De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 163]

Arend, verrukkelijke opstand
door R. Herreman

IK heb geen eitje te pellen met Jan Walravens, ik zoek al enige jaren welke de boodschap is die hij ons mordicus wil brengen, en nu ben ik op een ogenblik van helderziendheid tot de bevinding gekomen, dat hij zich kostelijk aan het amuseren is, ik vermoedde dat overigens sedert de avond, toen drie eenakters werden opgevoerd door een nieuwe toneelgroep te Brussel, ze waren niet slecht en de opvoering boeide mij zeer, maar Walravens had de stukken ingeleid en ons weer eens kond gedaan, dat het uit was met de laffe kunst van gisteren en dat we nu toneel en literatuur moesten maken, die de nood van de tijd weerspiegelen, zodat ik mij aan de clash tussen kapitalisme en communisme, of aan een verweer tegen de vernieling door de atoombom verwachtte, maar neen, het was de vernieuwde uitbeelding van de ante-Freudiaanse wetenschap, dat een mens overal en altijd het kind dat hij geweest is met zich meedraagt, dat was van Arthur Adamov, verder was het de vernieuwde uitbeelding van de adamische ondervinding, dat de liefde ons smachten doet en wij er moorden voor begaan, dit stuk was van Hugo Claus, en het derde stuk, van Sartre, was de vernieuwde uitbeelding van de ook reeds bekende filosofische opvatting, dat een mens altijd in zichzelf gevangen zit en er niet uit kan, wat ik, tussen haakjes gezegd, niet voor mijn rekening neem, maar de drie stukken deden het, vermits zij mij tot het eind vasthielden, wat mij naderhand deed bedenken, dat goede en geinspireerde kunstenaars nog altijd voort wonderen weten te halen uit banaliteiten, maar ik wilde het hier over Walravens hebben, die in de inleiding de toeschouwers blijkbaar aan het lijntje had gehad en de zaken op hun kop had gezet door met een beetje blabla aan te kondigen dat we nu eens de fond van een nieuwe mensheid zouden te zien krijgen en eindelijk zouden begrijpen wat er gedaan diende te worden om het Westen en het Universum stevig op zijn poten te krijgen, terwijl we toch de mens van altijd te zien kregen, die ons nog steeds kan boeien als hij niet in formules gevat maar geïndividualiseerd wordt, en toen ik Walravens' artikel in het Octobernummer van De Vlaamse Gids las, hoorde ik weer die blabla, die nergens de werkelijkheid raakt, in dit geval was het een inleiding bij de gedichten van een vijftal Vlaamse dichters, Ben Cami, Marcel Wauters, Hugo Claus,

[p. 164]

Albert Bontridder en Remy C. Van de Kerckhove, onder wie er nogal wat verschil van waarde bestaat, zoals gij ziet, maar die Walravens samenkoekt onder de zeer nieuwe benaming ‘moderne dichters’ en voor wie hij al dadelijk de grootste gemene deler vindt door te verklaren, dat niet één van hen zijn gedicht op dezelfde wijze bouwt, en daar ik nogal wat belang stel in de prosodie, ben ik aandachtig gaan nakijken hoe Walravens de bouw van die gedichten analyseert, maar ik ben er niet veel wijzer bij geworden, want blijkbaar ben ik alweer een ogenblik vergeten, dat Walravens zich enkel maar wat amuseert al schijnt hij zich uit te putten om plans en plattegronden samen te stellen van reeds bestaande gedichten, en als ik dan op zoveel onzinnigheden stuit, moet ik Walravens langs de vrolijke kant nemen of anders zou ik nog geneigd zijn de behandelde dichters voor die onzinnigheden verantwoordelijk te stellen.

Walravens begint dus met de analyse van de constructie van de gedichten van die verschillende dichters, en van Ben Cami zegt hij, dat de aanvang van diens gedichten ons meeneemt op een tocht, en dat ‘die beweging de eigen aard van het gedicht zelve’ is, tot wij gekomen zijn aan ‘het laatste, meestal korte vers’, dat ‘een aankomst of ten minste een eindpunt’ aanduidt, waaruit ge zoudt besluiten, dat het gedicht hier een einde neemt, maar vijf regels verder krijgt ge dan te horen, dat in dit slotvers ‘het gedicht zich onverwacht en volledig open’ legt en dat het ‘zichzelf ontbindt’, dat het ‘open breekt in vage en vreemde directies’, en ik wil nu wel die twee analyses van de bouw van het gedicht beide samen aanvaarden, maar dan kon ik juist hetzelfde zeggen van 99 procent van alle gedichten, die ik ooit in mijn leven gelezen heb.

Van de gedichten van Marcel Wauters heet het dan, dat het eindvers niet de structuur van het gedicht openlegt, maar dat (integendeel?) de inhoud van het gedicht door dit laatste vers voor ons opengeworpen wordt, en voor wie het onderscheid tussen Cami's gedicht en Wauters' gedicht daarmee niet goed mochten gesnapt hebben, licht Walravens verder toe, dat bij de eerste het spel van woorden en stilten zich openlegt en bij de andere het avontuur van de meisjes in de regen, twee dus zeer verschillende constructievormen, en die beide dan evenzeer verschillen van de wijze waarop Hugo Claus zijn gedichten bouwt, want die gedichten ‘openen noch sluiten zich op het slotvers’, maar zij zijn ‘volkomen gesloten en tegelijkertijd geopend rond hun kern’, een kern die ‘gesplitst’ werd en die ‘ligt nu over het hele gedicht verspreid’, en ook verschillen van de bouw van Albert Bontridder's gedichten, want hier ‘duidt elk vers een opwaartse beweging aan, en die beweging sterft met dat vers’, het zijn barokke constructies, ‘elk onderdeel van het gedicht ligt daar vrij en eenzaam op het blad’, en als ik dan nog verder, dat waren nu zo al vier lange bladzijden, over Remy C. Van de Kerckhove gelezen had, dat zijn poëzie wijds en genereus, soms totaal bandeloos, soms

[p. 165]

getemperd, maar altijd ‘krachtig en openstromend’ is, dan begon ik te verlangen naar de betrekkelijk heldere tijd van Byzantium.

Dit alles wat de vorm en de gedicht-constructie van onze moderne dichters betreft, en dat is nog maar klein bier, want Walravens gaat dan uitmaken waarin de inhoud van al deze gedichten verschilt van die van hun voorgangers van alle vroegere eeuwen, en hier heb ik dan het licht gevonden waaruit ik erkennen moest, dat er vroeger nooit dichters kunnen geweest zijn, want, schrijft Walravens - en dat, hola, zal weer wel een grapje zijn - ‘pas in de laatste jaren heeft de wereld haar gelaat verkregen en zijn wij ons bewust geworden van het tijdsprobleem’, en hij schrijft, dat de ondergang van de beschavingen ‘dertig jaar geleden.... slechts een vermoeden en een twijfel was’ en dit nu ‘in 1953 een zekerheid en een daar uit voortvloeiende angst geworden’ is, en hij schrijft, dat ‘sedert 1935 alle wegen naar het niet in Europa’ leiden, en vandaar dat de opstand nodig is, de opstand ‘tegen het oude, tegen het niet, tegen het spel, voor een nieuw vertrek van de mens’, ‘een opstand die in 1944 begonnen is en waarvan niemand weet waar hij ons brengen zal’, en als Walravens daar onmiddellijk op laat volgen: ‘hopelijk dichter bij god’, dan vraag ik mij af wat het nu in het jaar 2000 zal zijn, het einde van de wereld of de nieuwe messias.

Walravens, zal men gemerkt hebben, laat het aan de zorg van de zoekende lezer over de gedichten van zijn vijf moderne dichters te gaan controleren, maar in zijn opstel heeft hij in zes regels gedaan gemaakt met de poëzie van al de voorgangers, te weten met - ik schrijf over: - ‘De schoolmeesterspoëzie, die ons in verzen zonder spankracht en in woorden zonder achtergrond, wil leren dat het geluk in één lach te vangen is, dat de mens op veertigjarige leeftijd zichzelf moet kennen of ten gronde zal gaan, dat wij in alle omstandigheden de lof der gereedheid moeten zingen...’ en van deze dichters, zegt hij, denk ik niet ‘dat één modernist begrijpt wat de producten van deze mensen met poëzie te maken hebben’.

Al wie enigszins bedreven is in de kennis van de Vlaamse poëzie, heeft in de aangehaalde passus een versregel herkend van Roelants, één van Jonckheere en één van Hensen, en om aan dat spelletje een ogenblik mee te doen had ik gewild, dat Walravens zelf ooit eens gedichten had geschreven, maar dat is, naar mijn weten, niet gebeurd, zodat ik het spelletje wel zeer tegen mijn goesting moet beproeven met de dichters die Walravens hier heeft geprezen, en dan zou ik tegen Walravens opboffen en zeggen, dat ik verduiveld goed de allermodernste poëzie smaak in de wind die zilvren waaiers waait in het gras, in de natuur die ons wonderlijk opening en kans heeft gelaten, in het gewelf der sterren dat een overblik biedt, in de blonde cecilia's die men ziet komen, in een blonde vrouw die haar dijen streelt, in het eeuwig rhythme van een algemene menselijkheid, in het feit dat ik leef en eenmaal tot de doden zal behoren, in de gier die aast op hersenen en medelijden, in de liefde die steen is voor de vluchteling, in de ware vreugde die

[p. 166]

altijd ontstaat na de laatste ontgoocheling - maar dat is nu genoeg; het is een spelletje waaraan men maar een pover vermaak heeft en als men er mee ophoudt is men niet fier over zichzelf, men gelijkt dan een man die een deur opent en op een lange, rode en lelijke muur botst, en ik vraag mijzelf om verontschuldiging dat ik mij heb laten verleiden tot het schrijven van deze regelen.