De Vlaamse Gids. Jaargang 68

[p. 57]

ES
De Piano-wedstrijd Koningin Elisabeth

‘De veelvuldigheid van objectieve en subjectieve criteria maken elke rangschikking onvolmaakt, vooral als het gaat om een zo indrukwekkend niveau als dat van deze wedstrijd.

Het enige dat ons leidt is onze vaste overtuiging dat de bestaansredenen van een wedstrijd erin bestaat te zoeken naar musici die al hun technische middelen ten dienste stellen van de gedachte van de toondichter, die in hun gevoeligheid en hun intelligentie herleeft; want de musicus wordt gevormd door de muziek die hij speelt. Zijn functie in de maatschappij, in de mensheid is de harmonie tussen de mensen te betrachten.

Het is slechts door een bestendig zoeken naar innerlijk evenwicht - natuurlijk de eenheid van lichaam en geest inhoudend - die de weg opent naar een harmonieuze verhouding tot de ‘anderen’, dat de musicus die realiteit zal bereiken die zijn ‘way of life’ is.

Tijdens de 25e verjaardag van de Koningin Elisabeth Wedstrijd van België in 1976 legden de juryleden bovenstaande verklaring af. Een eedaflegging gelijk. Groots in haar zoektocht naar de ware musici, groots ook in de herkenning van de menselijke factor subjectiviteit. Benevens mens is een jurylid evenwel muzikant, de muziek voor ogen houdend kan hij objectiviteit betrachten. Uitgaande van subjectieve criteria zoals speelwijze, pianistiek, affiniteit enz. kan ik een jury samenstellen die bijv. Umene als eerste bekroont; een heel andere die Blumenthal verkiest. Volondat en Manz bijvoorbeeld zaten met del Pueyo, De Groote, Vanden Eynden en Guilels erg gunstig. Voor ieder van de finalisten bestaat er altijd uitgaande van subjectieve gegevens een ideale jury. Een jury vertrekt dan pas met een wit blad als ze objectiviteit als streefdoel heeft. Een heel mooie ontstijging van subjectieve maatstaven vond ik de uitslag van de Vioolwedstrijd 1980, de muzikante Horigome haalde het van de instrumentist allicht met grootser emplooi Zazofsky. (Hogerstaande verklaring is overigens van de hand van een violistenjury). Het feit heeft zich anno 1983 niet mogen herhalen. De muzikante en instrumentiste Eliane Rodrigues

[p. 58]

moest het afleggen tegen pianisten als Manz, Vodenitcharov en Blumenthal, alhoewel zij het beeld van de musicus opgehangen in de verklaring m.i. het dichtst benaderde.

Wezenlijk is de rangschikking van weinig tel. Dergelijke wedstrijd stuurt goede musici de wereld in, ongeacht de uitslag, zij is de springplank. Uit haar annalen blijkt dat minder gunstig geplaatsten een wereldcarrière opbouwden, het omgekeerde is ook bewaarheid. Er zullen nog zoveel muzikale en extra-muzikale factoren als karakter, uithoudingsvermogen, ontwikkeling, publiek e.d.m. gaan meespelen. Daarenboven is het maken van een carrière slechts in die optiek van belang, dat menigeen van goedgebrachte muziek kan genieten.

De vertolker an sich heeft een zeldzaam moeilijke opdracht. Stel dat om een idee van pakweg Rembrandt te krijgen het nageslacht aangewezen is op kopiïsten, hun kunst zou een minder pejoratief aanzien krijgen. Een vertolker is een kopiïst die in het duister tast. Het origineel bestaat slechts in de geest van de toondichter, de partituur is daar een neerslag van. Mocht Rembrandt zijn Nachtwacht middels een schilderscode vastgelegd hebben, aan de kopiïsten de taak het meesterwerk met behulp van de code te schilderen zoals Rembrandt het bedacht. Een utopie, alhoewel Liszt bijvoorbeeld beweerde dat hij door bepaalde uitvoeringen inzicht in eigen werk kreeg.

Zonder wedstrijd breidt de olievlek van de erkenning zich tergend langzaam uit. Voor het impressariariaat bestaat een muzikant pas na een of ander laureaatschap. Laat zo'n wedstrijd dan al een buitenissige prestatie zijn, zij is slechts van korte duur. Het vuur slaat meteen in de pan. Als men bedenkt dat Clara Haskil slechts rond haar 50ste op algemene erkenning kon bogen, zich dan pas de bloedeigen piano kon aanschaffen.

_**_*

Met de 107 deelnemers is 1983 het topjaar qua inschrijvingen. De Sovjets mochten hun land niet uit, maar twee staatlozen Serge Edelmann en Alexander Kuzmin hebben respectievelijk aan het conservatorium van Lvov en Moskou gestudeerd. Pijnlijk, haast symbolisch toeval, beiden programmeerden de Wanderer Fantaisie van Schubert. Het wedstrijdaanzien had geenszins onder het kat-sturen van de Sovjets te lijden. Het blazoen was als voorheen, de lading was anders, ik schrijf anders en niet minder. Ik durf er zelfs sterk aan twijfelen of de Russische school in het spoor van de hedendaagse pianistiek zit. Daar kan trouwens geen enkel land op bogen. Goede, tijdgerichte pedagogen treft men heden ten dage als enkelingen aan, verspreid over de hele wereld, vooraleer ze als school opgang maken zullen er nog enkele decennia verlopen en intussen zijn de normen alweer veranderd.

De Belgen geraakten niet in de finale, Eliane Rodrigues (5e) van Braziliaanse nationaliteit, studeerde evenwel aan het Antwerps conservatorium

[p. 59]

en de Japanse Megumi (11e) Umene aan het Brusselse. Twee finalisten, laat ze dan geen landgenoten zijn, komen uit een Belgische instelling. De verhouding, doordringen tot de finale-aantal deelnemers per land, valt voor de Staatlozen (2/2) en Israël (1/1) het gunstigst uit, voor de Verenigde Staten (2/33), Japan (1/14) en Frankrijk (1/7) het onvoordeligst. We laten België (0/19) buiten beschouwing, om voor de hand liggende redenen is het aantal Belgische inschrijvingen hoog. Het aanbod van de Verenigde Staten en Japan mag dan al kwantitatief hoog liggen, de kwaliteit is niet navenant.

Reglementair wordt België in de jury vertegenwoordigd door 2 juryleden. Dat die twee afgevaardigden, beiden André De Groote én Jean-Claude Van Den Eynden, uit dezelfde del Pueyo school komen, is op zijn minst eenzijdig te noemen. del Pueyo (leraar Brussel) vertegenwoordigde daarenboven Spanje. De ‘stemloze’ voorzitter de h. Eugène Traey, buiten beschouwing gelaten, was het dus al Brussel dat de klok sloeg.

Eugène Traey heeft inmiddels als nieuwe voorzitter de reglementen al een menselijker kleedje gepast. De 24 finalisten kennen nu vooraf de werken die ze tijdens de 2e schifting moeten spelen, ook wordt het finale solostuk prijsgegeven. Maar het Opgelegd Concerto blijft een zware dobber. In de Finale vooraan geplaatst, vergt het van de laureaten een ander soort concentratie dan degene die ze opbrengen voor de 2 daaropvolgende meestal verworven stukken. Vele onontbeerlijke sappen vloeien naar het opgelegd concerto af. De eindstreep halen wordt afmattend zwaar. Waarom het verplicht werk niet achteraan programmeren?

_**_*

Dat deze wedstrijd veel van een sportmanifestatie zou hebben, is een gemakkelijke van weinig inzicht getuigende dooddoener. Techniek en muziek zijn één. Een goedzittende techniek stelt de muzikant in staat zijn gevoeligheid en intelligentie middels een compositie op een bevattelijke manier te veruiterlijken. Ze laat zich vergelijken met de vaardigheid van de schilder en de taalbeheersing van de schrijver. Overigens moet het gezegd dat de jury voor het finale solowerk, het enige dat zij zelf bepaalt, onverbloemd voor muzikale diepgang heeft geopteerd. Bravoure om de bravoure was in Schubert, Schumann, Brahms, Debussy, Ravel en Prokokieff, met uitgesproken koerszetten naar begin 20e eeuwse muziek, uit den boze. ‘La musique avant toute chose et rien que la musique’.

Het was ongetwijfeld de drukst gevolgde wedstrijd ooit, ook de groenteboer sprak erover. Radio en TV én Volondat droegen hun steentje bij. Spijt over het feit ‘niets van muziek te kennen’ lag op vele lippen. Allegro, driekwartsmaat of deciso brengen u geen stap dichter, om maar te beduiden dat de theorie nà de muziek kwam. Zich ontdoen van zelfopgetrokken schroom én onbevangenheid openen muzikale horizonten.