De Vlaamse Gids. Jaargang 50

[p. 9]

Wat waar is, is goed

Ik heb het toen niet geweten, maar thans besef ik steeds beter dat mijn ouders erg arm waren. Mijn vader was een drukker, mijn moeder was een stikster in een confectiezaak voor regenmantels of ze was werkvrouw bij kleine burgers in de Brusselse voorstad. Later openden zij een kleine krantenwinkel. Zij geraakten zeer moeilijk aan een treffelijk inkomen...

Maar al was mijn vader arm, toch heb ik zelden een mens ontmoet die zulke beweeglijke, gevoede en tevens nieuwsgierige geest bezat als hij. Zijn tante, een kleine pachtvrouw uit de tweede helft van de 19de eeuw, was geletterd en las Conscience. Zijn broeder, jong gestorven, kende esperanto in 1909 en deed scheikundige proeven waarmee hij, natuurlijk, een ontploffing veroorzaakte. Mijn vader had als jonge man rood en woedend gelopen van anarchisme. Op zijn sterfbed zou hij mij, vele jaren later, zeggen: ‘Tussen mij en de gendarmen was het altijd vechten, weet je. Ik droeg steeds een grote vijl onder mijn vest’. Hij las Germinal van Zola, met wie hij dweepte, en hij haatte de romantiek van Victor Hugo. Hij was 44 jaar toen ik op de wereld kwam - mijn moeder was er 20 - en hij werd nu veel kalmer. Hij herinnerde zich dat hij twaalf jaar academie had gelopen en hij hield zich nog alleen met schilderkunst bezig. Een van mijn allerjongste herinneringen betreft een voordracht over Vincent van Gogh door Louis Pierard, die ik met hem bijwoonde. Hij was dol op het impressionisme, die ‘vrijheid van het licht’, naar het woord van Chagall. Hij haatte al wat vals was

[p. 10]

in de schilderkunst en in de letterkunde en al sprak hij mij over vele schrijvers - uit zijn boekenkast haalde ik Opstanding van Leo Tolstoi en las het toen ik twaalf jaar was - toch zei hij mij: ‘Later zal je leren dat alleen wat reëel en waar is, goed is. En dat de echte schrijver iemand is die de mensen helpt door hen de waarheid te zeggen.’

Wij mogen dan nog zeer nederig gewoond en geleefd hebben, dank zij het humane en het artistieke dat mijn lieve vader kenmerkte, voel ik mezelf van in de nacht van mijn tijd opgenomen in een atmosfeer van, ja laat mij maar wat pompeus zeggen: goedheid en schoonheid. Hij mocht dan een brave zondagsschilder zijn, voor mij is er nooit een hechter reden om te schrijven geweest dan de drang die hij mij meegegeven heeft. Als men mij dus vraagt of ik door wat lectuur tot het schrijverschap gekomen ben, dan kan ik daar totaal ontkennend op antwoorden. In den beginne is er bij mij een drang geweest om iets te produceren en iets te zijn, iets van artistieke aard. De drang heb ik te danken aan onze familiale atmosfeer, niet aan de ontmoeting met een boek. Dit is zo waar dat ik mij eerst - maar ik spreek dan van mijn zesde en zevende jaar - aangetrokken voelde door de muziek, niet om ze te schrijven maar om ze uit te voeren. Ik wou viool leren spelen en tokkelde de hele dag op een ingebeelde viool. Tot ik een viooltje kreeg, enkele lessen ontving van een gebuur-beroepsmuzikant en... door de mand viel. Ik had noch het geduld noch de aanleg om notenleer te studeren. Maar

[p. 11]

het verlangen om iets te doen bleef. Vaag herinner ik mij dat ik toen een jaar ongeveer stom bleef. En dan stond daar plotseling een verhaaltje van anderhalve bladzijde, dat Een Reis heette en waarvan ik niet meer zou kunnen zeggen om welke reden het geschreven werd.

In die tijd las ik nog alleen de kinderverhaaltjes van Abraham Hans die wekelijks verschenen en waarin duizenden jongens en meisjes van mijn leeftijd hebben leren lezen. Aanvankelijk ondervond ik vooral de moeilijkheid om een gans verhaal samenhangend te kunnen overzien (een moeilijkheid die ik nog steeds ondervind bij het lezen van wijsgerige werken), later zal ik ze waarschijnlijk zó mooi gevonden hebben, dat mijn globaal verlangen om ‘iets te doen’ zich op hen vastgezet heeft en ik op mijn beurt een ‘Hansje’ heb willen schrijven. Maar al wat ik die tijden maakte - en nu nog, misschien? - bleef onevenwichtig, buitensporig, naar het abnormale toe.

Voor zover als men zichzelf dus in alle rechtzinnigheid kan kennen en uitspreken, geloof ik dat de boeken van anderen mijn drang om te schrijven niet hebben doen ontstaan. Die drang was er lang voordien. Wel hebben vele boeken mij in de loop der jaren dooreengeschud en verrijkt, hetzij dat ze mij een ander aspect van de mogelijkheden der kunst, hetzij dat ze mij een ander aspect van de menselijke psyche of het leven op aarde brachten. Veel heb ik b.v. gekregen van de vertellers - ik citeer ze zoals ik ze ontdekt heb: Con-

[p. 12]

science, Alexandre Dumas, Cyriel Buysse, Louis Couperus, Stendhal of André Dhotel. Nog veel meer heb ik geleerd van levensvisionairen als Shakespeare - wat heb ik met Hamlet gedweept - Pirandello, Dostoiewski, Gide, Sartre, Faulkner. En als men mij vraagt wat er essentieel gebleken is in die op elkander volgende ontdekkingen, dan moet ik twee schrijvers citeren van wie het werk nochtans onverzoenlijk is: Dostoiewski voor de menselijke waarheid die hij huiverend benaderd en opgeroepen heeft, en Stendhal voor de afstand, de glimlach, de gracie waarmee hij zich voor die afgronden heeft staande gehouden.

De jongste jaren voel ik mij vermoeider worden. Ik ontdek zoveel niet meer, of beter gezegd: ik heb zulke grote nood niet meer om te ontdekken. Ik buig me meer over mezelf en soms heb ik het gevoel, dat ik opnieuw toegroei naar de toestand vóór de boeken, naar de tijd toen er voor mij nog geen boeken waren, ik nog geen boeken kende en er nog niet door bekleefd werd. Anders gezegd: ik keer terug naar mijn originele drang. Ik heb - terecht of ten onrechte? - het gevoel dat ik nog weinig moet lezen, en schrijven mij voldoende is. Alweer pompeus gezegd: schrijven vanuit mijn leven en niet vanuit de boeken. Over drie jaar word ik 44.