Vlaanderen. Jaargang 5

[p. 334]

Leven en kunst.

De tijdschriften.

Het jongste nummer van Jong-Dietschland, katholiek tijdschrift voor kunst en letterkunde, brengt o.m. een opstel van André De Ridder over het ‘Pessimisme’ van de nieuwere Vlaamsche schrijvers. De ethisch-esthetische ervaring die dat opstel ten grondslag ligt is niet rijker dan van een jong mensch - de heer André De Ridder is vermoedelijk een jong mensch, - redelijk verwacht mag worden. Het begin belooft wel wat: er wordt zooveel met -ismen geschermd, heet het daar, - o ja! - en we zullen dus eerst eens zeggen wat wíj eigenlijk pessimisme noemen, nl.: ‘den afschuw van het leven door inzicht der ijdelheid van al ons pogen.’ Ik dacht: dat is goed; nu staan we toch op vasten grond. Mis: weldra blijkt dat de heer De Ridder zich geen oogenblik door zijn eigen bepaling belemmeren laat. Want bij de overgroote meerderheid der goede Vlaamsche schrijvers en dichters van dezen tijd ontdekt hij fatalistische en zwaarmoedige neigingen, en dat is hem voldoende om ze maar dadelijk met het woordje ‘pessimist’ te bestempelen. Dus, ‘afschuw van het leven’ bij Streuvels? ‘Inzicht der ijdelheid van al ons pogen’ bij Hegenscheidt? Ja, ja, allemaal! Ze kijken zuur, spuwen gal en urineeren azijn, tot Emmanuël de Bom toe, dien somberen wijsgeer, en Lode Baekelmans, die tragische verschijning.... Wat gebeurt er, in Godsnaam, als al die droefgeestige kniesooren bij elkaar zijn? Om hen heen zal alles wel kapotgaan van treurnis en verveling.... O, die ‘doodelijke vermoeidheid van te leven!’ en o, dat ‘nederdrukkend bestaren van het nuttelooze van onzen arbeid’!...

Maar ik denk nu: als al die pessimisten gekenmerkt zijn door menschenhaat, en, hebbende ingezien ‘de ijdelheid van al ons pogen’, naar het nirwanah haken, hoe komt het dan, dat ze toch schrijven, en er zelfs moeite voor doen om zoo goed mogelijk te schrijven? Zouden

[p. 335]

ze wellicht aan iets toch gelooven? En, wie weet, níet vrij zijn van eenige liefde voor.... een zekere Schoonheid?

Dat ‘pessimisme’ zal dus wel een betrekkelijk iets zijn.... Gaan we dan maar een stapje verder: misschien is er een groot verschil tusschen het zoogenaamd pessimisme van den een en dat van den ander, niet alleen in kwantiteit, meen ik, maar in wezen. Ik stel me voor dat deze den gestadigen glimlach verleerd heeft, omdat het leven hem niet gegeven heeft wat hij er van verwachtte; en dat gene het dagelijksche waar hij aan gebonden is verfoeit, uit verzuchting naar iets hoogers, zuiverders, schooners, waarvan hij de werkelijkheid vermoedt en voorgevoelt; iemand die een volledige wereld in zich draagt kan een pessimist schijnen omdat hij het droevige en het wreede niet uitsluiten wil maar zonder sçhroom mede aanvaardt, een andere weer zal met zijn heele ziel neerstijgen in de leelijkheid en de miserie, juist uit liefde voor hetgeen veracht en verschopt blijft liggen en lijdt, en omdat hij midden in ontaarding en stank nog een blik van menschelijkheid lichten ziet, dien hij wel wilde dat de anderen zagen. Ik heb ook meenen te merken, dat een soort van zwaarmoedige onvoldaanheid, vooral bij zinnelijk-gezonde temperamenten, dikwijls samengaat met een groeikrisis, - ja, met een overschot van krachten, - wat misschien ten deele verklaart, dat het meest uitgesproken pessimisme bij jonge menschen te vinden is.

Maar de heer De Ridder bekreunt zich om die subtiliteiten niet; evenmin als 't hem duidelijk geworden is, dat alle soorten van ‘pessimisme’, verscheiden in oorsprong en aard, ook verscheiden in uitwerking zijn kunnen. Een hartstochtelijk tragisch inzien van het leven kan ons in oneindig ruimer schoonheid laten ademen, dan de vergoelijkende glimlach van een voldaan klein menschje. Maar voor den heer De Ridder zijn ‘al die pessimistische strekkingen misdadig, want ze kunnen enkel dienen om voort te telen, in grooter tal, wanhopigen en opstandelingen, levensmoeden en misnoegden....’ En hij voegt hieraan toe, zelf ietwat ontmoedigd en bitter geworden: ‘Maar wat baat het een verbod vast te stellen en wetten te verkonden, indien men niet het recht heeft of het middel die te bekrachtigen?’

Hier schijnt de heer De Ridder voor zijn eigen konsekwentie even op te schrikken, want, merkt hij zeer ter snede: ‘Alle sombere levensbeschouwing immers is niet te veroordeelen.’ Dat is braaf: het was, als katholiek, natuurlijk zijn bedoeling niet, den schrijver te brandmerken die, voor de eerste maal, van het leven als lacrymarum vallis gewaagd heeft, en een vervolging in te spannen tegen de uitgevers van 't Boek Job, of van Thomas à Kempis, die toch zeide: ‘Wee hen, die hun eigen ellende niet kennen, en dieper wee dezen die dat ellendig

[p. 336]

en bederfelijk leven beminnen.’ Neen, hier ontwaakt des heeren De Ridder's onderscheidingsvermogen: we beseffen wel dat christelijk pessimisme er voor hem door kan. Pessimisme dat tot resignatie leidt, niet tot opstand. Deemoed tegenover God, een heel ander gevoel, in de literatuur, dan deemoed tegenover het.... Onnoembare.

We beginnen ons af te vragen waar de heer De Ridder nu eigenlijk heen wil, als het slot van zijn artikel ons eenigszins bevrediging komt brengen:

‘Naast de groote, maar meestal vrijzinnige, ongeloovige, soms losbandige schrijvers van Vlaanderen, bestaat de nieuwe jongere katholieke letterkunde, de blijere, de gullere, de frisschere, afstammend van het heerlijk drievoudigschap dat ons Vlaanderen herschiep, Guido Gezelle, Hugo Verriest, Albrecht Rodenbach, die geene pessimisten waren.’

Das also war des Pudels Kern!

Er is in heel dat laatste deel van 't artikel een opmerkelijke onzekerheid: Holland kent slechts ‘de Vlaanderen-groep’, maar onverdiende faam wordt wel eens verkregen door ‘veel reclaam en onderlinge bewierooking.’ Toch volgt onmiddellijk daarop: ‘We huldigen, met eerbied en bewondering, in Vlaanderen de hoofdgroep onzer literatuur. Laten we niet kleingeestig ontkennen, dat Vlaanderen de krachtigste talenten onzer letterkunde centraliseert.’ Wat niet belet dat eenige regels verder weer op ‘de Vlaanderen-club’ (sic) heel wat afgedongen wordt....

Die onzekerheid is eenvoudig hieraan te wijten, dat de heer De Ridder door onze jonge letterkunde een lijn wil trekken, die hij niet trekken kán: aan den eenen kant Vlaanderen, aan den anderen de nieuwe katholieke schrijvers; hier het gros der hoopvollen, daar het gros der pessimisten.

En hij kán die lijn niet trekken, omdat in Jong-Dietschland zoowel als in Vlaanderen hoopvollen en zoogenaamde ‘pessimisten’ onder elkaar loopen; en omdat zeer veel katholieken, en niet de minsten meen ik, aan Vlaanderen meewerken, als ze niet in zijn redaktie-raad zitten; en omdat in Vlaanderen de katholieken nu juist niet altijd de meest hoopvollen en opgeruimden zijn; en omdat hij dan zou moeten bewijzen dat de katholieken van Vlaanderen geen ‘pessimisten’ zijn, ofwel geen katholieken; en omdat iedereen wel weet, dat, spijts alle lijnentrekkerij van groepjes en... clubjes, en hoe koppig ook de antithese van den heer De Ridder in katholieke tijdschriften telkens en telkens weer haar kop opsteekt, Vlaanderen maar één antithese kent: de goede schrijvers, die altijd welkom zijn, en.... de anderen.

Het worde mij toegelaten, het overzicht der andere tijdschriften tot het volgende nummer te verschuiven: de noodige ruimte is er niet meer.

A.V.