De Vlaamse Gids. Jaargang 62

[p. 51]

Willem M. Roggeman
Laastste gesprek met Johan Daisne

Johan Daisne, die steeds bang was voor het sterven - hij had geen angst voor de dood, maar wel voor het sterven - is op woensdag 9 augustus overleden op een manier, die hij zich waarschijnlijk wel gewenst zou hebben. Hij werd inderdaad tijdens zijn slaap door een hartinfarct getroffen. 's Morgens voelde Johan Daisne zich niet al te best en keerde hij terug naar bed. Alhoewel hij op 1 oktober 1977 met rust was gesteld als hoofdbibliothecaris van de stad Gent, ging hij toch nog dagelijks naar de stadsbibliotheek aan de Ottogracht 2, waar ook zijn echtgenote werkzaam is. Hij was echter al geruime tijd ziek en liep steeds met allerlei geneesmiddelen in zijn zakken, die hij de hele dag door slikte. Nadat zijn echtgenote hem herhaaldelijk telefonisch had trachten te bereiken, werd zij ongerust en ging naar huis. Daar trof zij omstreeks 14 u. haar man dood in bed aan. Zijn overlijden is blijkbaar pijnloos geweest.

De naam Johan Daisne zal vooral blijven voortleven als de auteur van ‘De man die zijn haar kort liep knippen’, zijn meesterwerk. Voor deze roman ontving Daisne in 1948 de August Beernaertprijs van de Koninklijke Vlaamse Academie. Meteen werd hij ook uitgeroepen als schepper van het magisch realisme in het Nederlandse taalgebied.

Met zijn omvangrijk oeuvre, dat alle genres bestrijkt en o.m. negen romans, zes verhalenbundels, vier toneelstukken, talrijke dichtbundels, studies en monografieën omvat, heeft Johan Daisne heel wat onderscheidingen bekomen. In 1946 kreeg hij de drie jaarlijkse Staatsprijs voor Toneel voor ‘Het Zwaard van Tristan’. In 1954 wordt hem de Letterkundige Prijs van de stad Gent toegekend voor zijn dichtbundel ‘Het Kruid aan de Balk’ en in 1958 ontvangt hij de Arthur Mergelynckprijs van de Koninklijke Vlaamse Academie voor zijn roman ‘Lago Maggiore’. Voor dezelfde roman krijgt hij in 1960 de drie jaarlijkse staatsprijs voor Proza. Ten slotte wordt Daisne in 1967 gelauwerd met de Internationale Kogge-Prijs van de stad Minden in Duitsland.

Als zijn hoofdwerk beschouwde hij echter zijn ‘Filmografisch Lexicon der Wereldliteratuur’, een unieke uitgave in twee delen.

[p. 52]

Johan Daisne liet zich door zijn vrienden steeds Herman noemen. Hij werd immers als Herman Thiery op 8 september 1912 op de wijk Rabot te Gent geboren.

Naar aanleiding van zijn 65ste verjaardag hadden wij nog een gesprek met Johan Daisne. Niemand kon toen vermoeden dat het zijn laatste verjaardag zou worden. Dit gesprek is verschenen in De Nieuwe Gazet. Niemand kon toen ook vermoeden dat dit het laatste gepubliceerde interview met Daisne zou zijn. In dit gesprek vertelde de auteur over zijn toekomstplannen, die hij echter niet meer heeft mogen uitvoeren. Het leek mij dan ook niet ongepast dit gesprek hier over te nemen, al was het maar om het te onttrekken aan de vergetelheid, die een dagbladartikel veel eerder dan een tijdschriftpublicatie bedreigt. Wie Johan Daisne heeft gekend of zelfs ooit gehoord, kan er zich zijn ietwat rauwe stem bij indenken. Dit was de typische ruwe bolster rond de al even typische zachte kern, want Johan Daisne was een in-goed mens. Dat getuigt eenieder die hem heeft gekend. Hij was een romanticus en hierdoor reeds zeer kwetsbaar. In het licht van zijn plotseling overlijden neemt dit laatste gesprek met Johan Daisne een tragisch aspect aan.

- Herman, ik wou je allereerst vragen wat deze verjaardag voor jou betekent.

- Goede vriend Willem, ik word 65 en dat is de leeftijdsgrens voor de ambtenaren. Ik moet dus op 1 oktober de openbare stadsbibliotheek van Gent verlaten. Het is met groot heimwee. Ik ga weg van een werk waaraan ik mij geheel heb gegeven. Ik ben met hart en ziel bibliothecaris geweest. Het is begonnen op de lagere school. Daar was ik klasbibliothecaris. Ik ken de titels nog van buiten. Op het atheneum ben ik bibliothecaris geweest van de Franse letterkunde. Daar heb ik Balzac leren kennen. Op de universiteit ben ik bibliothecaris geweest van het seminarie voor sociologie, dus ook wetenschappelijk bibliothecaris. En later, voor ik hierin Gent bibliothecaris ben geworden, heb ik gewerkt in een parastatale instelling van de bouwbedrijven en één van mijn hoofdtaken was daar Vlaming te zijn, want het was er allemaal Frans, en ik moest daar de Vlaamse directeur zijn. Daar moest ik de bibliotheek van het bouwbedrijf en de openbare werken leiden. En dan ben ik hier hoofdbibliothecaris geworden. Ik ben doctor in de economische wetenschappen, wat nodig is voor de administratieve en organisatorische aangelegenheden. En ik ben gediplomeerd in Slavistiek. Er bestond daar toen nog geen doctorstitel in, anders zou ik die behaald hebben. Ik ben dus alleen gediplomeerd door de universiteit, speciaal voor Russisch. Ik ben dus filoloog en dat is hier zeer nuttig geweest.

Ik ben toch trots op wat ik met een minimum aan middelen heb verwezenlijkt in de bibliotheek. Ge weet, het is pas thans dat er een Cultuurraad bestaat en een Cultuurparlement en dat waarschijnlijk binnen afzienbare tijd de herstructurering zal beginnen van het bibliotheekwezen in België. Maar voordien waren wij de ‘parent pauvre’ in zekere zin. Ik heb dus met een minimum aan middelen geprobeerd het maximum te bereiken. Toen

[p. 53]

ik hier kwam waren er 9.000 boeken, en dat is nu gegroeid tot meer dan 100.000 boeken. Ik heb hier een prachtig patrimonium bij elkaar kunnen krijgen, dank zij de gelden van de stad en ook van de provincie en ook de hulp van particulieren.

Van bij het begin heb ik een beroep gedaan op de lezers. Ik vroeg hen ons al de boeken te schenken, die ze niet wilden bewaren. Zo hebben wij een patrimonium opgebouwd, dat als reserve zal dienen voor de nieuwe bibliotheek na de nieuwe structurering. Het wordt een bewaarbibliotheek.

- Nu die taak wegvalt komt er wel meer tijd vrij om te schrijven.

- Ja, dat betekent wel zo iets. Ik weet nog niet precies hoe. Ik moet eerst mijn Filmografisch Lexicon der Wereldliteratuur besluiten. Daar heb ik tien jaar intensief aan gewerkt. Er zijn reeds twee delen verschenen. Het eerste loopt van A tot K. Het tweede van L tot Z. En de uitgever wil, omdat het een groot succes is geworden, er een supplement bij. Het werk is in vier talen verschenen. In dat supplement zal ik het verleden nog wat aanvullen en ook de nieuwe produktie belichten. Het werk is met zeer veel lof ontvangen, ook in het buitenland. Ik heb met het supplement nog veel werk. Vroeger werd ik geholpen door twee secretaressen van de uitgeverij. Nu heb ik het zelf allemaal willen doen. Ik moet de drukproeven verbeteren, een register maken.

Dat is dus mijn eerste werk, en dan zal ik thuis verder bibliothecaris spelen. Al wat ik opgestapeld heb - ik ben een geboren verzamelaar - mijn eigen documentatie in orde brengen. Ook mijn literaire correspondentie. Daarnaast heb ik ook enkele plannen voor literatuur. Ik heb een paar verhalen in mijn hoofd. Die hebben moeten wachten door het lexicon.

- Je hebt blijkbaar de laatste tijd niets meer geschreven.

- Ik heb niets meer geschreven. Het is het één of het ander. Dit zal mijn wetenschappelijk levenswerk geweest zijn. Alleen in de rand heb ik korte dingen gemaakt. Ik ben mijn kroniekjes blijven schrijven, mijn ‘Ganzeveertjes’ in ‘Vooruit’, en ook mijn ‘Filmatiek’ in ‘De Periscoop’. En verder zeer veel gedichten omdat dat allemaal korter werk is. Ik heb geen grote boeken meer kunnen schrijven. Mijn laatste roman was ‘Ontmoeting in de zonnekeer’ uit 1967. Intussen zijn voortdurend herdrukken verschenen. Dat heeft mij groot genoegen gedaan. Het oude werk blijft dus blijkbaar de belangstelling wekken. Er zijn over de tien drukken van ‘De trap van steen en wolken’ en over de twaalf drukken van ‘De man die zijn haar kort liet knippen’. Ook werden er veel verhalen opnieuw uitgegeven.

- Is er geen officiële viering voorzien ter gelegenheid van deze verjaardag?

- Dat is niet voorzien, en gelukkig maar, want ik zou er liever van afzien. Ik hou daar niet van. Ik ben ook vijf jaar geleden niet naar de vieringen geweest. Ik moet in dat verband toch iets zeggen. Ik was heel blij met de toespraak van Paul de Wispelaere tijdens de laatste Arkprijsuitreiking. Ik vond het heel aangenaam dat hij Boon en mij niet tegen elkaar heeft uitgespeeld, waarbij ik de zogenaamde - excuus hoor - aristocratische auteur

[p. 54]

zou zijn en Boon de schrijver van de proletarische richting. Hij toont aan hoe wij allebei tegelijkertijd en op onze manier toch experimenteel zijn geweest, iets nieuws hebben gebracht, dat elkaar aanvult nl. het niet aanvaarden van de gewone realiteit. Boon komt in opstand op zijn manier, revolutionair, ik doe het op een andere manier, door het maken van een andere wereld, een ideëler, een idealere wereld boven de gewoon burgerlijke te stellen. Dat vond ik buitengewoon fijn van Paul de Wispelaere en wij hadden daar niet over gesproken. Het is een echte verrassing geweest.

Onlangs stuurde Johan Daisne ons nog twee gedichten, die intussen in het juni-nummer van De Vlaamse Gids zijn verschenen. In zijn begeleidende brief herinnerde de auteur er ons aan dat zijn eerste verzen in De Vlaamse Gids waren verschenen. Hij is trouwens jarenlang een trouw medewerker aan dit tijdschrift geweest, waarin hij talrijke filmbesprekingen publiceerde, die hij in zijn latere filmboeken heeft verwerkt.

Johan Daisne heeft eens gezegd dat hij de term ‘magisch realisme’ ontleend had aan de Italiaan Massimo Bontempelli ter vervanging van de term ‘fantastisch realisme’, die hij aanvankelijk voor zijn werk had gekozen. Zijn geschriften waren echter sterk verschillend van deze van de Italiaan. Daisne heeft inderdaad iets nieuws in onze literatuur gebracht. Merkwaardig is wel dat hij als prozaïst een vernieuwer is gebleken en als dichter uiterst conservatief is gebleven.

Het oeuvre van Johan Daisne is erg ongelijk. Een paar werken als ‘De man die zijn haar kort liet knippen’ en ‘De trein der traagheid’ zullen echter ongetwijfeld nog geruime tijd stand houden. Voor hen die Daisne persoonlijk hebben gekend, blijft er de herinnering aan een bijzonder innemend man. Voor hem geldt zeker de mooie zin, die hij in zijn roman ‘Baratzeartea’ heeft gebruikt: ‘Ceux qu'on aime ne meurent jamais.’