Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 325]

Vlaanderen's economische ontwikkeling.

De val van Antwerpen in 1585 bezegelde den economischen ondergang der Zuidelijke Nederlanden. Onze gewesten hielden op een overwegende factor te zijn in de huishouding der West-Europeesche volkeren. Het land verviel door uitwijking der beste elementen, door stelselmatige verkwezeling en vreemde overheersching, in een sluimering die dreigde een doodsslaap te worden en waaruit de pogingen van Karel VII en Maria Theresia, door het achttiendeeuwsch mercantilisme ingegeven, het niet konden wekken. De paarden graasden in de straten van het eens zoo nijverige Gent: in 1700 vond men er nog 12 weefstoelen voor laken; in 1752 telde de gilde der wollewevers, eens zoo bloeiend en machtig. nog 8 meesters. De haven van Antwerpen werd in een tijdruimte van 147 jaar door 60 schepen bezocht, nog niet eén schip om de twee jaren!

Met het Fransche Keizerrijk bloeide alles plotseling op. De katoennijverheid bereikte te Gent een fabelachtige hoogte. De Schelde was vrij, Antwerpen zag werven en dokken als bij tooverslag ontstaan. De gebeurtenissen van 1814 verengden wel is waar de afzetmarkt der Gentsche fabrikanten, doch vergoeding werd weldra gevonden in de Hollandsche koloniën. Men was pas van de crisis bekomen, of daar brak de Belgische omwenteling los. En nu begon voor de Vlaamsche gouwen een dertigjarig tijdvak van ellende, zooals zij sedert lang er geen meer hadden gekend.

[p. 326]

Koning Willem had met een wonderbare krachtdadigheid en volle bewustheid van de economische eischen alle maatregelen doorgedreven, die de stoffelijke heropbeuring der Zuidelijke Nederlanden konden bewerken. De vorst der Vereenigde Nederlanden was op dit gebied zijn tijd verre vooruit en vond slechts in de allerlaatste jaren een evenbeeld in de alom zoo geroemde toewijding van Leopold II.

Valt het dan te verwonderen dat de omwenteling, die het zeer kunstig uitgewerkt economische systeem van den Oranjevorst ontredderde, een hevige crisis te weeg bracht: achteruitgang van den handel, staking van de industrieele bedrijven, verlies van het crediet, werknood voor duizenden arbeiders, ziedaar eenige der onmiddelijke gevolgen van den opstand.

Bittere klachten werden te allen kant vernomen, tot in het Congres: ‘Kortom onze economische toestand was bloeiend’, verklaarde aldaar Lardinois van Verviers’, de omwenteling heeft alles omvergeworpen, en wij zijn bezig een nieuw gebouw op te richten.’

Dat oprichten duurde vrij lang. De regeering viel in de handen van politiseerende advocaten die geen begrip hadden van de stoffelijke eischen van ons volk en die tot de taak, hun door de omstandigheden opgedrongen, noch voorbereid, noch opgewassen waren.

Juist na 1830 begon in ons land de ontwikkeling van de techniek en het ontstaan der fabriekmatige voortbrenging. Op stoffelijk gebied greep een ommekeer plaats, die voor Vlaanderen dezelfde noodlottige gevolgen meebracht, als de politieke omwenteling van 1830 op het geestesleven der Vlamingen, door verdrukking der taal. Vlaanderen was van ouds een streek van bloeienden landbouw en van winstgevende kleine nijverheid; spinnen en weven waren hier inheemsch. Beide takken, landbouw en handwerk, waren innig verbonden: de landbouwer was tevens vlasbewerker, vlasspinner en lijnwaadwever. De uitvinding der stoomspinnerij, de langzamer ontwikkeling der mechanische weverij, deden allengs een aanzienlijke bron van welvaart voor de vlaamsche bevolking opdrogen. Als nu daarbij nog de landbouw te kort schoot en de oogst mislukte, dan was er voor de

[p. 327]

vlaamsche arbeidersbevolking geen uitkomst meer. Dit gebeurde in de jaren 1845-47. Geen land ter wereld heeft meer geleden onder het grootworden der hedendaagsche industrie. Wat in vroeger tijden de roem en de rijkdom van de Vlaamsche gewesten schiep, spinnerij en weverij, werd met de nieuwe productiewijze een vloek. De moderne ontwikkeling, bezongen als een tijdperk van bloei en vooruitgang voor de menschheid in 't algemeen, voltrok zich in België ten nadeele van de vlaamsche bevolking, want die ontwikkeling moest juist dát vernietigen waarin Vlaanderen tot hiertoe zijn bestaan vond.

Eenige cijfers zeggen soms meer dan vele bladzijden, zoo deze, door ons samengesteld, en die op vijftig jaar afstand de bevolking verdeelen naar de bron van het inkomen.

In het Rijk waren in 1846 en in 1895-1900:

Personen die hun bestaan vinden in

			op 10.000	inwoners
	1846	1895-1900	1846	1895-1900
Landbouw.	1.077.000	1.200.000 (1895)	2,483	1.819.
Nijverheid.	430.000	1.000.000 (1896)	991	1.509.
Handel.	122.000	398.000 (1900)	282	603.
Huisnijverheid	270.000	118.000 (1896)	623	179.

zoodat de groote takken landbouw en huisnijverheid, die overwegend vlaamsch zijn, - voor de huisnijverheid absoluut, voor beiden betrekkelijk, - hebben afgenomen!

In ditzelfde tijdperk is de nijverheidsbevolking meer dan verdubbeld: terwijl voor de algemeene bevolking de aanwas de helft bedraagt (van 4.337.000 tot 6.596.000) is de ontwikkeling van het gedeelte der bevolking in de nijverheid werkzaam, absoluut veel sneller. Doch wat nog meer de vlucht der industrie kenschetst in die 50 jaren (1846-96) is de toename der beweegkracht, die meer dan vertienvoudigde en steeg van 40.000 tot 430.000 P.K. Het arbeidsvermogen van een krachtpaard wordt gewoonlijk met dat van tien man gelijk gesteld. Naar dien maatstaf bedroeg de gansche productieve kracht der nijverheid in 1846 1.060.000 werkers, in 1896 5.400.000 werkers.

[p. 328]

Welnu deze grootsche industrieele ontwikkeling gebeurde grootendeels ten bate van het Walenland. Wat in Vlaanderen crisis en honger bracht, was oorzaak van de opkomst van de waalsche streken van ons land.

Wat werd er nu gedaan om in Vlaanderen de zieltogende handnijverheid door een andere bron van inkomst te vervangen? Nu beleefde de staatsmanskunst een goede gelegenheid zich te toonen.... Weinig of niets werd er verricht.

Een uur van de kusten liepen duizenden rond met hongerige maag, zich voedend met gras of loof van de velden gerukt (1847).

En daar lag de zee met haar onuitputtelijke schatten, open voor alle krachten: de zeevisscherij werd met schandelijke onverschilligheid verwaarloosd. De scheepvaart kwam slechts in aanmerking als vervoermiddel der nijverheidsproducten, niet als vlaamsch, als nationaal bedrijf.

Tientallen van jaren waren van noode om de door de economische omwenteling geteisterde en geknakte vlaamsche bevolking weer op te beuren.

De crisis heeft niet alleen diepen invloed op het stoffelijk leven van ons volk geoefend, ook op zedelijk gebied liet zij gedurende lange jaren sporen na. Zij drukte haar stempel op een verzwakt geslacht, door lichamelijke ontbering uitgeput, onder stoffelijke zorgen opgegroeid, door de armoede getemd, dat met slaafsche onderworpenheid zich alles liet welgevallen.

In het laatste kwart der negentiende eeuw doorstond Vlaamsch België nogmaals een crisis, niet acuut als de vorige, maar niet minder rijk aan gevolgen: de landbouwcrisis die de hoofdbron van Vlaanderens bestaan aantastte. En weer sukkelde het volk in armoede voort, zonder dat men ernstig aan het werk ging om nieuwe wegen te openen.

‘Dat ziekelijk verzwakt volk, dat zich de vreemde taal liet opdringen, vond ook geen kracht om zijn stoffelijk belang te doen gelden, en bleef met dezelfde verduldigheid zoowel onder het stoffelijk als onder het zedelijk onrecht gebukt.’ (Vuylsteke, de Grondbelasting, herdrukt in Klauwaert en Geus, Gent 1905).

Buiten die hevige crisen moest men immers afrekenen met de

[p. 329]

onkunde en de partijdigheid der regeeringsmannen en der waalsche bureaucratie. Zij bekreunden zich weinig om Vlaanderens welvaart, welks taal zij verdrukten, en begunstigden openlijk de waalsche gewesten, waar zij thuis behoorden. Al de handelsovereenkomsten, al de tarieven van dat tijdvak van vergedreven protectionisme waren ten nadeele der vlaamsche nijverheid. Dit geschiedde niet immer met voorbedachten rade. Onze bewindsmannen bewogen zich naar den geest des tijds. Alle staatslieden van het vasteland keken zich blind op Engeland's nijverheidsontwikkeling: de groot-industrie moest kost wat kost bloeien. En om de brandstof bij de hand te hebben vestigde zij zich in de koolstreken, ten onzent in het Walenland. Zoo ontstond van vóór Bergen tot boven Luik een lange strook fabrieken, glasblazerijen en hoogovens. De hegemonie die van de vroegste middeleeuwen aan Brabant en Vlaanderen had toebehoord, ging over tot de minder vruchtbare en vroeger dun bevolkte streken van het Walenland. Ziedaar, al let men er zoo zelden op, een der groote oorzaken van het overwicht van het waalsch element en van de fransche taal na 1830.

Doch de reactie kwam; van menige zijde. De val der Orleans en de welbekende veroveringsplannen van Napoleon III koelden de verregaande erkentelijkheid der Belgische regeeringen voor Frankrijk: door de Duitsche overwinningen van 1870 bekwam de Germaansche stam, ook in België, een ongekenden luister.

Vroeger reeds, wekten de beste onder Vlaanderens kinderen het nationaliteitsgevoel en wonnen allengs hun stambroeders voor hun denkwijze. In 1869 vestigde het parlementslid Jhr. A. de Maere de aandacht op den achterlijken toestand van het Vlaamsche volk, zijn woorden maakten indruk. Zoo werkte onrechtstreeks de Vlaamsche beweging voor Vlaanderens stoffelijke belangen. Zij was dus soms wel meer dan een zuivere taalbeweging en kreeg daardoor de beteekenis eener sociale beweging. Langzamerhand verbeterde de economische toestand. De stoffelijke en zedelijke sporen van de jaren 40 verdwenen; er kwam meer evenwicht in de Belgische huishouding.

En zie! weer doet zich een kans voor om het verlorene ruim

[p. 330]

terug te winnen met de ontdekking van een uitgestrekt koolbekken in het vlaamsche land, in de provinciën Antwerpen en Limburg. Door die economische gebeurtenis wordt de meest Vlaamsche stad, Antwerpen, met haar reeds zoo gunstige ligging voor het zeeverkeer, een der grootste steden, zooniet de grootste - tevens handels- en nijverheids-centrum van Europeesche beteekenis - van het vasteland. Zou het werkelijk ‘dagen’ voor onze sedert 75 jaar zoo beproefde en zoo verwaarloosde vlaamsche bevolking?

Wij moeten de komende gunstige gelegenheid benuttigen. Het geldt niet meer een belang van een enkele provincie, het geldt de toekomst van den nederlandschen stam in België. De geschiedenis van het verloopen tijdvak heeft ons geleerd dat volkswelvaart en gezond en fier volksbestaan samengaan. Wij zagen dat de economische macht een factor van overwegende beteekenis wordt in een land waar de eene helft van het volk de andere dreigt te verdringen of te onderdrukken, in zijn taal en beschaving. De Vlamingen hebben er alle belang bij economisch sterk te wezen.

Lod. de Raet.