De Vlaamse Gids. Jaargang 71

[p. 22]

Vernieuwde belangstelling voor Karel Buls

VERJAARDAGEN bieden soms het voordeel dat voor bepaalde figuren een vernieuwde belangstelling ontstaat. Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Karel Buls, van 1881 tot 1899 burgemeester van Brussel, werd geboren. Dit is dan de aanleiding tot twee belangrijke publicaties die beslist een grote aanwinst betekenen voor de Buls-studie.

Na de zeer verzorgde publicatie over Emanuel Hiel (1984) verrast het agglomeratieverbond Brussel van het Willemsfonds ons thans met een zeer gestoffeerd boek over Buls⁽¹⁾. Het bevat zes bijdragen waarin een aantal aspecten van deze veelzijdige persoonlijkheid en van zijn activiteit grondig en soms op zeer originele wijze worden belicht.

Na een inleiding van de hand van Prof. M. Bots en een bibliografie opgemaakt door het Liberaal Archief volgt een uitvoerige bijdrage van Prof. dr. H. Rigaux over Karel Buls en het onderwijs. De belangrijke rol die Buls als stichter, secretaris en later ook voorzitter van de Ligue de l'Enseignement heeft gespeeld wordt er geplaatst tegen de achtergrond van de gehele evolutie van het Belgisch onderwijs van 1830 tot 1914. Op een ogenblik dat de Karel Buls-Normaalschool door de rationalisatiemaatregelen van minister Coens in haar bestaan wordt bedreigd was het goed om nog eens het baanbrekend werk in het licht te stellen dat Buls op het stuk van het onderwijs heeft verricht.

Direct hierbij aansluitend belicht Prof. H. Van Velthoven in een synthetisch doch zeer indringend en op grondige bronnenstudie berustend hoofdstuk de rol van Buls in de Vlaamse beweging. Hiermede wordt dan eindelijk recht gedaan aan de niet geringe verdiensten die Buls ook op dit gebied heeft gehad en die in de meeste geschiedenissen van de Vlaamse Beweging al te weinig tot hun recht zijn gekomen. Hugo Meert beschrijft de betekenis van Buls voor het Vlaams theater te Brussel, terwijl J. Apers een zeer interessante bijdrage wijdt aan Buls en de pittoreske stedebouw. Men weet dat Buls over dit onderwerp grondig van mening verschilde met Leopold II en dat een conflict met de koning over de aanleg van de Kunstberg een van de belangrijkste redenen voor zijn plotse ontslag als burgemeester van Brussel was. R. Desmed brengt in zijn studie over Buls en de vrijmetselarij heel wat nieuw materiaal aan over dit onderwerp en corrigeert enkele fouten die in de overigens zeer belangrijke studie van Mina Martens (1958), waren geslopen. Het geheel wordt afgesloten door een fijnzinnige bijdrage van André Monteyne over Buls en Vanderkindere, waarin het merkwaardige parallellisme tussen de loopbaan en de opvattingen van deze twee schoonbroers in herinnering wordt gebracht.

Zonder enige twijfel mag deze Willemsfondsuitgave als de belangrijkste bijdrage tot de Buls-studie worden beschouwd sinds het verschijnen, nu reeds 30 jaar geleden, van de voormelde studie van Mej. Martens, die zowat de voornaamste inspiratiebron was gebleven van de talrijke kleinere gelegenheidsgeschriften die sindsdien aan hem waren gewijd. Hier wordt voor het eerst nieuw materiaal aangedragen en in een bredere context gesitueerd. Hoewel het hier een gelegenheidsgeschrift betreft, waarin niet alle aspecten van Buls' persoonlijkheid en activiteit konden worden belicht, toch mag men gerust zeggen dat dit boek ver uitstijgt boven het nogal hagiografisch karakter dat dergelijke geschriften meestal kenmerkt.

Van een geheel andere aard is de publicatie ‘Het Dagboek van C. Buls’ van het Liberaal Archief⁽²⁾. Zoals de titel zelf zegt betreft het hier een eigen, tot nog toe volstrekt onbekend gebleven tekst van de hand van Buls zelf, nl[.] zijn intiem dagboek. In feite gaat he[t] hier niet om een echt dagboek in de stricte zin van het woord, doch eerde[r] om een soort van mémoires samengesteld uit twee delen. Vooreerst een reeks van eerder uitvoerige aantekeningen waarin Buls terugblikt over een korte of langere periode van zijn leven in de tweede plaats de copie van een

(1) Te bekomen bij het Willemsfonds, Agglomeratieverbond Brussel, Martelarenplein 21, 1000 Brussel, tel.: [phone].

(2) Te bekomen bij het Liberaal Archief. Kramersplein 23, 9000 Gent - tel.: [phone] of door storting van 495 fr (450 fr voor WF-leden) + 50 fr verzendingskosten op rekening van 551-2843700-20 van het Liberaal Archief.

[p. 23]

40-tal brieven die hij heeft gericht aan de Franse schrijfster Marguerite Poradowska-Gachet.

Het dagboek is om diverse redenen van belang. Buls beschrijft er de voornaamste etappes van zijn intellectuele wordingsgeschiedenis en van zijn politieke carrière in. Vooral de beginperiode van zijn loopbaan en het einde ervan komen uitvoerig aan bod evenals zijn relatie tot Leopold II; het bevat o.m. de weergave van een aantal van zijn gesprekken met de koning. Voorts komen er een aantal beschouwingen in voor betreffende liberale persoonlijkheden zoals Frère-Orban, Bara, Graux, Vanderkindere e.a. die in het laatste kwart van de 19e eeuw een belangrijke rol speelden in het politieke leven en over de verdeeldheid van de liberale partij tussen conservatieve doctrinairen en progressistische radicalen.

Daarnaast is het revelerend m.b.t. wat men het ‘verborgen’ leven van Buls zou kunnen noemen, zijn relatie nl. tot de reeds eerder genoemde Marguerite Poradowska-Gachet. Buls heeft haar leren kennen omstreeks 1870 en hij is minstens tot 1907 met haar in contact gebleven. Toen hij haar voor het eerst ontmoette en op slag smoorverliefd op haar werd, was zij echter reeds verloofd met een Poolse immigrant, Alexander Poradowski, die een belangrijke rol had gespeeld in de Poolse opstand tegen de Russen van 1863. In 1874 trad zij met hem in het huwelijk en week uit naar Galicië, waar zij tot 1880 verbleef. Om gezondheidsredenen moest het echtpaar naar Brussel terugkeren, waar Poradowski in 1890 overleed. Buls, die nooit het contact met haar had verloren, heeft toen gepoogd zijn verhouding met haar nauwer aan te halen. Zijn liefde werd echter niet beantwoord. Poradowska

[p. 24]

ging zich in Parijs vestigen om zich geheel aan haar literair werkte wijden. Tussen 1890 en 1916 publiceerde zij een aantal romans die thans volkomen vergeten zijn, doch die in hun tijd vrij veel succes hebben gekend en zelfs in het Duits werden vertaald. Toch blijft Buls met haar in correspondentie en gaat hij haar vrij regelmatig in Parijs opzoeken, in zijn brieven spreekt hij niet alleen over zijn liefde voor haar, maar komen ook allerlei andere onderwerpen aan bod, zoals zijn lectuur, zijn levensbeschouwing, zijn politieke opvattingen, enz.

Niet alleen de politicus maar ook de mens Buls leren wij dank zij het Dagboek beter kennen. Bij zijn tijdgenoten stond hij bekend als een zeer gereserveerd, moeilijk te benaderen en uitermate bedeesd man, die niet in zijn intimiteit liet blikken. Deze intimiteit - zijn onbeantwoorde liefde voor een alleszins merkwaardige vrouw - heeft hij voor zijn dagboek voorbehouden. Het feit echter dat hij deze relatie in een dagboek heeft vastgelegd wijst er wellicht op dat hij gewenst heeft dat het nageslacht hem hierdoor beter zou leren kennen in zijn menschlich allzumenschliche aspecten.

Prof. M. Bots schreef voor dit dagboek een uitvoerige en boeiende inleiding, waarin hij nietenkei de relatievan Buls tot Poradowska grondig belicht, doch ook Buls' levensbeschouwing en zijn plaats in het politieke leven van zijn tijd en nieuw licht werpt op de redenen van zijn ontslag als Burgemeester van Brussel. Wellicht wordt de publicatie van dit Dagboek de revelatie van dit Buls-jaar.

PAX