De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 160]

Robert Burns
door A.K. van Riemsdijk

WIJ kennen geen groter nationaal dichter dan Robert Burns, de boerenjongen achter de ploeg in de Schotse akkers van Ayrshire.

Hij was nog maar een knaap toen hij de enige arbeider werd op de boerderij van zijn vader. Terwijl hij de voren trok in de aarde, floot hij de oude wijzen van Schotland en gaf er eigen, nieuwe en schone woorden aan. Er was dan altijd een hartewens in zijn jeugdig hoofd:

‘That I for poor auld Scotland's sake
Some useful plan or book could make
Or sing a sang at least’
(Dat ik voor het oude arme Schotland
Een nuttig plan of boek kon maken
Of tenminste een lied kon zingen)

Nagenoeg heel het werk van Robert Burns is geschreven in een sterk Schots dialect van het Engels, en daarom zelfs voor Engelsen niet altijd gemakkelijk te verstaan. Wel kan de zin van zijn gedichten worden vertaald, maar niet de muziek, niet de poëzie. Het is het werk van een groot en geniaal dichter; en het is niet nodig alle woorden te vatten om er diep door bekoord te worden.

De Schotten over de ganse wereld vieren elk jaar zijn geboortedag, 25 Januari, met een eet- en drinkfeest waarin de heildronk is: ‘de onsterfelijke herinnering’.

Burns is van de Schotten, maar heeft toch zijn aanzienlijke plaats in de ontwikkeling der Britse letteren. In de zo bedroefd weinige jaren waarin hij dichtte en zong verbond hij een oud letterkundig tijdvak met een nieuw. Hij was de erfgenaam van de overleveringen en de muziek van het verleden en in vele opzichten de heraut van de toekomstige letteren .

Robert Burns dankt zijn fabelachtige populariteit aan het feit, dat zijn dichtwerk de melodieën, de stemmingen, de herinneringen, die eeuwen lang het bezit waren geweest van Schots nationaal leven, in zijn lyriek en

[p. 161]

balladen samenvatte. Wat hij in dit opzicht van zijn voorvaderen vergaarde herschiep hij tot nieuwe dichterlijke schoonheid.

Zijn leven was kort, van 1759 tot 1796, en hard. Hij werd geboren in diepe armoede, de oudste zoon van een kleine landbouwer die karaktersterkte paarde aan vroomheid en die de getijden van de tegenspoed, die hij niet kon bezweren, moedig en geduldig aanvaardde.

Zo kwam het, dat zoon Robert van kindsbeen af moest zwoegen op de akkers, met weinig hoop op ander onderricht en ontwikkeling dan die welke hij zichzelf kon verschaffen. Alleen een sterveling in wiens borst het genie gloeit kon zich in zulke omstandigheden ontplooien tot het dichterschap waarvan het werk van Robert Burns getuigt. Hij behoorde tot de kleine schare, die innerlijk de instrumenten meedraagt, die schoonheid en luister geven aan het mensenbestaan.

Robert Burns miste niet helemaal de vroomheid, wel de zelfbeheersing en de karaktersterkte van zijn vader, en diens berusting. In zijn brieven schetst hij zijn leven als dat van een eenzame, vreugdeloos en donker, en als dat van een rusteloos zwoegende galeislaaf. Het was te zwaar voor zijn zenuwgestel, zo niet voor zijn lichaam; en hij zocht vergetelheid en verlossing in prikkels, in de liefde en in de drank. Het zou hem vroeg in het graf brengen.

Zijn eerste bundel gedichten, die al veel van zijn beste werk bevatte, werd terstond gezien als de schepping van een landelijk wonder. Daarin klonk zo waar een nieuw geluid, hoe vertrouwd de tonen ook leken. Het boek verspreidde zich tot alle kusten van de Britse Eilanden. Het werd verslonden, gezongen, opgezegd, beduimeld en meegedragen als een schat. De letterkundige groten van Edinburg huldigden en vierden hem.

Maar er was geen begrip van zijn stoffelijke noden, en zijn leven zou vreugdeloos en zorgelijk blijven tot zijn laatste ademtocht.

Het is alles lang geleden. Maar de poëzie van Robert Burns is onsterfelijk omdat de gevoelens, de stemmingen, de hartstochten, die er in worden weergegeven, dat zijn. Alles wat hij schreef blijft actueel. Want het raakt de vrijheid, de liefde, de rechten van de mens, en de waardigheid van de persoonlijkheid, die immers in onze dagen nog worden belaagd.

Deze Schotse dichter was niet alleen de schepper van schone liederen, in vormen die ook nu nog nieuw en verrassend zijn, maar ook een profeet. Er is hier al gezegd, dat de toon van de verzen van Robert Burns, die hun muziek maken, in geen andere taal kan worden weergegeven. Hier is het oorspronkelijk geluid van de profetische dichter in zijn verzenreeks ‘For A' That and A' That’:

Then let us pray that come it may
As come it will for a' that
That sense and worth, o'er a' the earth

[p. 162]

 

May bear the gree and a' that

 

For a' that and a' that

 

It's comin yet for a' that

 

That man to man, the warld o'er

 

Shall brithers be for a' that.

 

(Laat ons dan bidden dat het moge komen

 

Zoals het zal komen ondanks alles

 

Dat begrip en waarde over de ganse aarde

 

De prijs en alles zullen winnen

 

Ondanks alles zal het gebeuren

 

Dat mens en mens over de ganse wereld

 

Broeders zullen zijn ondanks alles)

Dit is een nagenoeg letterlijke vertaling van het vers, om de zin er van te geven, maar die natuurlijk verder in alle opzichten tekortschiet.

Robert Burns wordt op 25 Januari als altijd gehuldigd overal in de wereld waar Schotten zijn, door Schotse clubs, door Burns-clubs, door Caledonische verenigingen of eenvoudig in Schotse gezinnen.

De ‘Onsterfelijke Herinnering’ wordt gedronken met whisky, wat zeker in de geest is van de dichter, die zelf heeft geschreven ‘Freedom and Whisky gang thegither’ (Vrijheid en Whisky gaan tezamen).

En er is maar een enkele schotel die bij het feest past, de Schotse pudding die ‘haggis’ heet, onverteerbaar volgens de Engelsen, ambrozijn voor de Schotten. De ‘haggis’ bestaat uit het hart, de longen en de lever van een schaap, gekookt in niervet en havermeel in een pens.

Het feest is nederig of rijk, dat hangt natuurlijk af van de beschikbare fondsen. In de grote Schotse clubs in overzeese gebieden wordt de ‘haggis’ binnengedragen op een zilveren schaal door een stoet bedienden, voorafgegaan door een doedelzakspeler. En in de boerenwoningen van Ayrshire, waar de dichter de velden beploegde wordt de ‘haggis’ in een aarden schotel met wijding neergezet op de eenvoudige keukentafel.

Maar overal worden er bij de onsterfelijke liederen voorgelezen en gezongen van Schotlands nationale dichter.