De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 50]

De zoetsteen
door Gust Lips

IK heb de jammerlijke gewoonte alles wat ik in mijn droom zie en beleef luidop aan de stilte toe te vertrouwen. Als jonggezel was dit niet zo erg, doch sedert mijn huwelijk ligt er een vrouw aan mijn zijde die mij, bij ieder ontwaken, grimlachend aankijkt. Ik heb reeds plannen bedacht om alleen te slapen, doch mijn ouderdom geeft nog geen reden. Aspirines wil ze niet innemen, van werken wordt ze nooit moe. Bij de minste woeling spitst ze de oren, bij het eerste woord richt ze zich even op, schikt het oorkussen vast onder de schouders, kruist de armen over haar borst, en luistert. Ik kan me voorstellen hoe ze soms bevestigend knikt, het voorhoofd rimpelt, grijnslacht of boos wordt. Het ergste komt dan overdag. Een hele week orakelt ze zinnen waarvan ik de inhoud tracht te doorgronden. Tot slot moet ik steeds vaststellen dat hare gezegden betrekking hebben op het een of ander uit mijn dagelijks leven. In ieder mens zie ik dan ook een spion in dienst van mijn vrouw. Herinnert ze mij een belofte (en dit doet ze vaak), dan twijfel ik eraan of ik die werkelijk deed ofwel in droom heb uitgesproken. Deze toestand, niet eens meer te weten wat droom of waarheid is geweest, trekt me als een treurwilg naar de grond. En ik wil u bewijzen dat het voor mij onuitstaanbaar wordt.

Ik droomde eens dat ik naar de kermis ging. Het was laat op een zomeravond. Ik nam de veldweg daar ik graag in de kortst mogelijke tijd bij het volk wou zijn. De geur van het hooi en de kamperfoelie was zó prikkelend dat ik mijn hart van uitbundige vreugde met beide handen omvatte. De orgels toetten hun tonen over de hoge huizen waarop de koperen koepel van de hemel stond. De vrijers wandelden mij voorbij, bloemen op elkander geleund, verdoezeld door de mist die in de meersen hing.

Toen ik het dorp naderde, en alhoewel het windstil was, had alle muziek plots opgehouden. Ik keek vreemd op. Misschien was er een wreed ongeluk gebeurd. Of was het reeds sluitingsuur? Ik spoedde me door de zijstraten naar het marktplein. Volk! Om op de koppen te lopen. Maar, donder en bliksem, geen mens die bewoog. Alle aangezichten keken roerloos naar het Westen, versteend in een gruwelijke stilte. Zo zij hun laatste stap

[p. 51]

gedaan hadden, zo stonden ze nu bevroren in deze warme zomernacht. Een leger tinnen soldaten, een levenloze massa in de onmogelijkste houdingen bezworen door de roede van de dood. - Als omlijsting brandden de lampions rond de beestenmolen, geel en rood en blauw, terwijl het Zwijn een bloedrode tong in het linker neusgat stak waardoor zijn kop op een lach geleek. Maar ook het Paard en de Koe, en de Olifant en de Buffel, alle dieren stonden onbeweeglijk in de ronde.

Ik dacht, nu zal ik die lorrejassen eens wakker schudden, en ik riep: Héla! Slaapt ge!? - De echo hotsebotste over het plein, sprong stuk tegen de gevelmuren, en kwam gebroken in mijn oren vallen: slaapt ge, slaapt ge. - Geen beweging. Ik vond het heel wat griezelig in deze uitgestorven wereld. Toen werd ik boos en liep ik met brede passen tussen het volk. Hadden ze allemaal samengespannen om mij in het ootje te nemen? - Bij de eerste man bleef ik staan en, fft, ik blies onder zijn oogleden. Zijn dode ogen tuurden naar het Westen, hij knipperde niet eens. Ha, dacht ik, hier zal er straks een opspringen. Het was een dikke heer met een snor op de lip. In zijn vlezige mond stak een sigaret die haar einde naderde. De rook boog verschrikt weg langs de brede neus. Met voldoening, ja met hardvochtige spot-ogen keek ik naar de sigaret, naar de as, en naar het vuur dat allengerhand naar de lippen beet. Net een brandende lont die het buskruit bereiken gaat. Ik verwachtte dan ook de ontploffing, doch het peukje brandde helemaal op en liet een kleine holte tussen de lippen.

De woede steeg feller in mijn bloed. Of was het angst? De stilte strekte met haar grijparmen naar mijn keel. Ik had dorst. Zou ik ooit nog met een mens kunnen spreken in dit oerwoud van levende lijken? Ik had zo'n nood aan hun luide aanwezigheid en ik zag de verveling, als enkeling te moeten leven, naar mij toesluipen als mist in November. Met een ruk schoot mijn vuist onder de kin van een jonge heer. Het bloed spatte uit mijn kneukels, en de heer keek bedaard naar het Westen. Ik weende en smeekte: Mensen, zei ik, wees toch niet zo hardvochtig. Kom, we gaan een pint drinken. En ik heb thuis nog taart en koekebrood en een klein beetje jenever. - Ik liep de rijen langs. - Hoe zijn de duiven gekomen, Floerejan? Is de Wittepen reeds thuis? Ach. Zie, ik zal jullie allemaal een mooi gedichtje voordragen. Of kent ge mijn laatste mop reeds? Er was eens een man die elf pekelharingen moest bestellen, maar deze twee woorden kon hij naeen niet uitspreken. Hij dacht even na en zei tot de winkelier: Manlief, geef me eens tien pekelharingen, een brood, en nog een pekelharing.

Nadien vertelde ik hun nog vele fratsen.

Geen spier verroerde op de aangezichten. Ik voelde me zó moe en ellendig dat ik me neerzette in het kerkportaal, het hoofd tussen de handen.

Ah, zei ik toen plots, pas op, nu gaat het gebeuren. Ik zocht de grootste hoed en zette die parmentig op het kleinste hoofd. Alle hoeden en mutsen verwisselden van eigenaar. De sjerpen der vrouwen bond ik rond de hals

[p. 52]

der mannen. En de vrouwen kregen de vesten van de heren om het lijf. Het geheel was wél van uitzicht veranderd doch de loodzware stilte bleef heersen in mijn hart zoals in de roerloze gestalten op het plein.

Er stond me niets anders te doen dan nogmaals diep na te denken, te zoeken in mijn hoofd dat als een zware maar ledige ketel op mijn schouders woog. - Er bleef nog het middel der verleiding. Ik klom, tegen de Oostkant en met mijn ogen op de nekken gericht, op het houten beschot van de beestenmolen. Ik zat er te kirren zoals een woudduif en lokte een denkbeeldig wijfje naar me toe.

- ‘Zo, liefje,’ zei ik met mijn zware stem, ‘ben je hier.’

- ‘Mijn lieve schone jongen,’ zei ik met mijn fijne stem, ‘waarom zou ik niet komen. Ik verlang zo naar jou en naar je kussen.’

Ik bootste de geluiden na van klinkende kussen, en mijn keel stootte hoge ophitsende gilletjes uit. Toen zei ik met mijn zware stem:

- ‘Violette, wat is uw huidje bruin gebrand.’

- ‘Ja,’ kraaide mijn fijne schalkse stem, ‘ik heb een hele maand in de zon gelegen, zo lichtjes aangekleed, zie je, zo, hihi, zo met helemaal niets aan.’

Mijn zware stem klonk zangerig en lokkend:

- ‘Violetta, zo wens ik je toch ook te zien, net zoals de zon je bekeken heeft. Kom, ik zet vooreerst je verrukkelijk hoedje af. Zo. O, wat een glanzende haren. En je bloesje van levende bloemen dat leg ik naast je hoedje. O, wat een huidje, bruin als mahoniehout, ach, mijn lieve mooie Violetta.’

Mijn fijne stem gichelde, schoot plots uit in een hoge triller:

- ‘Liefste, o, maar ik sta helemaal naakt!’

Nog was de triller niet uitgestorven of als een weerlicht slingerden alle blikken in mijn richting. Er kwam weer beweging in de wereld. Het Lachende Zwijn toerde me voorbij en aan de schiettent ketsten de geweren. De orgels dreunden oude schlagers. De mensen, ze schoven met wilde ogen naar mij toe: Waar is dit vrouwtje met haar bruine huid? - Ik kon hen niet meer antwoorden, want, donder en bliksem, alhoewel de zonde door hen geschiedde, was ik plots in een zoutsteen veranderd. Ze slopen rond me heen en stootten me in de rug: Waar is het vrouwtje? We willen het vrouwtje zien. - Eén onder hen had de onbeleefdheid in mijn linkeroor te bijten. Zijn aangezichte verkrampte van geel naar groen doch hij hield het zout bedaard in de mond en vloekte niet eens. - ‘We gaan hem opeten, de leugenaar,’ zei hij langs zijn neus weg. - ‘Ja,’ riepen ze brullend, ‘we eten hem op.’

Onder hun blikken en bijten smolt ik weg als sneeuw voor de zon.

Vergeef me zo ik de mensheid heb misdaan. Het zout trok de dorst in hun keel. De herbergen liepen vol en het bier vloeide weldra de deuren uit. Toen het leutig vocht in het bloed drong bemerkten ze plots dat de ene

[p. 53]

het kledingstuk van de andere gestolen had. Ze geraakten handgemeen en het bloed vermengde zich met het bier.

Het uur liep naar de morgen. Een frisse koelte tochtte door het open venster. Ik tastte naar mijn hoofd, zag eerst het behangpapier met de vele dooreengestrengelde bloemen waar mijn ogen verdwaasd op rusten bleven. Dan dwaalde mijn blik lui over de vloer: één beslijkte schoen, een verfomfaaide das, een platte hoed, en, op de rand van het bed, mijn vrouw. Ik likte het zout van mijn lippen. Om mij te pijnigen zweeg ze. Heel lang zweeg ze, terwijl ik mijn hersenen martelde om te vernemen wat er nu feitelijk gebeurd was. Toen zei ze, met een zweepslag: ‘Zo, heerschap, deftige burger, Voorzitter van de Openbare Onderstand, voorbeeldige vader. - Muilentrekker, vrouwenloper die de herbergen leegzuipt en pas bij het krieken van de morgen naar huis komt. Wat hebt ge met die vrouw gedaan, hé? Gij moest van schaamte in de grond kruipen. Ge kunt uw vel in de zon hangen tot het bruin gebrand is. Verstaat ge mij? En dan kunt ge uw pakken maken en de kermissen afzeulen met uw Violetta.’

Woedend verliet ze de kamer.

Hoe kon het noodlot zo wreed toeslaan. Ik keek beteuterd op mijn handen, op mijn kneukels waarop geronnen bloed pleisterde. Mijn hoed, het was mijn hoed niet, maar wel een vreemd hoofddeksel met een zwarte vettige rand. Mijn linkeroor gloeide alsof er koorts in broeide. Ik keek in de spiegel. Mijn aangezicht zag er pips uit. Een hele muil tanden stond in mijn oor gerijd. Een beet van een razende hond, dacht ik, dat kan gevaarlijk worden. - Deze bezorgdheid leidt me onvermijdelijk terug naar de vrouw die me zopas verlaten heeft, en die ik, ondanks alles, liefheb