De Vlaamse Gids. Jaargang 51

[p. 63]

Initiatie

De overtuiging dat de dienaar van de toneelspeelkunst naar de regels en vooral naar een stijl voor het spel moet zoeken heeft Teirlinck nooit losgelaten. Reeds in 1908 was hij tot nieuwe inzichten gekomen waar het de vormgeving van het toneel en de taak van de acteur in het scheppingsproces betrof. In een kort geschrift dat onder de titel Het Vlaamsch Toneel verscheen en dat in een eerste deel de visie van de auteur op het Vlaamse toneel sedert 1830 weerspiegelde, maken we ook kennis met Teirlincks ontdekking van E.G. Craigs geschrift The Art of the Theatre, dat in een Nederlandse vertaling was verschenen. Het kan niet ontkend worden dat dit opstel een ongemeen revelerende waarde bezit. Maar toch valt het op hoe weinig persoonlijk Teirlincks oordeel over de stellingen van de Engelse toneelhervormer klinkt. In een paar korte trekken geeft hij er de essentiële punten uit Craigs gedachten weer, verklaart dat alleen de regisseur heerst en dat de acteur gewillig naar zijn beheer moet handelen. Het theater, dat een kunstbeeld van het leven is, mag bovendien geen ‘vertolking’ van een dramatisch gedicht brengen, maar dient zijn soevereine schepping in de handeling, de mime, ja zelfs de dans te erkennen.

Men kan zich de vraag stellen in hoeverre Teirlinck deze principes toen in de eigen ervaringswereld heeft opgenomen. Ons lijkt het dat zijn wilskrachtige belangstelling door de visionaire kracht van Craigs totaliteitsvisie op dat moment nog te zeer geboeid was om deze aan de realiteit van het toneel te toetsen. Craig had immers horizonten geopend die de toegang tot de tempel van het Theater schenen vrij te maken. Hij had voorspeld dat de wedergeboorte van het toneel nakend was en had een stoute worp naar het ontstaan ervan gedaan. Teirlinck, die steeds door een onverminderd streven naar volmaaktheid was gedreven, had in Craig de wegwijzer gevonden; ook in Vlaanderen moest de profetie van ‘de kunst van het theater’ met eenzelfde geloofsijver verkondigd worden.

Reeds eerder hebben wij erop gewezen hoe Teirlinck bij het begin van de

[p. 64]

jaren twintig zijn kruistocht voor de nakende overwinning van het monumentaal toneel met een reeks van voordrachten inzette. Aan de hand van de ervaringen van zijn verwezenlijkingen op de planken, meende hij de essentie van de dramaturgie te kunnen vatten. De essayist Teirlinck gaf deze gedachten gestalte in een synthese, die nog steeds voor zijn treffende inzichten getuigt. ‘Over het wezen van de dramatiek’ is immers meer dan een verslag waarin enkele persoonlijke indrukken verwerkt werden. Teirlinck legt er het fundament van de dramatiek van morgen. De toneelmens Teirlinck spreekt er zijn geloofsbelijdenis met een heilige ernst uit. ‘Kunst’, verklaart hij, ‘is een beeld van het leven, niet een beeld van de werkelijkheid’. Hiermee wordt bedoeld ‘een verrassend beeld, gelijk de bloem een uit de knop gesprongen verrassing is’. Vermits onze tijdsgeest dichter bij de hegemonie van het getal aansluit, moet de dramatische kunst voor velen een verrassend beeld van het leven dat zich in actie ontwikkelt, geven. De actie gaat uit van de acteur, de reactie wordt bij het publiek uitgelokt. Die reactie is mogelijk door de actualisering die de acteur van de diepste roerselen van de menselijke ziel brengt. Die actualisering kent de modaliteiten van de abstractie en de synthetisering, zij biedt de vertolking van een nieuwe monumentaliteit die in een humanistisch geloof wortelt.

Het is duidelijk dat de les van Craig hier nog slechts sporadisch te bespeuren valt. Teirlinck heeft diens geestdrift en optimisme omtrent de kunst van morgen aanvaard, hij onderschrijft de monumentaliteit van de dramaturgie van morgen, maar ziet de acteur reeds als het magische medium voor de wonderlijke openbaring van het toneel. De regisseur is hier niet meer de absolute heerser over het vertolkte levensbeeld. Teirlinck heeft het wisselspel van gedachten en gevoelens tussen de scheppende acteur en de gelovende gemeenschap ontdekt. Voor dat geloof zal hij zich voortaan in dienst stellen.