De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 577]

Atlantische politiek
De Verenigde Staten en Europa

Een volstrekte noodzaak

ER mogen misverstanden en zelfs tegenstellingen ontstaan tussen de naties, die betrokken zijn bij de Atlantische politiek, maar haar voortbestaan is een onontbeerlijke voorwaarde voor hun veiligheid en voor het behoud zelf van den vrede.

De Atlantische oceaan vervult thans op beschavingsgebied de taak, die aan de Middellandse zee in vervlogen eeuwen toebedeeld was.

Wij zullen niet beweren, dat de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten steeds uitmunt door het bezonken optreden, waarvan een diplomatie getuigen kan die een lange traditie als leerschool heeft, maar anderzijds welke frisheid in de besluiten, welke overgave in den verleenden steun aan volkeren, die zich zelfs niet eens steeds dankbaar betonen.

Niet genoeg kan herhaald worden, dat verschillende Europese naties waren ineengestort zonder de Marshall-gelden.

Met dezelfde beslistheid mag verzekerd worden, dat het sovjet-imperialisme reeds de Noordzee zou bereikt hebben, indien West-Europa onder de bezieling en met de hulp van de Verenigde Staten niet herbewapend had.

Komt Sovjet-Rusland onder de nieuwe dictatuur tot ruimere opvattingen? Wie zou het niet wensen, maar wie ook zou voor die kentering durven instaan?

Het regiem moge noodgedwongen een zekere mildering ondergaan, maar de geschriften blijven, waarin het sovjet-communisme zijn werkelijke doeleinden ontvouwd heeft: de wereldheerschappij.

Daartegenover staat de Atlantische politiek, die onmogelijk op den oorlog kan gericht zijn.

Waarom? Omdat zeer goed wordt ingezien door alle volkeren, die gehecht zijn aan de waarden, waarop de Westerse beschaving berust, dat een derde wereldoorlog een volslagen vernieling voor gevolg zou hebben, en dat er in die voorwaarden van geen overwinnaars zou spraak zijn.

Zolang echter de Sovjet-Unie niet door daden bewijst, dat het haar ernst is met het behoud van den wereldvrede, zal de Atlantische politiek haar herbewapening moeten doorzetten, en daarvoor is het nodig, dat de eendracht in den schoot van de Atlantische volkeren niet zou te loor gaan.

Het gevaar van ontgoochelingen

Ook is het meer dan gewenst aan de openbare mening in de Verenigde Staten ontgoochelingen te sparen, die soms het gevolg zijn van overdreven verwachtingen.

In de Verenigde Staten wordt al te licht de begoocheling opgewekt, dat een federaal Europa kan tot stand komen naar Amerikaans recept.

[p. 578]

Het gaat zo ver, dat wanneer men aan zekere politieke formulen zijn goedkeuring niet hechten kan, men als een minder goede Europeër beschouwd wordt.

Wij zijn echter van mening, dat de Atlantische samenwerking daardoor geenszins gediend wordt.

Zoals Salvador de Madariaga betoogd heeft, is Europa geen natie, en komt het er op aan met de verscheidenheid van de Europese volkeren rekening te houden, indien men tastbare uitslagen bereiken wil.

De gemeenschap voor kolen en staal heeft kansen om te lukken. Waarom? Omdat er vanwege de betrokken landen een overdracht van souvereiniteitsrechten is gebeurd, die zich uitstrekt over enige grote bedrijven, die ook zonder die gemeenschap reeds een neiging vertoonden tot het sluiten van internationale overeenkomsten.

België kan er trouwens vooral gedurende de eerste vijf jaren slechts goed bij varen, vermits de landen, waar de uitbating van de kolenmijnen voordeliger uitvalt, hulpgelden verlenen aan de kolenmijnen, die in minder gunstige voorwaarden werken; wat het geval is met verschillende mijnen, die in de Waalse gewesten gelegen zijn.

Maar wat het toezicht betreft, dat de vergadering van de kolen- en staalgemeenschap uitoefent over het hoge gezagsorgaan, is iedereen het eens om te erkennen, dat het nagenoeg onbestaande is.

Nochtans ware het zeer dienstig geweest in verband met de mogelijke overdracht van andere souvereiniteitsrechten, dat er daarover geen twijfel zou bestaan.

Het lijkt ons dan ook een betwistbare maatregel geweest te zijn, dat aan de vergadering, die niet eens haar eigen taak behoorlijk kan vervullen, de opdracht gegeven werd politieke instellingen te ontwerpen, die zowel de gemeenschap voor kolen en staal als de defensie-gemeenschap moeten overkoepelen

Het is niet verwonderlijk, dat men in die voorwaarden zo weinig vooruit gaat in de gewenste richting, en dat men zich aan Amerikaanse zijde afvraagt wat er in Europa hapert.

Onze mening is, dat zelfs een Europese defensie-gemeenschap er beter zou voorstaan, indien men na de breuk te Straatsburg om het Kleine Europa te kunnen optimmeren, met zekere federalistische formulen niet verkeerd ware van wal gestoken.

Wat heeft de Europese verdediging zelf er inderdaad bij gewonnen?

Wij hadden het Noord Atlantisch verdrag, dat onbetwistbaar aan de weerbaarheid van Europa met den steun van de Verenigde Staten grote diensten bewezen heeft.

Bij het verdrag is ook Groot-Brittannië rechtstreeks betrokken; wat voor de veiligheid van het Westerse vasteland en voor de Lage Landen in het bijzonder een grote betekenis heeft. Het beste bewijs daarvan vindt men in het feit, dat de Britse bevoorradingsdiensten in de Kempen gelegen zijn, en dat

[p. 579]

men daarvoor gebouwen heeft opgetrokken, die van meer dan voorbijgaande inzichten getuigen.

Maar intussen is de Europese defensie-gemeenschap zelf nog steeds een vraagteken.

Waaraan heeft die gedachte haar ontstaan te danken?

Aan de bezorgdheid vooral van Franse zijde om te beletten, dat indien West-Duitsland herbewapent, het toch zijn gang niet zou kunnen gaan in militaristisch nationalistische richting.

Het verdrag tot instelling van de Europese defensie-gemeenschap is er het gevolg van.

Men zou zich bezwaarlijk een verdrag kunnen indenken, waarvan de toepassing met meer ingewikkelde oplossingen gepaard gaat.

Alles is inderdaad logisch uitgewerkt om tot een werkelijk Europees leger te komen, maar de zes landen, die voor deze defensie-gemeenschap in aan-merking komen, zullen er een bureaucratie moeten op nahouden, die niet van aard is om in militair opzicht heel spoedig veel te bereiken, en daar komt het toch in de eerste plaats op aan.

Vanwege de Verenigde Staten is het ongeduld begrijpelijk; men is er van mening, dat zonder een herbewapend Duitsland West-Europa niet te verdedigen is, en dat de Verenigde Staten toch niet in de lengte van jaren divisies kunnen houden in Duitsland. Terecht laat men uitschijnen, dat West-Europa voor zijn eigen verdediging moet zorgen.

Het lijkt ons echter onmogelijk, hoe ontgoocheld de Amerikanen ook mogen zijn, dat zij West-Europa aan zijn eigen lot zouden willen of kunnen overlaten. Dat ware aan een imperialistisch Sovjet-Rusland de kans geven om gans de productiviteit van de Westeuropese landen tegen de Verenigde Staten te keren.

Intussen is de Europese defensie-gemeenschap er nog steeds niet.

Alles toont aan dat de Benelux-landen zich over alle bezwaren zullen heenzetten en bereid zijn het verdrag te bekrachtigen, omdat geen andere oplossing zich aftekent

Maar wie durft thans verzekeren, dat Frankrijk het verdrag ten slotte zal goedkeuren? Zal ook Italië na zijn politieke strubbelingen spoedig tot het nodige evenwicht komen? Zal de politiek van Kanselier Adenauer volstaan om de drie ‘grote’ mogendheden van het Kleine Europa over de brug te brengen?

Kan men trouwens bij de huidige verhoudingen vooral in militair opzicht nog de uitdrukking ‘grote mogendheden’ gebruiken voor Italië, Frankrijk en West-Duitsland?

De waarheid is, dat indien het Noord-Atlantisch Pact niet bestond, het met de herbewapening van West-Europa meer dan treurig zou gesteld zijn. en daarom is het naar onze mening van een zo overwegend belang, dat de Atlantische politiek welgemeend voortgezet worde.

[p. 580]

Al de polemieken rond de Europese defensie-gemeenschap hebben tot nu toe slechts een averechtsen uitslag gehad.

Of is het niet duidelijk, dat indien vraagstukken zoals de Saarkwestie op den voorgrond blijven, er van een gemeenschappelijke en werkelijk innige samenwerking van Frankrijk en West-Duitsland weinig zal in huis komen?

Intussen dringt de tijd, want het Russische vredesoffensief verdient slechts een matig vertrouwen.

Wat men kan vaststellen is, dat er tegen de Atlantische politiek, zoals zij wordt uitgebouwd, vanwege de Westeuropese volkeren met uitzondering van de communisten, geen bezwaren worden geopperd.

Waarom die algemene instemming? Omdat onder de hoede van dit eerder los verband tastbare uitslagen worden bereikt, en ook Groot-Brittannië er bij betrokken is.

Het grote voordeel van de Europese defensie is, dat zij in de Atlantische weerbaarheid opgenomen wordt, maar voor het overige zal het nog een ruimen tijd vergen, zelfs indien het verdrag door de parlementen van de zes landen bekrachtigd wordt, alvorens het tot tastbare uitslagen komt.

Deze tastbare uitslagen betreffen in de eerste plaats West-Duitsland.

Het probleem van een zekere herbewapening van West-Duitsland blijft immers gesteld, hoe de internationale politiek zich ook verder moge ontwikkelen.

Ofwel zal deze herbewapening gebeuren in den schoot van de Europese defensiegemeenschap; ofwel zal Duitsland zijn eigen gang willen gaan. Dat is de stelling, die vooral de voorstanders van het Kleine Europa doen ingang vinden, en aan Amerikaanse zijde is men blijkbaar ontgoocheld, omdat geen van beide oplossingen kon verwezenlijkt worden.

Men zou nochtans in de Verenigde Staten moeten begrijpen, dat een herbewapening van Duitsland, al is zij niet te vermijden, ten overstaan van West-Europa met zekere waarborgen moet gepaard gaan.

Die waarborgen worden gezocht in de Europese defensie-gemeenschap.

Zonder Atlantische gemeenschap zouden die waarborgen echter onvoldoende zijn, want het is vooral de Britse legermacht, die als een tegenhanger van de Duitse avonturen kan beschouwd worden.

Niet alleen de kwestie van de Duitse eenheid is nu eenmaal gesteld, maar ook de Oostelijke grenzen van Duitsland kunnen aan de vredelievende wereld nog heel wat zorgen baren.

Wat zou het geven, indien de Verenigde Staten buiten het Atlantisch verdrag om West-Duitsland moesten helpen herbewapenen?

Dat de nationalistische geest er zou door aangemoedigd worden en dat gans West-Europa door Duitsland in een oorlog met Sovjet-Rusland zou kunnen meegesleept worden, die voor de Atlantische politiek zeer nadelige gevolgen zou hebben.

[p. 581]

Het Westen wil geen oorlog, maar het wil paraat zijn om met Sovjet-Rusland te spreken zoals het behoort.

Met de Europese defensie-gemeenschap werd een bepaalde weg ingeslagen; ten ware er zich onvoorziene gebeurtenissen voordoen, blijft dezelfde richting aangeduid, maar intussen is er veel tijd verloren gegaan, en zij, die de zaken voorgesteld hebben, alsof de Europese integratie op militair gebied zonder veel hinder zou tot stand komen, hebben in de Verenigde Staten verwachtingen opgewekt, die meer verwijdering dan vertrouwen doen ontstaan.

De economische samenwerking

De mogelijkheden van de Europese Unie en van de Atlantische politiek werden ondergeschikt gemaakt aan het tot stand komen van een Klein Europa, dat nog steeds in barensweeën is.

Hetzelfde geldt voor de samenwerking op economisch gebied.

De gemeenschap van kolen en staal is van wal gestoken, en men kan zich andere gemeenschappen indenken, waarvoor een gedeeltelijke overdracht van de souvereiniteitsrechten wenselijk is.

Een beter en vrijer ruilverkeer zal daardoor verzekerd worden, en wie zou niet wensen, dat het nationalistisch dirigisme, een gevolg van de twee wereldoorlogen, aldus geleidelijk zou afgebouwd worden?

Men mag echter niet hopen, dat Europa als bij toverslag naar een liberale politiek op het gebied van het ruilverkeer zal terugkeren.

De vraag is trouwens ook, of een ingrijpend supra-nationaal gezag zoals het voorzien is in het ontwerp van de vergadering ad hoc der gemeenschap van kolen en staal in de richting van een werkelijke liberalisering veel zal vermogen.

Men hoort soms beweren, dat indien de Benelux-landen over een dergelijk verreikend politiek gezag beschikt hadden, de economische unie een voldongen feit zou zijn.

Dat durven wij betwijfelen. Wij zijn eerder van mening, dat de samenwerking van de Lage Landen en de vooruitzichten voor een economische unie er niet zouden op verbeterd zijn.

Beeldt men zich in, dat het in den schoot van het Kleine Europa gemakkelijker zal gaan om tot een overeenstemming van prijzen en lonen te komen? Zijn de lonen zelfs in de Verenigde Staten overal op hetzelfde peil? Met hoeveel verschillende factoren dient er geen rekening gehouden, wanneer men het heeft over den levensstandaard van een bevolking?

Stellig, al het mogelijke dient gedaan om door organen, die in den schoot van Benelux behoorlijk samenwerken, een overeenstemmende politiek op economisch, financieel en sociaal gebied na te streven. In dien zin is er te weinig gebeurd, en het is slechts na de ministeriële conferentie van Juli l.l., dat men de noodzakelijkheid van een organische samenwerking in de aange-

[p. 582]

nomen protocollen uitdrukkelijk heeft bevestigd; er zullen geregeld ministeriële bijeenkomsten plaatshebben, een college van scheidsrechters en een raadgevende interparlementaire drielandenraad worden voorzien.

Aldus zal het ook beter mogelijk zijn de bijzondere overgangsmaatregelen uit te werken, welke voor bepaalde nijverheidstakken, die in moeilijkheden verkeren, nodig blijken.

Maar dat alles is zeer bescheiden, zal men zeggen. Waarom gaat men niet verder en wordt er tussen de drie landen geen federatie ingesteld?

Wellicht zou de gedachte van die federatie het best van aard zijn om alles in de war te sturen, terwijl er op practisch gebied in de richting van een integratie weinig of niets zou bereikt worden.

En hier leggen wij den vinger op de wonde, wat het Kleine Europa betreft.

Terwijl het mogelijk was organische banden tussen verschillende Westeuropese volkeren te smeden, heeft men verkozen zich in politieke doolwegen te wagen.

Men wil een Europees parlement in leven roepen, en men voorziet een Statenkamer, die niet paritair wordt samengesteld, zodat de heerschappij van de grote naties wordt in de hand gewerkt.

Beeldt men zich in, dat het aldus in den schoot van de zes betrokken landen beter zal gaan dan in het Benelux-verband?

Wie werkelijk Europees denkt en de Europese samenwerking welgemeend wil dienen, zal dat betwijfelen.

Maar bestaat er daarom bij de Westeuropese volkeren minder neiging om samen te werken? Heeft men daarom minder zin voor het Russisch sovjetgevaar? Is men minder gesteld op een Atlantische politiek en op een duurzame samenwerking met de Verenigde Staten?

Al die vragen beantwoorden wij ontkennend. Alleen voegen wij er aan toe, dat men aan de Amerikanen een rad voor de ogen draait, wanneer men beweert, dat de Europese samenwerking en weerbaarheid door een factische politiek, die geen rekening houdt met de werkelijke verhoudingen, worden gediend.

Zonder een Atlantische politiek kan de Europese unie onmogelijk organisch gedijen, want in de huidige omstandigheden zijn de Westeuropese landen nog te zwak om door eigen middelen hun toekomst te beveiligen.

Het komt er op aan de Verenigde Staten door geen ijdele voorspiegelingen te paaien, het Britse rijk daadwerkelijk verbonden te houden met het oude vasteland, en in den schoot van de Westeuropese volkeren alles aan te moedigen wat de economische, financiële en sociale overeenstemming kan bevorderen.

De politiek vermag veel, maar zij kan ook veel bederven.

De nodige opbouw

Indien men de Atlantische politiek tot een vruchtbare samenwerking wil opvoeren, dan komt het er op aan de hersenschimmen te vermijden, die slechts

[p. 583]

ontgoochelingen meebrengen, en zo vlug mogelijk practische uitslagen te bereiken.

De gemeenschap voor kolen en staal dient veel meer beschouwd als een organische verwezenlijking dan als een uiting van politiek federalisme.

De Europese defensie-gemeenschap ondanks al haar bureaucratie en haar gebreken, bedraagt ook in zekere mate een overdracht van souvereiniteitsrechten, die kan in werking komen zonder een zogenaamd Europese grondwet, die door zekere schikkingen op de kleine naties als een pletmolen zou werken.

Van Sovjet-Russische zijde is men tegen die Europese defensie-gemeenschap zeer gekant, onder voorwendsel, dat het Westerse imperialisme en het oorlogsgevaar er zouden door aangemoedigd worden.

Maar zou het oorlogsgevaar inderdaad niet werkelijk toenemen, indien Duitsland kon herbewapenen zonder dat het in militair opzicht van een vredelievende gemeenschap zou deel uitmaken?

Van Britse zijde en ook door drAdenauer zijn opvattingen vooruit gezet geworden, die aan de Atlantische en Europese verdragen dat vredelievende karakter nog meer willen waarborgen, zodat Sovjet-Rusland er geen aanstoot zou kunnen aan nemen.

Maar hoe dan ook, indien West-Europa tot een supra-nationale instelling wil komen, die doelmatig kan werken, dan lijkt ons een senaat of Statenkamer op paritairen grondslag door de parlementen samengesteld de beste oplossing.

Deze opvatting stemt trouwens overeen met de zienswijze, die S. de Madariaga, toch een overtuigde Europeër, ontwikkeld heeft in het Europees cultureel centrum te Genève.

Naar onze diepe overtuiging is de Atlantische samenwerking niet gediend door een Klein Europa, dat zich door zijn politieke instellingen al te zeer zou afzonderen.

Het komt er op aan een soepele inrichting te verzekeren, die zich organisch ontwikkelen kan, zonder zich te verwijderen van de Angelsaksische wereld.

In dat Europa en in die Atlantische wereld zullen ook de verworvenheden van de kleine naties ten bate van de gemeenschappelijke en humanistische beschaving het best beveiligd zijn.

De samenwerking van de vrijheidlievende Europese landen in het raam van de Atlantische gemeenschap is een noodzakelijkheid, waaraan niet mag getwijfeld worden, maar het is ook van het hoogste belang, dat deze samenwerking verwezenlijkt worde met den nodigen eerbied voor de verscheidenheid van de betrokken naties en in het bijzonder voor het zelfbestaan van de kleine volkeren.

Moge dat ingezien worden aan de overzijde van den Atlantischen Oceaan; aldus kunnen ook vele ontgoochelingen vermeden worden in den schoot vande Amerikaanse natie.

J. HOSTE