De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 150]

Het nieuws en de verantwoordelijkheid van de journalist
door Marcel Stijns

DE voornaamste taak van een dagblad is de voorlichting van het publiek.

Dit kan alleen gebeuren op grondslag van de feiten, dus van het nieuws.

De logische volgorde is het inzamelen, de behandeling en de beoordeling van het nieuws. Wordt deze volgorde gestoord, dan kan men zich verwachten aan de grappigste vergissingen of aan een bedenkelijke misleiding van de openbare mening.

Het oordeel moet steunen op de feiten en niet andersom. Zoals P.C. Scott het zegde in een artikel bij gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de ‘Manchester Guardian’ is de beoordeling vrij maar zijn de feiten heilig: ‘Comment is free, but facts are sacred’. De beoordeling, voegde hij er aan toe, is onderhevig aan een vrijwillig aanvaarde beheersing. Het is goed openhartig te zijn; het is nog beter eerlijk te zijn. Dit is een ideaal.

Iedere dag rukken de berichten op de redactie aan. In de strijd voor de verovering van de plaatsruimte in het blad worden zij gewikt en gewogen. De geduchte man, die daarover in de Britse bladen beslist, is de ‘copy taster’, de nieuwsproever. Wat hij overbodig acht wordt onmeedogend op de ‘spike’, de spijker, geprikt.

Aan het inzamelen van het nieuws worden aanzienlijke bedragen besteed. De nieuwsdienst van de ‘Daily Express’ heeft in 1953 niet minder dan 508.118 pond sterling gekost, zijnde meer dan 71 millioen fr.

Onder de indruk van schokkende gebeurtenissen werd aangekondigd, dat eigen medewerkers zich zouden begeven naar verre werelddelen om er bevindingen op te doen en deze mede te delen aan de lezers. Vaak werd daarvan niets meer vernomen omdat inmiddels andere feiten de aandacht en de plaatsruimte in beslag hadden genomen.

Journalisme is in grote mate eendagswerk, maar het gebeurt dat een feit, door een dagblad onthuld, in de geschiedenis vermeld blijft, zoals een

[p. 151]

artikel het wereldgeweten in beroering kan brengen. Een schamper woord, zowel als de ‘heilige verontwaardiging’, die tot uiting komen in een klein blad of in een klein land kunnen een ongewone weerklank krijgen over de grenzen heen.

Ondanks de kosten, die men zich getroost, en de ontwikkeling van de middelen voor een steeds vlugger overbrengen, gaat het inzamelen van het nieuws nog gebukt onder grote moeilijkheden. De helft van de wereld is voor de berichtgeving bijna afgesloten door censuur en door regiemen, die zelfs het openbaar maken van onschuldige statistieken als spionnage bestempelen. Elders wordt het inzamelen beperkt door het gebrek aan verbindingsmiddelen en hoge seinkosten. Francis Williams, de gewezen perssecretaris van eerste-minister Attlee, heeft daarover verslag uitgebracht op verzoek van de UNESCO. Zijnerzijds heeft het Internationaal Persinstituut een onderzoek ingesteld over de verspreiding van het nieuws waaruit blijkt hoe onkundig het publiek is van wat gebeurt in andere werelddelen.

Maar de nauwkeurigheid van de voorlichting wordt nog bedreigd door andere factoren, namelijk vergissingen en misvormingen.

Sommige vergissingen spruiten voort uit onkunde of onoplettendheid. Tot voor het Hitler-bewind waren er in Duitsland talrijke bladen met de titel ‘General Anzeiger’ en meer dan eens werden berichten uit deze bladen in de Franse pers voorgesteld als komende van ‘le général Anzeiger’. Tijdens de eerste wereldoorlog werden de Italiaanse legerberichten ondertekend door opperbevelhebber Diaz en bij het overmaken van deze mededelingen werd aan het slot van deze teksten de vermelding ‘Firmato: Diaz’ (werd getekend: Diaz) aangebracht met het gevolg, dat sommige bladen Firmato beschouwden als de voornaam van Diaz. In 1937 liet ‘Paris Soir’ een artikel verschijnen van Winston Churchill waarin sprake was van de General Staff. In de vertaling werd gewag gemaakt van ‘le général Staff’. Generaals oefenen blijkbaar een grote invloed uit op de verbeelding.

Dit zijn plezierige gevallen, die wat afwisseling brengen in het beroep. Gevaarlijker zijn de fouten bij het overseinen of bij het telefonisch opnemen. In December 1953, aan het einde van de conferentie op Bermuda, sloop in een mededeling een storende seinfout. ‘The French Minister of Foreign Affairs’, werd daarin gezegd, ‘explained the problems forcing his Government in regard to the European Defence Community’ terwijl er geen sprake was geweest van ‘forcing’ (verplichten), maar wel van ‘facing’ (onder de ogen komen). Bij een andere gelegenheid werd ‘a concrete form of association’ begrepen als ‘a complete form’. Het gebeurt ook, dat import met export wordt verward. Wanneer de telex-toestellen door kwelgeesten bezeten zijn worden soms hele zinnen onverstaanbaar zodat zij moeten geschrapt worden, waardoor het verband in het bericht ontredderd wordt. Al wie doorheen de vloed van binnenkomend nieuws heeft moeten worstelen kan een aantal dergelijke gevallen aanhalen.

[p. 152]

Nog hachelijker wordt het wanneer de politiek of de diplomatie, na een bedenktijd, besluiten een andere betekenis te hechten aan zekere woorden. De Engelse woorden ‘grotesque’ en ‘ridicule’ zoals zij door wijlen de Britse Kanselier van de Schatkist, Philip Snowden, gebruikt werden op een conferentie van herstelbetalingen in Den Haag aan het adres van de Franse minister van Financiën Chéron kregen naderhand, in de Franse vertaling, een veel mildere betekenis. In 1936, op de zogenaamde Locarno-conferentie te Londen welke volgde op de intrede van Duitse eenheden in het Rijnland, veroorzaakte het woord ‘alsbald’ in een Duitse nota een hevige storing op de beurzen omdat het aanvankelijk door ‘onmiddellijk’ werd vertaald. De kalmte keerde terug nadat men zowel te Berlijn als te Londen besloten had er de betekenis aan te geven van ‘zo spoedig mogelijk’ of ‘als het past’.

In ons parlement deden zich stormachtige incidenten voor toen het Nederlandse woord ‘uitschot’, en het Franse ‘paltoquet’ gebruikt werden waaraan achteraf een betekenis werd verleend, die niet strijdig was met de parlementaire gebruiken.

De vertaling der berichten en het overdreven gebruik van vreemde woorden leveren iedere dag gevaren op. Gelijkklinkende woorden hebben vaak een verschillende betekenis van land tot land. Nederlanders en Vlamingen verstaan woorden als ‘meisje’ en ‘aardig’ niet op dezelfde wijze en een Vlaming zou zeer gebelgd kunnen zijn indien een vriendelijke Nederlander hem een compliment zou maken om zijn ‘aardig meisje’ waardoor hij een leuke verliefde zou bedoelen terwijl de Vlaming het zou opvatten als een ‘zonderlinge dochter’. ‘Kortelings’ betekent in Nederland ‘enige tijd geleden’ en in België ‘eerlang’. Met ‘pistool’ wordt bij ons een wapen bedoeld en in Zuid-Afrika een gevangenis. Hetzelfde doet zich voor tussen Duits en Nederlands waarbij ‘Vorjahr’ b.v. vorig jaar betekent en niet voorjaar. ‘Braut’ is een verloofde, terwijl ‘bruid’ of ‘bride’ in het Engels het jongmeisje is op haar huwelijksdag. In onze Kamer is eens sprake geweest van ‘boomwol’ bij de vertaling van ‘Baumwolle’, waarmee katoen bedoeld wordt en in Frankrijk werd na de bevrijding een onaangename vergissing begaan toen in een handelsovereenkomst met de Verenigde Staten ‘blé’ vertaald werd door ‘corn’ met het gevolg, dat maïsmeel geleverd werd.

Het woord ‘billioen’ speelt in de laatste jaren de grootste parten aan de financiële deskundigen. In Groot-Brittannië wordt daardoor een millioen millioenen bedoeld terwijl men zich in de Verenigde Staten met duizend millioen tevreden stelt, wat overeenkomt met het Nederlandse en Franse milliard. De oorsprong van een bericht zou hier aan de journalist zekerheid kunnen verschaffen, maar doordat statistieken internationaal gebruikt worden doet het zich voor, dat ook in Groot-Brittannië aan het ‘billion’ soms de Amerikaanse betekenis wordt gehecht. Het Franse ‘réaliser’ (verwezen-

[p. 153]

lijken) is niet hetzelfde als het Engelse ‘to realize’ (beseffen), maar deze laatste betekenis sluipt thans ook in het Frans binnen.

Tussen Britten en Amerikanen doen zich dikwijls misverstanden voor wanneer een voorstel is ingediend en aangekondigd wordt, dat het ter tafel wordt gelegd. ‘To table’ betekent voor de Britten, dat het onmiddellijk zal behandeld worden. In Amerika vat men het op als in een lade steken om het te vergeten. Bij de onderhandelingen tussen geallieerde raden en de Duitse overheden hebben zich herhaaldelijk wrijvingen voorgedaan bij het gebruik van het woord controleren. In Frans en Duits betekent dit toezicht uitoefenen, in het Engels krijgt het de betekenis van besturen of beheren. In ons eigen vak vertonen gelijkluidende woorden grote afwijkingen. ‘Editeur’, in het Frans, is een uitgever; ‘Editor’ in het Engels is een hoofdopsteller, terwijl de uitgever ‘Publisher’ wordt genoemd. In Nederland is uitgever, de drukker van een blad. In België wordt daarmee de bestuurder bedoeld terwijl in onze rechtspraak gewag wordt gemaakt van ‘verantwoordelijke uitgever’, die alleen de drukker is indien de schrijver onbekend blijft.

Men zou nog kunnen wijzen op al de schakeringen in de betekenis van het Franse ‘Institut’, en het Engels ‘Institute’ zonder de zeer grote verschillen in betekenis te vergeten van het begrip ‘natie’.

Dienvolgens is heel wat kennis van zaken nodig om de berichten in hun juiste betekenis weer te geven. Indien de geesten verblind zijn door vooringenomendheid of kwade trouw kunnen uit een enkel woord de grootste dwalingen ontstaan en zullen, bij de beoordeling der feiten, de hatelijkste gevolgtrekkingen gemaakt worden. Alleen reeds de verschillen in betekenis van de woorden kunnen de waarheid in het nieuws in het gedrang brengen. Anderzijds kan de openbare mening ook vergiftigd worden door onnauwkeurige of valse berichten, door het weglaten van bijzonderheden waarvan achteraf blijkt, dat zij van doorslaggevend belang zijn.

Niet altijd is daarmee kwade trouw gemoeid. Technische factoren doen zich gelden zoals de plaatsruimte voor de lengte van het bericht of de vereisten van de typographie bij het opstellen van de titels. De lettergrootte geeft soms aan een woord een karakter waaraan de schrijver niet gedacht heeft.

De journalisten beseffen stellig hun verantwoordelijkheid, maar de bepaling er van in internationaal verband stuit op grote moeilijkheden. In vele landen hebben de persverenigingen vrijwillig beroepsregelen bepaald, maar het is nog niet mogelijk gebleken een aanneembare internationale moraal vast te stellen. De economische en sociale raad van de Verenigde Naties, met de medewerking van journalisten, is er sinds jaren mee bezig, maar men staat huiverachtig tegenover de ontworpen tekst, die al te gemakkelijk door regeringen zou kunnen gehanteerd worden om de persvrijheid aan banden te leggen. De Franse journalisten hebben een codex, die aan een journalist verbiedt het nieuws opzettelijk te misvormen of valse

[p. 154]

berichten de wereld in te sturen, maar zij staan onmachtig tegenover avonturiers, die er in slagen hun berichten in sommige bladen te doen opnemen. De Algemene Belgische Persbond heeft een handleiding uitgegeven over de rechten en plichten van de journalist, opgesteld door de hh. Demarteau en Duwaerts.

In de schoot van de Internationale Federatie van Journalisten hebben belangwekkende beraadslagingen plaats gehad over dit vraagstuk, waarbij onvermoede uitzichten naar voren kwamen. De Zweedse collega's b.v. nemen de grootste nauwgezetheid in acht, wat de berichtgeving uit hun eigen land en uit de vrije wereld aangaat, maar zij kunnen geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor de nauwkeurigheid van de berichten uit de landen achter het IJzeren Gordijn, die in Zweden toestromen en vandaar overgemaakt worden omdat geen gelegenheid bestaat hun waarachtigheid te toetsen. Daaruit blijkt, dat censuur nooit het doel bereikt waarvoor zij toegepast wordt. Het tegenhouden van nauwkeurige berichten werkt de omloop van valse berichten in de hand.

Het ‘American Newspaper Guild’, de organisatie van de Amerikaanse journalisten, weigert de verantwoordelijkheid te erkennen van de reporter, die het nieuws aanbrengt, en van de redacteur, die het behandelt, omdat het vaak in een vorm wordt gegoten die overeenstemt met de voorliefde van het dagblad. De ware reden echter ligt in het feit, dat omstreeks 1930, toen het ‘American Newspaper Guild’ met de uitgevers onderhandelde, overeengekomen werd, dat het zich voornamelijk zou bezighouden met de bestaansvoorwaarden der journalisten en zich niet zou mengen in het beleid der bladen. De organisatie is echter zeer beslist bij de verdediging van de persvrijheid en zij heeft ook beroepsregelen voor haar leden opgesteld.

In afwachting van een algemene regeling, die slechts mogelijk is indien de pers in alle landen in dezelfde politieke en economische omstandigheden verkeert, leggen de journalisten der vrije landen, in hun overgrote meerderheid, een toenemende bezorgdheid aan de dag in verband met de nauwkeurigheid van het nieuws en van de beschouwingen, die zij aan het publiek verstrekken. Terecht zien zij in, hoe dit een noodzakelijke voorwaarde is om het vertrouwen van de openbare mening te behouden en de persvrijheid te handhaven.