De Vlaamsche School. Jaargang 1

Over den solfer of zwavel
Onder het oogpunt der nyverheid beschouwd.

Men vindt den solfer zeer overvloedig in de natuer; in verbinding met metalen vormt hy verschillige delfstoffen welke men aen ontginning onderwerpt; men vindt groote hoeveelheden solfer in de volkanische gronden, welke solfer gewoonlyk met aerde gemengd is.

De byzonderste eigenschappen van den solfer zyn de volgende:

By de gewoone warmte des dampkrings is de solfer een hard lichaem, zeer breekbaer, hebbende eene geele citroenkleur; zyn soortelyk gewicht is 2,087, dit van het water 1,000 zynde; hy is een slecht geleider der warmte en der barnkracht; door wryving wordt zyne vlakte barnkrachtig; hy is smeltbaer by eene warmte van 111 honderdtallige graden, en, wanneer men hem blyft verwarmen, behoudt hy zyne vloeibaerheid tot 150 graden; boven dit warmtepunt vermindert zyne vloeibaerheid merkelyk; zyne kleur wordt langzaem donkerder tot het bruin toe; by eene warmte van 200 tot 250 graden wordt hy papachtig, doch boven deze warmte wordt hy op nieuw vloeibaer. By eene warmte van 400 graden begint de solfer te koken en slaet gansch tot damp over, zonder eenig overblyfsel, ingeval hy zuiver is.

De solfer gewarmd in aenraking met de lucht tot op 150 graden, vat vuer en brandt met eene blauwe vlam; daerdoor ontstaet een damp die zeer verstikkend is; aen dezen geeft men den naem van zwavelig zuer, vermits hy gevormd wordt door de verbinding van den zwavel met de zuerstof der lucht.

Byna al de solfer, in de nyverheid gebruikt, wordt getrokken uit de gronden welke de vuerbergen omringen; gewoonlyk bepaelt men zich met eene onvolmaekte zuivering, welke den ruwen solfer van den koophandel levert. Dry handelwyzen zyn in gebruik, en worden gebezigd volgens den toestand der oorstof.

Wanneer de oorstof in solfer zeer ryk is, vergenoegt men

[p. 27]

zich haer te doen smelten in eenen yzeren ketel, en den gesmolten solfer boven het nederzinksel af te scheppen en hem in eenen op voorhand nat gemaekten houten bak te laten hard worden.

Eene voorzorg in deze bewerking is den solfer niet meer te warmen dan 150 graden, om te beletten dat hy brande, iets wat gebeurt wanneer de solfer, in aenraking met de lucht, aen eene grootere warmte onderworpen wordt.

Het neêrzinksel in den ketel wordt, volgens de omstandigheden, of wel weggesmeten of wel op nieuw behandeld zoo als volgt, om er den overblyvenden solfer uit te trekken.

Wanneer de oorstof niet zeer ryk is in solfer, kan men er dezen uittrekken zonder andere brandstof te gebruiken dan een gedeelte van den solfer zelve. Daertoe gebruikt men eene soort van hoog-oven, in metselwerk verveerdigd, derwyze dat zyn bodem enger is dan zyne bovenste opening. Van onder in den oven, steekt men den onzuiveren solfer in brand, en werpt er gedurig brokken solfer in, welke op hunne buitenvlakte branden en den gesmolten solfer laten loopen. Luchtgaten op verschillige hoogten in de wanden van den oven, geven doortocht aen de lucht welke tot de verbranding noodig is, terwyl de gesmolten solfer langs eene pyp uit den oven loopt, en ontvangen wordt in houten bakken, alwaer hy hard wordt.

De derde handelwyze laet toe de oorstoffen te behandelen welke ten hoogste 8 of 12 ten honderd solfer inhouden. Zy bestaet in eene overhaling welke geschiedt in aerden potten, gerangschikt ten getalle van 12 of 16 in eenen langwerpig gewelfden oven. Tusschen de twee ryen potten bestaet er eene ruimte waerin het hout, tot de overhaling noodig, brandt. Elke aerden pot houdt gewoonlyk 25 kilogrammen solferstof in; eene aerden plaet, met leem bepleistert, sluit zyn boveneinde toe, en eene aerden pyp stelt het bovenste gedeelte van elken pot in gemeenschap met eenen tweeden pot, welke den solferdamp ontvangt, en waer uit de solfer, door verkoeling vloeibaer geworden, loopt langs eene pyp van onder geplaetst, om in eenen houten verzamelbak ontvangen te worden.

Deze handelwyze van overhaling laet gewoonlyk een zeker gedeelte onzuiverheden in den overgehaelden solfer, vermits zy door opborreling medegesleept worden, wanneer de koking zeer hevig is. Ook is die solfer even als die der twee vorige handelwyzen min of meer onzuiver en draegt daerom in den koophandel den naem van ruwen solfer. Om de hoeveelheid dezer onzuiverheden te waerderen, steekt men een bepaeld gewicht solfer in brand, en men weegt hetgeen na de verbranding overblyft.

Zuivering van den solfer.

Eertyds om den ruwen solfer te zuiveren, vergenoegde men zich hem in eenen yzeren ketel te doen smelten en den gesmolten solfer af te scheppen. Doch heden bezigt men enkel de overhaling in een byzonder toestel, welk toelaet naer willekeur solferbloem of pypsolfer te bereiden.

Het bewerkingstuig dat men heden gebruikt om den solfer te zuiveren, bestaet uit twee rolvormige buizen B (fig. 1 en 2)



in gegoten yzer, hebbende eene lengte van 1^m, 5 en eene middellyn van 0^m,5. Het een einde dezer buizen is met eene dekplaet B' gesloten, welke men kan wegnemen. Elke der twee rolvormige buizen staet in verband met eene tweede

[p. 28]

rolvormige buis B" van gelyke middellyn, en als een zwanenhals gebogen. Het geheel der twee buizen is gesloten in een dik metselwerk. Het voorste gedeelte B wordt verwarmd door eenen vuerhaerd A waer men steenkolen, hout of turf in verbrandt. De vlam en de dampen der verbranding, na de rechte rolvormige buis omringd te hebben, en vooraleer zich in de gemeene schouw E te begeven, gaen door eene schroefloopende schouw C, ten einde den ketel D te verwarmen, waerin de ruwe solfer begint te smelten. Deze ketel, welke 1 meter middellyn en 1 meter diepte heeft, is voorzien van een yzeren deksel en van eene kraen. Het vry einde van elke gekromde rolvormige buis opent zich op de binnenvlakte eener gewelfde kamer G, waervan de kareelsteenen dicht op elkander gemetseld zyn, by middel van een mengsel van kalk met zeer fyn zand en eene voldoende hoeveelheid water. Eene registerplaet I in plaets gehouden door eene yzeren staef met scharnier II', laet toe den mond der gekromde buis B" te sluiten of te openen. De gemetselde kamer heeft 7 meters lengte, 5 meters breedte en 2^m,3 hoogte. Eene harer wanden biedt eene deuropening Q aen, om eenen mensch in de kamer te kunnen binnen laten. Deze opening wordt gesloten door eene yzeren deur met eene laeg lood overdekt, of door een tydelyk metselwerk. Aen het ondergedeelte van eene der wanden der kamer, bevindt zich een gat, dat met eene plaet in gegoten yzer gesloten is; deze plaet is doorboord van eene ronde opening hebbende eenen centimeter middellyn; eene spitsvormige roede JK sluit naer willekeur die opening, derwyze haer min of meer te sluiten of te openen. Deze beweging wordt gemakkelyk gemaekt door eenen schroefdraed op de roede en gaende door eene schroefmoêr. Eene yzeren plaet ontvangt den vloeibaren solfer, loopende uit de opening, en leidt hem in eenen ketel L, op eenen vuerhaerd geplaetst. In de nabyheid staet er een houten bak M, draeijende vond eene rechtstaende as, en verdeeld by middel van schutsels in 6 of 8 verdeelingen. Eindelyk eene houten tafel N is bestemd om de pypen solfer te ontvangen.

Voor eene eerste bewerking laedt men elke der twee buizen B, B' met 300 kilogr. solfer, zoo droog en zoo zuiver mogelyk; men sluit de buitenopening met de dekplaet en pleistert ze goed digt met leemaerde; men steekt het vuer aen onder eene der buizen, en wanneer de overhaling van den solfer er op de helft is, warmt men de andere buis. De dampen der verbranding in de beide vuerhaerden verwarmen den ketel D, waerin men ongeveer 750 kilogr. solfer geplaetst heeft; deze smelt en zuivert zich door het neêrzinken der vreemdzynde stoffen (zand, kryt, enz.) Zoohaest de overhaling van den solfer in de eerste buis geëindigd is, laedt men haer op nieuw, maer ditmael met den vloeibaren solfer uit den ketel D, welke solfer in de overhalingsbuis loopt langs eene yzeren buis F, die zich in de dekplaet opent. Wanneer ongeveer eene hoeveelheid van 150 liters uit den ketel geloopen is, sluit men de kraen toe, neemt de buis F weg, en in de opening der dekplaet steekt men eenen tap van potaerde met leemaerde bestreken. Gedurende de bewerking, kan de ingeslotene lucht der gemetselde kamer G, langs eene verzekeringklep H wegvliegen, wanneer zy door verwarming eene te overgroote uitzettingskracht verkregen heeft.

Elke bewerking van overhaling duert gewoonlyk 8 uren, en men belaedt beurtelings eene der overhalingsbuizen alle 4



uren. Na eene bewerking van 24 uren heeft men 1800 kilogr. overgehaelden solfer. Deze hoeveelheid is voldoende om de warmte der gemetselde kamer boven 110 graden te houden, zoodat de solfer er vloeibaer in blyft. Wanneer de hoogte van den gesmolten solfer 12 centimeters is boven den vloer der kamer, trekt men hem af in den kleinen ketel L, en men regelt de uitlooping derwyze dat een arbeider haer kan volgen in het vullen der houten vormen P, P', welke op voorhand behoeven nat gemaekt te zyn. De solfer hard geworden zynde, is het voldoende om hem uit den vorm te halen, op den tap O, O' te slaen.

In geval men solferbloem wil maken, gebruikt men het zelfde bewerkingstuig als hier boven, maer alsdan moet men voorzorg dragen dat de warmte in de gemetselde kamer 110 graden niet bereikte. Om dit doel te bekomen, bepaelt men het getal der overhalingen op twee binnen de 24 uren, en voor iedere overhaling gebruikt men 150 kilogr. solfer.

Het is licht te begrypen dat solferbloem veel meer moet kosten dan de pypsolfer, vermits men er 6 mael minder bekomt in den zelfden tyd met het zelfde bewerkingstuig; diensvolgens bestaet er een grooter verlies in warmte, en in intrest van kapitael.

In geval men in eenen bepaelden tyd eene groote hoeveelheid solfer overhaelt, worden de wanden der kamer genoegzaem heet, om den overgehaelden solfer vloeibaer te houden; hy loopt alsdan op den vloer der kamer en wordt langs eene kraen in houten vormen, te voren natgemaekt, ontvangen; alsdan neemt de solfer den vorm van eenen cilinder aen,

[p. 29]

doorgaens van 22 tot 24 centimeters lang. Aen dusdanigen solfer geeft men den naem van pypsolfer; wanneer integendeel de gemetste kamer zeer ruim is, en dat men er den solferdamp met minder snelheid in overhaelt, met des nachts de werking op te houden, dan zet zich de solferdamp op de muren neder, onder den vorm van een geel poeder, dragende in den koophandel den naem van solferbloem.

Men kan ook nog solfer trekken uit solferkies (sulphuretum ferri); maer zulke bewerking vereischt, in vergelyking met de vorige, vele onkosten van brandstof, van arbeid en van verslyting van bewerkingstuigen. Ook wordt zy enkel gebezigd in buitengewoone omstandigheden; derhalve is zy zeer eenvoudig en bestaet enkel in den zwavelkies heet te maken in aerden pypen, waeruit de solferdamp komt langs eene breede buis, om in eenen bak, met koud water gevuld, ontvangen te worden.

De ruwe solfer wordt gebruikt tot het verveerdigen van solferzuer (vitriool-olie) en van solferig zuer (acidum sulfurosum). De gezuiverde solfer maekt deel van het schietpoeder en wordt gebruikt tot het verveerdigen van brandstekken. Men bezigt nog den zwavel om afdrukken te nemen van munten en gedenkpenningen; verders wordt deze zelfstandigheid nog gebruikt om solferwieken te maken, welke men brandend in vochtige wynvaten steekt, ten einde de schimmelplanten te vernietigen die bederf aen den wyn veroorzaken.

Solferbloem, zorgvuldig afgewasschen en gedroogd, wordt in de geneeskunde gebruikt. Eene handvol solferbloem, gesmeten in een vuerhaerd, waervan men de opening daerna toesluit by middel van een nat gemaekt laken, kan door zyne verbranding zich spoedig genoeg het oxygeen der lucht toeeigenen, om den brand eener schouw tegen te houden en zelfs uit te dooven.

F.J. Mathyssens.