voor de jongheid van het gesticht: 's morgens wit brood, des middags eene buitengewoone groente, gebraed, rystpap en goed bier en nog daerenboven was het haer toegelaten uit te gaen. Men kan wel denken hoelang te voren men daer op rekende; ook hadden verscheidene weldoenders het vermaek dier arme kinderen niet vergeten: men vindt zelf dat onder andere de Gravin van Egmont hiervoor eene som ten pand heeft gesteld.

[p. 75]

 

Dit Godtshuys om arme kinders te leeren ambachten

 

Stichte Heylwyck van Uyeffehuyse daer na eest vermeert

 

By Remy de Hallut haeren man saligher ghedachten

 

Hier worden knechtkens en meyskens onderhouwe gheleert

 

Tot ambagte en handwerck door Gods gracie

 

Die den wasdom will gheven van dese fundacie

 

An.^o XV^e LXX

 

An.^o 1570

(Wordt voortgezet.)

G.J.J. Van Melckebeke.