De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 575]

Meanders. - XI

85

Onze heeren politici wedijveren al sinds jaren met onze heeren dagbladschrijvers in het verminken van de Nederlandsche taal. Men spreekt en schrijft in slecht gebouwde volzinnen, lacht wat om het juiste woordgebruik en laat geen gelegenheid voorbijgaan om een eigen woord door een vreemd te vervangen. Mijn lijforgaan, dat vroeger stelselmatig wapenstilstand door siesfijer verving, heeft nu voor goed afgezien van ‘vouwblad’ en schrijft verder ‘folder’. Hoogstwaarschijnlijk omdat het rijmt op kolder.

Het verhaspelen neemt, daar het van hoogerhand aangemoedigd wordt, hand over hand toe. En wanneer ik zeg: krompraat is dompraat, kijkt het lezersvolk mij aan met die heerlijk argelooze blik van allen die niet vermoeden waar men het over heeft.

Het doet mij oprecht genoegen, dat de heer Churchill, een bullebak maar een uiterst beschaafde, het hoogste belang aan woordenkeus en woordgebruik hecht. In die mate dat hij, toen de oorlogvoering alle aandacht en geestkracht vergde, toch gelegenheid vond taalverknoeiers op de kneukels te tikken. Zoo droeg hij eenige bijzonder hooge militaire oomes op om zorg te dragen dat in geen ambtelijk stuk ooit meer gesproken zou worden van een aeroplane en aerodrome, maar van aircraft en airfield. Aan een andere sterkgestegene schreef hij bitter lakoniek: ‘Why must you write “intensive” here? “Intense” is the right word. You should read Fowler's “Modern English Usage” on the use of the two words.’

Maar het merkwaardigste zijn Churchill's opmerkingen over de namen welke gebruikt worden om leger- en vlootbewegingen aan te duiden. Hij hechtte niet alleen waarde aan de juistheid der woorden, maar in dit bijzondere geval was hij zich van de geestelijke en niet zelden magische werking ervan bewust. Krijgsverrichtingen waar velen hun leven bij zullen laten mag men niet aanduiden met codewoorden, welke als zelfoverschatting of bluf beschouwd kunnen worden. Ook niet met woorden die kleineerend werken. Niet met lichtzinnige gemeenzame woorden en nooit met namen van levenden. ‘The world is wide and intelligent thought will readily supply an unlimited number of well sounding names which do not suggest the character of the operation or disparage it in any way and do not enable some widow or mother to say that her son was killed in an operation called ‘Bunnyhug’ of ‘Ballyhoo’.

Zij die zoo gelukkig zijn over gedachten en gevoelens te beschikken, zijn er zich altijd van bewust dat deze alleen hun volle ontplooiing kunnen bereiken, wanneer ze, door middel van de taal, hun zuivere en scherpomlijnde vorm vinden. Iedere oprechte arbeider bemint en eerbiedigt het gereedschap dat hem in staat stelt zijn beste verlangens in zijn werk te verwezenlijken. Leege hoofden en leege harten hebben niets te verwezenlijken en daarom laat het middel dat anderen, beter toegerust, daarvoor noodig hebben, hen volmaakt koud. Men is slechts mensch voor zooverre men zijn taal beheerscht, omdat vernuft en gevoel pas waarde en beteekenis krijgen door de uitspraak, dus door de vorm.

86

In mijn jonge jaren was ik aan het fraaie, zeldzame en kostbare boek verslingerd. Nu alleen maar aan het eenvoudige, liefst behoorlijk uitgevoerde. Als het maar goedkoop is. De toekomst van het geestelijk leven en meer in het bijzonder van de letterkunde is afhankelijk van de prijsdaling van het boek. Zij voor wie het bestemd is kunnen, met de beste wil van de wereld, niet meer opbrengen wat ervoor gevraagd wordt.

Ik heb een aanvang gemaakt met ‘De Zilverdistel’, ‘Palladium’ en ‘Ursa Minor’, drie reeksen welverzorgde boeken. Dat alles ligt in het verre verleden. Ik zweer nu bij en teer op Penguins, Signetbooks, Salamanders en andere verzamelingen die een einde hebben gemaakt aan de noodzakelijkheid van zich voor zijn geestelijk genot te ruineeren.

De bibliophilie uit mijn jeugd werd tegen redelijke prijzen gesleten. Gedurende en kort na de tweede wereldoorlog trad er een ongezonde prijsstijging in. Een mooi omvangrijk werk, waar wij in 1914 vijf en twintig gulden voor vroegen, liep via tachtig op tot honderd gulden, maar bracht onlangs op een veiling slechts veertig gulden op, hetgeen gezien de

[p. 576]

verminderde koopkracht van het geld een veel geringer bedrag vertegenwoordigt dan de oorspronkelijke vijf en twintig. De heeren speculanten verliezen dus. Ik wensch hun niets beters toe. De Kloos van De Zilverdistel kostte oorspronkelijk vijf en zeventig gulden en kon het nu, een dertigtal jaar later, niet verder brengen dan vijf en veertig!

En zo is het gegaan, behoudens een zeer enkele uitzondering, met alle sierboeken van mijn jeugd. Zij die nu nog over geld beschikken, beschikken gemeenlijk niet over de smaak en de beschaving noodig voor het verzamelen van mooie boeken. En zij die daar dol op zijn, hebben geen geld.

87

Nooit heb ik in een volzin volledig en nauwkeurig kunnen samenvatten, de reden van mijn vrees en afschuw voor eenige vorm van Algeheele Staat en voor het feit dat ik, in weerwil van al mijn bezwaren tegen de democratie, deze, in laatste aanleg, verkies boven al wat ook maar in de verte op dwingelandij gelijkt. Deze volzin, afdoende en welke aan duidelijkheid niets te wenschen overlaat, werd mij verstrekt door Vyshinsky, toen hij tegen generaal Catrouxzeide: ‘des lois sont faites pour défendre l'état contre les individus et non les individus contre l'état’.

Dààrom en daarom alléén ben ik democraat, sputterend en kankerend, maar als het er op aankomt: met hart en ziel.

88

Fascisme en al wat ermede verwant is of er op lijkt kan alleen ontstaan en tieren in een geestelijk luchtledig.

*

De wil tot macht neemt men het krachtigst waar bij hen die de macht tot willen missen.

*

Wij zoeken de eenzaamheid altijd tevergeefs. Wij behooren te wachten tot de eenzaamheid ons zoekt. En vindt.

*

De overtuiging van Gods werkelijk bestaan, lijkt mij in strijd met de ware geloovigheid. Het behoort juist tot het wezen, het overwicht en de bekoring van God dat hij NIET bestaat. Zijn roeping is het, de werkelijkheid van het onwerkelijke, het bestaansrecht van het niet-bestaande te bewijzen.

*

Door God als werkelijkheid te aanvaarden, brengt men hem binnen het bereik en maakt men hem dus slachtoffer van de bakker op de hoek. Menschelijke werkelijkheid en goddelijke werkelijkheid zijn onvergelijkbaar en kunnen niet samengaan. Als wij God op deze wijze als werkelijkheid aannemen, ontdoen wij hem daardoor van zijn goddelijkheid.

*

God bestaat niet. Daardoor alleen kan hij God zijn en heeft beteekenis als God. Aan dit feit ontleent hij zijn grootheid, zijn onverbrekelijkheid, zijn algemeengeldigheid en zijn werkingsmacht.

*

Zij die niets bezitten de moeite van het verbergen waard, ontdekten de verdienste in de openhartigheid.

*

Het kan zijn dat in de stoffelijke aangelegenheden eerlijkheid het langst duurt. Maar zeker is dat men er in het zedelijk leven niet ver mee komt.

Jan GRESHOFF