Historische vertelkunst op hoog niveau
Is het beste boek over de Franse Revolutie niet in Frankrijk, maar in Amerika geschreven? Deze Revolutie is al heel lang een papierverslindend onderwerp en ter gelegenheid van de tweehonderdste verjaardag van de Franse Revolutie is er weer eens een haast niet meer te overziene stapel boeken verschenen. Ook wij hebben ze niet allemaal kunnen inkijken. Op de hierboven gestelde vraag kan dus niet met zekerheid geantwoord worden. Laten we dan voorzichtig zeggen dat de Burgers van de Amerikaanse auteur Simon Schama één van de beste boeken over de Franse Revolutie is.
Toen Barbara Tuchmann jaren geleden haar geschiedkundige boeken begon te publiceren, werd vooral ook de stijl van haar boeken internationaal geprezen. De schrijfkunst van Tuchmann maakte geschiedenis niet alleen interessant, maar ook boeiend. Hetzelfde positieve etiket kan ook op het werk van Schama gekleefd worden - zijn kroniek van de Franse Revolutie is historische vertelkunst op hoog niveau, zij is met passie en met bezieling geschreven, maar ook zonder verwaarlozing en zonder eenzijdige benadering van het bekende feitenmateriaal. Schama behandelt zowel het persoonlijk als het openbaar leven. Mensen en toestanden - zowel bij de pre-revolutionaire heersende en het volk uitbuitende klasse als bij de in extreme wreedheden vervallende revolutionairen - komen in het boek echt tot leven. Wie het dikke en zware boek ter hand neemt legt het bij de onvermijdelijke rustpauzes met tegenzin neer, m.a.w. het boeit als een spannende roman.
Een vraag die tijdens de lezing af en toe opduikt: hoe zouden Frankrijk en Europa geëvolueerd zijn zonder deze Revolutie? Of wat zou er gebeurd zijn indien de contra-Revolutie niet van de grond zou gekomen zijn? Het is een vraag die bij elke belangrijke historische periode opduikt (Russische Oktober-Revolutie, de nederlaag van Hitler-Duitsland, het failliet van het Stalinisme...). Tekenen van zucht naar vernieuwing (maar welke vernieuwing zou het geworden zijn?) kwamen ook tijdens de met orgie en andere schandalen overwoekerde tijd van Lodewijk XVI naar boven.
Schama peilt met grote virtuositeit naar de oorzaken van de Franse Revolutie en naar de oorzaken van haar mislukking. Zowel de monarchie als de Revolutie zijn ten onder gegaan aan de afstand tussen theorie en praktijk van een door enkele mensen op papier gezette en voor hen ideaal lijkende vorm van landsbestuur.
De Franse Revolutie heeft aan de volksmassa zeker niet gebracht wat het volk in zijn naïviteit er van verwacht heeft. Vurige voorstanders van de Revolutie beweren dat de terreur onvoldoende was, dat te veel koppen aan het mes konden ontsnappen. De Revolutie zou gedeeltelijk mislukt zijn door het aan de Revolutie tegenstrijdige en blijkbaar niet uit te roeien individualisme, voornaamste voedingsbron van corruptie en verslapping van echte strijdlust. Ruim tweehonderd prenten, waaronder talrijke portretten, illustreren en ondersteunen de tekst. Er is ook een ruim twintig pagina's lange bibliografie, die meer is dan een gewone opgave van titels, vermits bij elke titel ook inhoudelijke bijzonderheden staan. Het uitgebreide register zal bij latere opzoekingen in het werk grote diensten bewijzen. Het is goed dat zo'n belangrijk boek nu ook in Nederlandse vertaling beschikbaar is.
Simon Schama is een groot historieschrijver.
L.V.
SCHAMA, Simon: Burgers. Een kroniek van de Franse Revolutie. Amsterdam, Contact, 1989, 920 p., ill. Prijs: 1.495 BF. (In België verspreid door Kluwer Algemene Uitgeverijen te Deurne.)
Auteursrechtelijk beschermd