De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 682]

Bestaansvoorwaarden van de Britse schrijver

SCHRIJVERS in Engeland, die van hun pen moeten leven, klagen dat dit bestaansmiddel in hun land onmogelijk wordt. De oorzaken er van liggen in de verandering van de maatschappij ontstaan door het streven naar de zogenaamde welvaartstaat. De sociale hervormingen mogen een beter bestaan hebben gegeven aan de talrijkste groepen der bevolking maar, zeggen de schrijvers, de scheppers der letterkundige werken zijn in de kou blijven staan.

Er zijn tekenen genoeg die dit bevestigen, maar er moet aan worden toegevoegd dat niet alleen de schrijvers de zegeningen van de welvaartstaat hebben gemist. Het geldt voor verscheidene kleine groepen in de samenleving: de kunstenaars in het algemeen, geleerden buiten het gebied der technologie, kleine bedrijfslieden, gepensionneerden.

Maar laten wij hier bij de schrijvers blijven, die van vroege tijden af zo veel hebben bijgedragen tot de Britse cultuur. Wij hebben juist gelezen van de gemakken en gerieven die deel uitmaken van de nieuwe woningen die nu ten getale van 300.000 per jaar worden gebouwd voor de grote massa der bevolking, een noodzakelijke maatregel die ten langen leste een einde zal maken aan de woningnood in dit land. De moderne inrichting van die woningen, met ‘gestroomlijnde’ keukens, badkamers, warmwater-voorziening en werk besparende afwerking, ingebouwde kasten enz., is tennaastenbij volkomen... maar de bouwers hebben niet voorzien in boekenkasten of boekenplanken. Zij oordelen dat de huurders of kopers van deze nieuwe woningen zich geen boeken aanschaffen. Zij hebben een radio-ontvanger of televisie en bioscopen in de buurt die hun al het geestelijk voedsel toedienen dat zij wensen.

Het is dan geen wonder dat de uitgeverij in het land niet meer bloeit als voorheen. De uitgevers zelf spreken van een crisis. Schrijvers worden er de slachtoffers van. Alle schrijvers dragen, met de grote rest van de bevolking, de zware last van verhoogde bestaanskosten en belastingen. Merkwaardigerwijze zijn aan de ene kant de jonge schrijvers die nog de aandacht op zich moeten vestigen, en aan de andere kant de schrijvers van grote naam er bij de thans heersende maatschappelijke toestanden het slechtst aan toe. Het aantal letterkundige periodieken, en minder hoog reikende maandbladen, is na de oorlog sterk verminderd, en daarmee de gelegenheid voor jongeren hun werk te plaatsen. Dit geldt in het bijzonder voor hen die zich toeleggen op nieuwe stijlen en uitdrukkingsvormen. Het experimenteel werk mag in welke literatuur ook niet worden onderschat. Het kan in dit land nu niet of onvoldoende worden ondernomen, hetgeen te betreuren is, er niet alleen omdat het die experimentele schrijvers treft in hun bestaan.

De schrijvers van grote naam, die ook als gevolg van de vermindering van het aantal maandschriften hun markt voor opstellen en korte vertellingen hebben zien slinken, zien zich verder vaak verplicht hun auteursrechten voor

[p. 683]

hun boeken of een deel van hun boeken te verkopen om aan de zware aanslagen van de fiscus het hoofd te kunnen bieden. Dat was enige tijd geleden het geval met de bekende schrijver Sir Compton Mackenzie, die de goede best-sellers Vestal Virgins en Carnival op zijn naam heeft staan. Hij had vanzelfsprekend aangenomen dat die auteursrechten, indien verkocht, geen inkomen maakten maar moesten worden beschouwd als kapitale goederen die hij van de hand had gedaan. Er werd lang over geprocedeerd, maar de uitkomst was dat de som, uit de verkoop verkregen, bij de bestaande belastingwet deel uitmaakte van 't schrijvers normale inkomsten, waarop hij dan ook belasting en (daar het een grote som gold) superbelasting moest betalen.

Met dit voorbeeld voor ogen is van de zijde der schrijvers voorgesteld dat uitgevers, filmondernemingen en mogelijke andere gegadigden voor auteursrechten die rechten zullen kopen in termijnen, lopende over verscheidene jaren. Dit idee van het uitstrekken van de tijd voor een rechtvaardige behandeling van de schrijver onder de bepalingen van de belastingwet is nu zo wat het hoofddoel geworden van de schrijversbond hier. Een schrijver die een boek heeft geschreven dat sterk in de smaak valt van het publiek en waarvan in een enkel jaar vele duizenden exemplaren worden verkocht - hetgeen zijn aandeel in de winst doet groeien tot een aanzienlijk bedrag - is er veel slechter aan toe dan een schrijver wiens boek verscheidene jaren nodig heeft om een hoog verkoopcijfer te bereiken. De eerste ziet zijn jaarinkomen plotseling, doch voor een enkel belastingjaar, sterk vermeerderd, met het gevolg dat de belastingambtenaar hem soms aanspreekt voor de helft of soms meer van die verdiensten. De tweede, die zijn inkomen niet plotseling zo sterk ziet stijgen, blijft van zulk een drastische behandeling door de fiscus verschoond.

De redelijkheid van een herziening van de belastingwetgeving, die voor een aanslag het gemiddelde zou nemen van schrijversinkomens over een periode van een aantal jaren, wordt wel erkend. De maatregel zou dan ook moeten gelden voor andere groepen zelfstandige werkers met sterk schommelende verdiensten. Dat is waarschijnlijk de reden voor het uitblijven van bestuursvoorstellen in deze zaak. De regering kan zich in deze tijd verontschuldigen met er op te wijzen dat ze al zo veel beslommeringen heeft. Ja, zegt het schrijversverbond, maar intussen zal het beroepsauteurschap, zoals wij het hebben gekend, tot het verleden gaan behoren.

Het doet middelen aan de hand om de toestand voor de schrijvers te verbeteren. De openbare en andere boekerijen en de scholen konden meer boeken kopen. De tantièmes voor de werken van Engelse schrijvers die in het buitenland worden verkocht zijn veel lager dan die in het eigen land. Moet dat zo blijven? vragen de belanghebbenden. Een interessant idee van het schrijversverbond is een fonds te stichten, waarvan hedendaagse en toekomstige schrijvers zouden profiteren. Dat fonds zou worden gevormd uit tantièmes op werken waarvan het auteursrecht komt te vervallen, vijftig jaar na de dood van de schrijver. Dan worden zijn boeken zoiets als openbaar gebied waarin elke uitgever naar

[p. 684]

zijn gading kan grasduinen. Van talloze werken die in dit gebied zijn aangekomen worden altijd, als het werken van betekenis zijn, populaire of luxe of op andere wijze, bijzondere edities uitgegeven. Er zijn uitgevers die weinig of niets anders doen. Veel werk ook, waarvan het auteursrecht vrij is gekomen, wordt gebruikt voor televisie, de geluidsradio en de films. De staat zou in dit plan moeten helpen. Het percentage dat een uitgever zou moeten opofferen, de bijdragen door het toneel, de film en de radio te betalen, zouden moeten worden vastgesteld. Het beheer en de aanwending van een fonds, op deze wijze verkregen, zouden bij de wet moeten worden geregeld, en op zodanige wijze dat het de literatuur van het land en haar scheppers ten goede zou komen.

A.K. van RIEMSDIJK