Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 97]

Kroniek.

Vlaamsche Oogst, proza en poëzie van hedendaagsche Zuid-Nederlandsche schrijvers, bijeengebracht door Ad. Herckenrath, met een voorwoord van August Vermeylen en eene historische inleiding door Prosper van Langendonck. Amsterdam, S.L. van Looy, 1904.

Men heeft nu ginder hooge al veel gesproken over deze bloemlezing en meerendeels met vleiende woorden. Dit boek werd als eene uiting van het gezamenlijk jong-vlaamsch leven beschouwd en 't werd bijkans eene volledige staatsie van onze nieuwere literatuur. Van Hall kan zich voor eene kunst-in-wording geen gunstiger stemming inbeelden en Boeken en spaart zijn geestdrift niet.

Laat eene zóo algemeene goedkeuring ons eene vruchtbare aanmoediging wezen, en vermits ons werk schijnt goed te zijn, laat ons doorgaan met werken. Maar de gulle bewondering onzer Noorderbroeders mag de ernstige strengheid van eigen-kritiek niet wegsussen en ik blijf erbij dat we ons nog lang niet over een ‘Oogst’ te verblijden hebben. Herckenrath's verzameling is mij niets meer dan eene aardigheid en, al mag ik mede inzien dat hier wel schoone verwachtingen besloten liggen, ons streven en zou maar danig eng zijn als wij ons geen verder, geen breeder doelen ter verwezenlijking voorhielden.

Wij moeten de waarheid durven aankijken en de waarheid durven zeggen, en dan blijkt het wel dat de Hollandsche kritiek zich over 't algemeen verwijderd houdt van onze duurbaarste

[p. 98]

inzichten en nog niet naspeuren kan de bronne van ons herkomen leven en... waar 't eens uitslaan zal in ganschelijke heerlijkheid. Het is dus al zeer moeielijk de baan te vinden naar de uiterste straling, die we ons eigen hebben beloofd, en het ware onzerzijds eene pijnlijke ondankbaarheid als we nu ineens bovenwaarts den Moerdijk ten onzen opzichte eene kritische bevoegdheid gingen eischen, waarnaar we blindelings gehoorzamen zouden. Holland is, door zijne zeer-gevorderde ontwikkeling, te verre van ons verscheiden en ons, trots eene fleerende ingenomenheid, welke wij zekerlijk naar volle weerde willen schatten, ‘nog te vreemd’. Ik ware slecht begrepen als nu uit mijne woorden besloten werd dat ik de warme toejuichingen van Noorder-kant betreur of nog meer gloed in deze toejuichingen geerne zou taken. Ik betreur niets, want ik weet wat de huidige toestanden voorbereiden en overtuigd blijve 'k dat eens alginds dieper in ons ware leven zal worden getast, dat eens ons pogen zal geschat worden naar de mate van onzen wil en eens ons kunstig werk gewogen naar de zwaarte van onze menschelijkheid. De tijd zal alles tot zijn recht brengen, en daarom treur ik niet, en daarom verheug ik mij niet

Holland beziet ons tegenwoordig alsof we zoo almeteen aan 't schrijven waren gegaan en deze jonge literatuur uit éen stuk hadden opgebouwd. Wij zijn niet uit niets gesproten en dat is juist zeer gewichtig voor wie ons beoordeelen wil. Dat is ook gewichtig voor ons, die onze evolutie in het verleden grondelijk moeten instudeeren om teenemaal bewust te worden omtrent de middelen welke deze evolutie tot voldragen bezadigdheid moeten leiden. En 't en is dan geene grap van mijnentwege, als mij de ‘Vlaamsche Oogst’ lijk een luttele aardigheid voorkomt.

In zijne inleiding geeft Van Langendonck een zeer schoon en eerlijk overzicht der Vlaamsche letteren sinds 1830, en wat hij daar zegt over Conscience, Van Duyse, Van Beers, De la Montagne, e.a. is wel de verrechtvaardiging van eene herboren letterkunst, die niet met ‘ons’ begonnen is. De eerste die wezenlijk ingreep in de volksziel was Hendrik Conscience. Met uiterlijke middelen, aan de Fransche romantiek ontleent, raakte hij recht-

[p. 99]

streeks de roerselen van 't volksgemoed. Hem viel de verleidelijke en benijdenswaardige rol te beurt, de opwekker, de opleider, de tolk van het herlevend Vlaanderen te wezen. ‘Maar vele der opvolgers van Conscience wisten zich niet met den voort-reikenden tijd te ontwikkelen en bleven haperen in lamme rhetoriek. Ook de dichters sloegen valsch uit in bombastische opzwellingen. Al dieper en dieper vervallend, weerspiegelde omtrent 1890 Vlaanderen's literatuur den verstandelijken toestand niet meer, en dit in een tijd, toen Vlaamsch-België de algemeene evolutie onderging en het nationaal leven werd omgeroerd tot op den bodem. Eene dorre korst was over Vlaanderen's akkers gegroeid.’

Het ware nu wel een groote verdienste der jongeren, als men zeggen kon: de nieuwere krachten hebben die korst gebroken. Maar dat en is maar halvelings zóo, want kijk: de goede traditie was ievers levend. ‘In 1858, toen nog de rhetorikale dreun bovenklonk, gaf Guido Gezelle zijn eersten bundel uit. Hij was rechtstreeks gegaan tot het oude volkslied, en had zich, uit zijn wonderlijk rijk dialekt eene dichterlijke taal geschapen, die in rijkdom, kleur, fijnheid en frischheid alle andere overtrof. Hij had wezenlijk den echten, eigenen toon gevonden en uit de aarde doen ontspringen de bron der echt Vlaamsche poëzie. In zich vereenigde hij al de eigenschappen van den Vlaming, tot volledig mensch-zijn ontwikkeld... Hugo Verriest, met Eugeen van Oye en Karel de Gheldere zijn voornaamste leerling, wierp de door den meester kwistig gezaaide, door hem innig gevoelde en met fijne geestkracht gesynthetiseerde ideeën in den studentenkamp... Onder de leiding van Verriest ontstond Albrecht Rodenbach, de meestbegaafde van al onze dichters...’

Gezelle-Verriest-Rodenbach, dát is de drijvuldige ziel van onze vrijmaking. Aldaar, ‘op den maagdelijken bodem, waar Maerlant's taal nog heenklinkt’, bleef waken het hoofdzakelijke leven, aan wiens springende bronne later het nieuwe Vlaanderen zich opfrisschen en verkloeken zou.

Maar Rodenbach stierf eer hij volgroeid was; Gezelle, nievers weerklank treffend, zweeg, en Verriest bleef, buiten den tast van het verloren volk, verborgen, en moedeloos precies, in een hoekje

[p. 100]

van zijn prochie... Dan ontstond Van Nu en Straks. Ik heb nooit het ontstaan van dit gewichtig tijdschrift als wonderbaar aanvaard. Daar moest een Van Nu en Straks komen, en het zou, spijts de gedwongen onverschilligheid van velen, den invloed hebben, dien het uitgeoefend heeft. De omstandigheden, waaraan Van Nu en Straks zijn ontstaan te danken, waren al te dringen, en zoo was deze uiting der jongeren feitelijk een uitvloeisel van den tijd. Ik beluister op een nieuw Van Langendonck, waar hij deze heel bizondere omstandigheden kenschetst: ‘In Frankrijk, Holland, België en elders was het, na 1890, een tijd van pogen, zoeken, trachten. 't Scheen of men vóor een blinden muur stond en niet verder kon. Vroegere idealen waren uitgezongen; slecht begrepen of overdreven individualisme deed oorspronkelijkheid zoeken in excentriciteit, alsof niet het eeuwig geheim der kunst was, het trouw en natuurlijk uitspreken van zich-zelf of weergeven van het in zich weerspiegelde. Wat werd er toen hoog opgegeven van de kunst der toekomst! De beruchte enquête littéraire van Huret, in Frankrijk, bracht schier zooveel stelsels aan den dag, als er schrijvers door het boek werden ingeleid en allen waren dezen ervan overtuigd dat zij de toekomst, ja de eeuwigheid in pacht hadden. Ook in Vlaanderen hadden die verschillige theorieën de geesten der jongeren aan 't gisten gebracht. Overal kon men bij de beginnelingen de sporen ervan ontdekken. Voeg daarbij den invloed van “La Jeune Belgique” en “De Nieuwe Gids” en dan zal het geenszins verwonderen dat, bij den aanvang, de lijn eener vaste en eigenaardige richting niet gemakkelijk was te trekken. De meest ervarenen waren evenwel bezield door de gedachte, dat de ontstaande beweging diende vastgeschakeld aan de traditie...’

De traditie was nog te vinden bij Gezelle en Verriest en Rodenbach - en daar vond men ze, de milde, de warme. Van Nu en Straks aldus bestond.

Maar moest nu eene bloemlezing komen van Van-Nu-en-Straksers? Wij zien pas iets van ons doel en zullen we gaan oordeelen dat wij iets bereikt hebben? Deze bloemlezing werd voor Holland uitgegeven, voor Holland, dat we aldus in zijne bewondering onzer zoetgevooisde uiterlijkheid troetelen. Vlaanderen, die al dieper

[p. 101]

taakt de roerselen van innerlijk leven en al dieper dringt tot het algeheele gevoel van breede menschelijkheid, Vlaanderen heeft nog geen tijd om stille te staan bij 't aanzien van ons al te jong, al te wispelturig werk. Vlaanderen rijpt en de vruchten gloeien in de toekomst. Vlaanderen had dezen ‘oogst’ niet noodig.

Wij zijn dat allemaal, in den grond, bewust.

Van Langendonck zegt: ‘Laat ons niet overmoedig zijn.’ Vermeylen, in zijn Voorwoord, is even wijs en verklaart dat hij zich te veel voorstelt ‘van wat ons volk en onze literatuur nog worden kan, om het werk van dit tiental jaren voor iets meer dan een begin te houden....’

Ja, een begin.

Wat wij willen is de gansche ontwikkeling, het ingrijpen in de ziel van ons volk, het volle begrip eener sobere kunst. Wij zijn nog de tolk van een onvrije gemeente. Wij moeten ons vrij voelen, wij moeten in harmonischen eenklank komen met ons volk, met de belangen van ons volk, met de liefde en het leven van ons volk. Wij moeten breeder worden en endelijk dragen in klare synthesen onzer gedachten en rythmische golvingen onzer gevoelens, het volledig gewicht van een heerlijk humaan-zijn.

Wij zijn nog Vlamingen zonder precies of grondelijk aard-besef.

Wij moeten Vlamingen worden geheel en al, in doen en denken, zoodat ons minste gebaren, ons minste inzichten éen blijven, instinktmatig en struisch, in deze almachtige hoedanigheid.

Dan zullen we ons voelen ontgroeien uit de engheid, die ons nú vastehoudt, dan zullen we in ons het leven voelen kloppen ook van alle onze europeesche broeders - en omdat wij Vlaming zijn, zullen we eerst volkomen mensch worden.

Omdat wij Vlaming zijn.

Er zal wellicht een ‘Vlaamsche Oogst’ komen. De aren zullen wegen en rijpen - wanneer de tijden genaderd zijn.

Herman Teirlinck.