De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 6]

Het kort verhaal
door Marc Mertens

GELUIDLOOS ontsluit ik de buitendeur en treed voorzichtig binnen. In de achterkeuken hoor ik de radio; het is fanfarenmuziek, wat me even verwonderd, want mijn vrouw houdt niet van blaasinstrumenten. De geluidssterkte is echter zo zwak, dat ik ternauwernood de wijs kan onderscheiden. Het moet als ‘musique de fond’ bedoeld zijn, bij een precieze bezigheid. Ik schuif op de tenen naar de deur toe. Ik stel me al voor hoe Jeanne zal gillen als ik plots vóór haar sta. Ze verwacht me natuurlijk niet op dit uur: twee treinen vroeger. Dat ‘doen schrikken’ is een van die onverklaarbare neigingen, die me steeds een kwajongensachtig plezier hebben bezorgd; plezier dat nog toeneemt naarmate de reactie van het ‘slachtoffer’ heftiger is. En Jeanne kan zich verschrikken. Ik duw de keukendeur met een korte ruk open, zodat ze niet kraakt. Er is niemand. Steeds even omzichtig loop ik door naar de eetplaats; zonder resultaat. Ook in het salon is ze niet en in het bureau evenmin. Ik ben teleurgesteld als een kind en blijf een ogenblik beteuterd staan. Misschien is ze net boodschappen. Ze kan in ieder geval niet ver zijn, want haar mantel hangt er nog. Dan verschuift er wat boven mijn hoofd, en nogeens. Ik zal dus toch mijn pretje hebben en hoe! Voetje voor voetje bestijg ik de trap en vermijd de krakende treden, die ik natuurlijk ken. De deur van de slaapkamer staat op een kiertje; ik kan dus eerst kijken en dan het psychologisch moment uitkiezen. Is het een overspannen verbeelding of een vorm van sadisme? Ik krijg plots een inval die me op dit ogenblik geniaal toeschijnt. Even stil kom ik weer beneden.

Ik vraag me soms af hoe Freund deze drift zou verklaren; ik ben er door bezeten als een roulette-speler. Achter het verzameld werk van Oscar Wilde vind ik wat ik zoek: een oude F.N.-revolver, enige erfenis van een overleden suikeroom. Ik heb er hoogstens een paar maal mee geschoten en dan nog achter in de hof, de loop naar de grond gericht. Kwestie van het ding eens te proberen. Een scherpschutter was ik nooit en in tegenstelling met mijn verschrikkingsmanie, ben ik een uitgesproken pacifist. Sommige sporttakken maken me reeds misselijk, zo bijvoorbeeld het boksen en vooral het worstelen, om nog niet van de catch te spreken. Eens ging ik met een sportief collega naar zo'n spierenexhibitie kijken; na vijf minuten strijd ben ik weggelopen,

[p. 7]

mijn zenuwen konden het niet bolwerken. Ook beschouw ik dit vuurwapen uitsluitend als een familiestuk, een vroom aandenken, een antiquiteit. Geen haar op mijn hoofd denkt er aan, het zelfs maar defensief te gebruiken. Ik bind nu vlug een zakdoek voor mijn gezicht, zodat alleen de ogen vrij blijven en plooi de boorden van mijn deukhoed omlaag. Ik krijg hoe langer, hoe meer schik in het spel. De kilometers cow-boyen detectivefilms, die ik sinds mijn jeugd geslikt heb, werpen nu hun vruchten af. Met de revolver in de aanslag, beklim ik voor de tweede maal de trap. Deze grap zullen we niet vlug vergeten. Men spreekt zoveel van de ‘volmaakte misdaad’, waarom zou dit niet de ‘volmaakte grap’ zijn? Ik blijf nu staan op de overloop, concentreer me vóór de slag. Dan hoor ik fluisterende stemmen en geritsel van lakens. Instincmatig doe ik een stap vooruit en kijk door de spleet; dan...

Ik schrijf een kort verhaal en zit in nesten met de ontknoping. Wat zou ik inderdaad gevoelen, indien ik mijn vrouw moest betrappen met mijn beste vriend; en wat zou ik doen? Tot dusver klopte alles in mijn verhaal met de werkelijkheid - al moest ik hier en daar wat aandikken natuurlijk. Maar hoe kom ik nu aan het ‘plot’ van deze geschiedenis? Als ik de Amerikaanse meesters in het genre wil volgen en de lessen van mijn schriftelijke cursus in toepassing brengen, moet het een totaal onvoorziene ontknoping worden. Indien ik dus logischer wijze schrijf dat ik in een vlaag van woede hem of haar of allebei doodschiet dan zal dat niemand verrassen en is het eindeffect naar de vaantjes. Of ik moest me, in een gebaar van wanhoop, zelf neerknallen; doch hoe kon ik dan dit verhaal schrijven?

Er mag dus in geen geval geschoten worden. Maar ik wil me ook niet afschilderen als een karakterloos man of een lafaard. Niemand zal me dit ten kwade duiden - ook de heren critici niet, naar ik hoop. Het is al welletjes dat ik me zelf horens opzet.

... dan stamp ik (het klinkt virieler dan duwen of zelfs gooien) de deur open en stap de kamer in (misschien was ‘storm de kamer in’ beter; enfin, men kieze zelf, naar eigen temperament). Ze liggen beiden te bed - en te denken dat ik zopas een echte wollen matras kocht. Ze staren me natuurlijk aan met verschrikte ogen. Dan wil mijn vrouw iets zeggen, maar ik toon haar de loop van mijn revolver en beheers verder de situatie. (Misschien ben ik wel bang dat ze me nog zou kunnen overtuigen van haar onschuld). ‘Kom d'r uit’ zeg ik kort en zakelijk; er is geen vals pathos in mijn stem te herkennen. Ik heb vroeger toneel gespeeld; ik hoor met een zekere voldoening hoe natuurlijk en beheerst ik deze drie woorden articuleer. Het effect blijft ook niet uit, want mijn vrouw zwijgt en kijkt zelfs angstig naar me op. Ik heb zelden zulk een intens gevoel van volledig meesterschap gekend. Dan doe ik nog een teken en ze stappen beiden langs bun kant uit het bed. Nu verlies ik toch mijn ijzige kalmte; het is ongehoord, het is wraakroepend wat ik zie: niet alleen verried hij mijn vriendschap, nam hij mijn vrouw, gebruikte hij mijn bed, maar hij drijft het cynisme zo ver, ook mijn pyjama aan te trekken.

[p. 8]

Doodsbleek staat hij tegen de muur aangedrukt, de armen in de hoogte. Rechts van hem is de deur; ik zie zijn schuwe blik die richting uitgaan. Ik doe hem echter inzien dat iedere ontvluchtingspoging hier gelijk staat met zelfmoord.

Intussen heeft mijn vrouw zich aan mijn voeten geworpen en schreit de bitterste tranen; maar ik ben niet te vermurwen. Ik zal hard zijn tot op het laatst. De woorden die ik nu in extremis uitspreek, moeten diep kwetsen. Hij wordt beurtelings wit, hoog-rood, purper en groen; zijn benen nemen een vervaarlijke hoek aan. Dan hef ik de revolver op de hoogte van zijn borst, waarschuw hem een laatste maal en... hij zakt geruisloos in mekaar. Ik ben een Vlaamse gentleman en schiet niet op een bewusteloze. Als hij weer bijkomt - een uur later - ben ik ontwapend, figuurlijk en letterlijk.

Natuurlijk is deze ontknoping, al bezit ze een flinke dosis dramatische spanning, niet vrij van critiek. Sommigen zullen haar te idealistisch vinden, te 19de eeuws misschien. Anderen weer zullen het psychologisch effect van de pyjama op de bedrogen echtgenoot betwisten. Maar op dit punt zal ik mij kordaat verdedigen. En toch is er iets dat me dwars zit in deze voorstelling van feiten en gevoelens, al kan ik niet heel precies bepalen wat. Daarom heb ik naar een andere oplossing gezocht. Waarom zou ik eigenlijk de minnaar neerschieten? Door wie werd ik het meest bedrogen, door de vriend of door de vrouw? Met andere woorden: wie is de eerste schuldige in deze overtreding? Wie verdient dus de hoogste straf? Indien ik de pastoor van mijn dorpsschool goed begrepen heb, dan was het wel Eva die Adam verleidde en niet vice-versa. Alles wel overwogen is Adam ofte man, de sukkelaar in heel die geschiedenis en vermits deze laatste zich voortdurend herhaalt... Ik herneem dus het verhaal op het ogenblik dat ik in de kamer verschijn. Ik vind ze in dezelfde horizontale houding van daarstraks; zelfde reactie bij het zien van de ‘derde man’; zelfde droog-cynisch bevel van deze laatste. Thans verspil ik echter niet veel woorden aan dit Adamskind. Ik heb onmiddellijk begrepen dat hij de speelbal is geweest in de handen van deze burgerbrave maar arglistige Eva's dochter.

Ik zal dus al het vuur van mijn woord en mijn wapen voor haar houden. ‘Appel’ zeg ik enkel tegen hem, symbolisch op de Bijbel duidend, maar hij schijnt deze spitsvondigheid niet te vatten. ‘Spoed je’ voeg ik er nog aan toe en wijs, gemaakt zenuwachtig met mijn blaffer naar de deur. Hij stort zich letterlijk uit de kamer, maar even snel werkt mijn geest: ‘Halt!’ Ik kan er niets aan verhelpen, maar die pyjama ligt steeds op mijn maag. Terwijl ik hem zijn broek en jas toewerp, geef ik hem de genadeslag: ‘Eerst mijn spullen hier!’

Hij kijkt als een geslagen hond van zijn verfomfaaide broek op zijn arm naar mij en dan weer naar het broeklintje van mijn pyjama; in ieder ander geval zou deze blik me vertederd hebben, maar nu blijf ik onverbiddelijk. ‘Moet ik haar van je lijf sleuren?’ Wanhopig begint hij de knoop op zijn

[p. 9]

buik los te peuteren. ‘Draai je om!’ slinger ik naar mijn vrouw, die als een versteend beeld, nog steeds naast de bedsponde staat. Achteraf beschouwd, in alle kalmte, lijkt dit gebod wel wat overbodig, na hetgeen hier is gebeurd; het weze dan de gemoedsrust van de gebeurlijke puriteinse lezer ter intentie. En toch heeft ook dit weer zijn uitwerking, want mijn vrouw draait zich werktuigelijk om en valt snikkend op de nachttafel neer. Ondertussen is de andere klaar gekomen en zonder de minste beleefheidsformule muist hij er uit; hij heeft zelfs mijn pyjama niet opgeplooid. ‘En nu tussen ons!’ Ik wacht nog even tot ik het geklik van de voordeur hoor - een teken dat hij weg is - en vat mijn vrouw dan bij de schouder. Zij valt languit op het vloerkleed en blijft het verder uitsnikken. Tussendoor schijnt het me toe of ik een gesmoord ‘vergiffenis’ hoor; ik ben er echter niet zeker van en het gaat me ook niet aan, want mijn besluit staat vast; liever een bedrogen weduwnaar, dan een bedrogen echtgenoot. Doch eerst wil ik haar nog pijnigen; zij moet huilen tot er geen druppel vocht meer in haar is en dan pas, als de wroeging een graad van onverschilligheid bereikt heeft, zal ik haar koelbloedig aan mijn voeten neerschieten. Nu voel ik pas, hoe ongekende machten al die jaren in mij latent aanwezig waren; het burgermannetje dat ik was kijkt plots met bewondering op naar de nieuwe ‘ik’; ik ben mijn vrouw haast dankbaar voor deze gelegenheid, die mij ontbolsterd heeft. Maar ik laat het niet blijken; ik mag de volle uitwerking van mijn wraak door niets verweken. Ik begin dus met onze eerste ontmoeting: 1942; we doen ‘file’ voor haring; ik sta vlak vóór haar; een hele voormiddag schuiven we aan; dan krijg ik de laatste portie; haar ontmoedigde blikken ontroeren me echter zo, dat ik grootmoedig met haar deel. En wat later onze eerste kus: men speelde die Zondag het Duits meesterwerk: ‘Stukka's’; ik kwam zoals gewoonlijk tijdens de voorstelling binnen; in het donker liet ik me toevallig naast haar neer. Uit pure verveling hebben we na een poos elkaar bekeken. Ze herkende me onmiddellijk als de ridderlijke meneer-met-de-haringen en onder het oorverdovend gefluit van duikelende vliegtuigen is onze idylle begonnen. Het snikken aan mijn voeten is nu hartstochtelijker geworden; ik ga verder en voel me zelf onder de indruk komen van mijn eigen woorden. Als ik aan onze eerste huwelijksnacht toe ben, is mijn gezicht kletsnat van de tranen. Er ontstaat een dichte nevel voor mijn ogen door al dat geween: ik zoek tevergeefs naar een zakdoek en het is me ten slotte physisch onmogelijk ook maar één zeker schot te lossen.

Ik moet eerlijk bekennen, dat deze tweede oplossing, al klinkt ze misschien minder viriel dan de eerste, me om sentimentele redenen veel sympathieker voorkomt.

Maar letterkunde en sentiment zijn nu eenmaal geen synoniemen. Wat ik dus bij de ene win, verlies ik weer bij de andere, zodat ik absoluut niet weet welk verhaal ik moet insturen. Bestaat de jury uit honderd percent letterkundigen, dan heb ik natuurlijk meer kans met het eerste geval; zijn het

[p. 10]

daarentegen mensen met een normaal, menselijk hart, dan stemmen ze voor het tweede. De mogelijkheid om beide hoedanigheden verenigd te zien, is werkelijk te miniem om er in de practijk rekening mee te houden. Blijft dan nog de zeer geringe kans dat de juryleden zin hebben voor humor. En alhoewel ik daar zeer sceptisch tegenover sta en bovendien zelf weinig aanleg heb om economische toestanden weer te geven, wil ik toch ook een poging in die richting wagen.

Ik bevind me dus voor een meinedige liefde en een trouweloze vriendschap verstrengeld in éénzelfde bed: het mijne. Mijn gekwetste eigenliefde, meer nog dan mijn gebroken hart, eisen wraak. Menselijke wetten en kerkelijke geboden worden met de slag gedevalueerd, ken ik zelfs niet meer, zijn in mijn gedachtenwereld volkomen afwezig. Ik voel me als een levende toorts van wraaklust, de engel met het vlammend zwaard aan de poort van 't Aards Paradijs. Ze zullen allebei boeten voor dit verraad. Zou Adam niet werken in 't zweet zijns aanschijns en Eva kinderen baren in bloed en pijn? Maar deze laatste beelden komen er slechts bij als litterair decorum, want mijn verbeelding reikt op dit ogenblik niet verder dan deze kamer en de twee vóór mij, laf in hun angst voor de reflexbeweging van mijn rechterwijsvinger. Dan wil hij spreken, zich verontschuldigen, uitleggen; maar geen woord laat ik hem zeggen. Hij is voor de wereld en voor mij uitgesproken. Ik ben hier de baas - misschien wat laat, ik geef het toe - en geen letter kan weer goed maken wat ik zag en hoorde. Ook zij opent de mond, maar een haast onzichtbaar gebaar van mijn hand, doet hem weer geluidloos toeklappen. Ik vraag me een ogenblik af, waarom ik zo lang heb moeten wachten om dàt te kunnen. Waarschijnlijk verwachten zij nu een vloed van vragen en verwijten. Zij zullen bedrogen uitkomen. Het zou voor hen winst aan tijd betekenen en misschien de gelegenheid om op de ene of andere wijze aan mijn gerechte straf te ontsnappen. Hun valse hoop zal van korte duur zijn. Achter elkaar moeten zij gaan staan, de armen omhoog, mijn vrouw vooraan. Indien ik geen woorden verspil, ook het lood is te duur voor hen. Eén boontje is voldoende voor beiden; de individuele kogel zou een te grote eer zijn; ik weet trouwens niet hoeveel er in de lader zitten. Wanneer ik ze in de gewenste houding heb, valt mijn blik echter weer op die pyjama van mij. En mijn ingeboren besef van eigendom is sterker dan mijn haast om er mee gedaan te maken. Hij moet haar afleggen, temeer daar ik er geen bloedvlekken - en zeker niet de zijn - op wil. Nu zal het gebeuren. Doch eerst moeten zij nog van dat nieuwe vloerkleed afstappen; het zou achteraf bevlekt en onbruibaar worden en ik heb er nog vijf kortingen op af te betalen. De spieren van mijn hand trekken zich langzaam samen rond het stalen omhulsel... ‘Is 't nu genoeg, zot!’ heeft mijn vrouw geroepen. Meent ze mij aldus op het laatste ogenblik te intimideren met het woordje ‘zot’. ‘Zie je dan niet dat het om de grap was?’ Mijn greep is ietwat verzwakt; ze zullen me toch niet beetnemen. ‘Wij hebben je willen inspireren om dat kort verhaal van je, verder

[p. 11]

af te werken.’ ‘Maar natuurlijk Mare, meende je dan werkelijk dat ik...’ Ik heb altijd gehouden van goede moppen en ik ben spiritueel genoeg om deze onmiddellijk naar waarde te schatten. Ik wist wel dat mijn vrouw en Jules nooit...

Nu ik het herlees, ben ik meer en meer overtuigd, bijna zeker, dat de meeste lezers - en daarom niet de domste - zullen twijfelen aan de oprechtheid van deze situatie. Ik geef natuurlijk geredelijk toe, dat alles er was om aan overspel te geloven; maar ik ken ze ook beter dan mijn lezers - mijn vrouw en mijn vriend -; zij geloven in mijn litterair talent en hebben er desnoods alles voor over om me de weg der beroemdheid te zien bewandelen.

En toch kan ik niet besluiten. Deze drie ontknopingen hebben gebreken en kwaliteiten die tegen elkaar opwegen...

Ik heb ze alle drie afzonderlijk ingestuurd onder een andere naam.

Maar terloops nog dit: ik snapte gisteren mijn vrouw met die Jules... en schoot er naast.