De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 257]

Herman Teirlinck, vijf en zeventig jaar
door Franz de Backer

WIJ kunnen het niet geloven! Daar is de levendigste mens, die ik ooit heb gekend, de schrijver met een ongelooflijke, steeds meer verrassende en groeiende productiviteit, de animator van alles en nog wat, de grote meneer en grote, gulle vriend. En hij zou die leeftijd hebben bereikt?

Een onbescheidenheid van de kalender en van vererende mensen doet ons het ongelooflijke feit constateren. Uiteindelijk zijn er, zoals bv. Bernard Shaw, lieden die eeuwig jong blijven, en van wie de artistieke en intellectuele productie met de jaren ongelooflijk omvangrijk wordt. Daarnaast, de velen, die oud-geboren werden. Daarbij, helaas, de zó meer velen, die geen reden hebben te bestaan, - en voor wie wij belastingen moeten betalen.

Met de zeer grote figuur van Herman Teirlinck hebben wij iets van zulk een gecompliceerdheid, van zulk een variëteit, dat zij stemt tot bewonderende verbazing.

De auteur? Daar is iemand, die in de grote periode van de boerenromans en -novellen, zijn eigen, zeer verfijnde en zodanig op liefde van het mensdom ingestemde noot gaf.

En, tussen haakjes, wij Vlamingen hebben, en, nog zeer onlangs, het verwijt mogen slikken dat wij hoofdzakelijk aan ‘littérature régionale’ doen, - hetgeen trouwens niet waar is. Maar dat wij dan, geleidelijk en veel later dan elders, het een en ander zouden oppikken, eerder als epigonen, eerder als kleine lui in de stiel, dan wel als machtige scheppers en inluiders van iets nieuws, de mensen die behoren tot een kleine gemeenschap en niet verder kùnnen zien. Allemaal larie.

Daar is, in deze eerste periode van de litteraire productiviteit van Teirlinck, dat zo verrassende, onverwachte, en zo intellectueel verzorgde, van de roman over de grootstad, (het Brussel, hém zo lief) of van de romans die, even fijn als het werk van Anatole France of Henry de Régnier, de beschaafde mensen doen optreden en leven: de artisten, de denkers, - en de zoete, aanbiddelijke maniakken over gedachten of modes.

En dan komt de tijd van de ‘Leemen Toren’, met de grote Karel van de Woestijne, een experiment, maar van welk belang! En dan, wanneer

[p. 258]

men zou gaan denken aan een bepaalde, gestereotypeerde figuur in onze letterkunde, met een etiketje bij zijn naam en een fiche in de klasseerder, - via ‘Tijl Uylenspiegel’ vooral - die ongelooflijke hernieuwing in ‘Maria Speermalie’ en ‘Het Gevecht met de Engel’. Deze vechter met de engel is een vechter voor wie wij diep het hoofd buigen, en die, zoals in de wereldlitteratuur, het regionale neemt als basis van het algemeen menselijke of obsederende.

En is dat alles? Waar is, in onze toneel-litteratuur, de rol van Teirlinck? Welke innovaties, zo geliefd en bewonderd, van het meest gedurfde! De modieuse impressionist, de dilettant... De man zonder lijf, de man van de naakte waarheid en tevens, de zo bewonderenswaardige taal, in àl die stukken die ons, van ‘Ik Dien’ tot ‘De Ekster op de Galg’, zodanig hebben ontroerd, met vooral hun stevige constructie, waar men onmiddellijk gevoelt, de liefde van de architect aan het arbeiden aan zijn bouwwerk, - zoals een Middeleeuwer, in deze tijd van Capek en anderen, en moderner dan zij. -

En, nóg de schrijver. De leider van een vooraanstaand tijdschrift, de redacteur van een ander tijdschrift van dezelfde aard, heeft zich verrassend doen kennen als een essayist van het grootste belang. Ik denk bv. aan zijn artikels over Toussaint of over Romain Rolland. Ik denk misschien vooral aan zijn zo roerende rede over zijn eigen vader, de vereerde Isidoor Teirlinck. Wij mochten, sommigen van ons, die rede horen in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taalen Letterkunde, en hebben toen ons hart vastgehouden, bevreesd als wij waren dat die diepste ontroering, die religie voor een aangebeden vader, de stem zou breken van de spreker. Nooit heb ik zulke menselijke grootheid en zulk zelfbedwang en stijl ontmoet.

Maar dat doet onmiddellijk denken aan een andere facet van deze eigenlijk een werkelijk Proteïsche verschijning: de redenaar. Zo stijlvol, zodanig de Vlaamse voornaamheid incarnerend waarvan onze grote vriend de gentleman Jan Boon droomt! En altijd bereid, overal optredend, alles willende toelichten met zijn milde glimlach, hij, het olijke Ivoren Aapje, hij, de incarnatie van gans ons eigen wezen, en aan wie men geen knollen voor citroenen zou dùrven verkopen. Die dat alles zeer hoog houdt, en toch, nooit pedant.

Deze soms enigszins Aziatische figuur, zo wonderbaar getekend door Luc De Decker, geheimzinnig, diep-wijs, ernstig, deftig, en toch joviaal en diep-menselijk, is Brusselaar. En of! Hij mocht dit slagwoord gebruiken, heel onlangs, in de ‘Vlaamse Club’: ‘het is gemakkelijk Vlaming te zijn te Antwerpen, het is moeilijk Vlaming te zijn te Brussel. Dat ik hier te Brussel Vlaming ben, ben ik verschuldigd aan mijn Vader.’

De ongelooflijke activiteit van Teirlinck op het gebied van de renovatie van onze sierkunsten, of het gebied van zijn optreden in vergaderingen voor culturele toenadering met Nederland, of, heel recent, voor Beschaafde

[p. 259]

Uitspraak, - om niet te spreken van zijn rol aan de Academie, of, als Vlaamse leidende gids, aan het Hof, - dat alles is zoveel, zoveel, dat men verbijsterd staat. En dan opent men een tijdschrift of een krant, en men ziet een bijdrage van Teirlinck, - of een aankondiging van een nieuw werk van hem.

En intussen, deze zeer grote Teirlinck, van Europees formaat, een zo warme, jolige, oprechte vriend! Oud-voorzitter van de Vlaamse Club, Ere-voorzitter van de Vlaamse P.E.N.-Club, misschien hoofdzakelijk, naar zijn eigen mening, president van de Mijol-Club, - eenvoudig, zodanig hartelijk, de bomen van Brabant en de paarden van de markt bewonderende met een roerende kinderlijke liefde, maar vooral zich altijd zelf vergetende ten bate van iets groots, iets dat vriendschap heet, - of, een goede mop, of een glas gueuze-lambik.

Werkelijk, het ‘fenomeen’ Teirlinck is onbegrijpelijk. Hij heeft wellicht nog vele, vele verrassingen voor ons. Hij weet het zelf niet. Hij is de schepper, die misschien gelukkig is, maar vooral blijft voortscheppen op allerlei gebied, litterair, artistiek, humaan, vriendschappelijk.

Enkele jaren geleden mocht ik van hem zeggen, in het openbaar, dat hij de rol van Vermeylen heeft overgenomen en ‘het geweten is van het levende Vlaanderen’. Meer dan ooit geloof ik dat. Minder dan ooit kan ik geloven, dat de grote Herman Teirlinck, driemaal Dr. Honoris Causa, dat de jeugdige, eeuwig-jeugdige Teirlinck, zo iets van rond de vijf en zeventig zou kunnen zijn.

(Vrij naar een improvisatie ter gelegenheid van de viering Herman Teirlinck in de Vlaamse Club te Brussel),