De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 311]

Frans-Belgische letteren
Kennen wij elkander wel?

IN de jongste tijd heb ik een groot aantal werken van Frans schrijvende Belgen gelezen of herlezen en, meer nog dan vroeger, viel me een zekere verwantschap op tussen Vlamingen en Walen. Een paar malen reeds heb ik me openlijk afgevraagd, waarom we feitelijk elkander zo weinig, zo onvolledig, ja in vele gevallen zelfs helemaal niet, kennen. Massa's studies zijn reeds verschenen over Franse, Duitse, Engelse en andere invloeden op onderscheidenlijk de Vlaamse en Frans-Belgische letterkunde; slechts sporadisch werd er af en toe gewezen op gemeenschappelijke trekken bij Nederlands of Frans schrijvende Belgen. Toch is deze verwantschap niet te loochenen, en zelfs al te klaarblijkelijk, doordat Vlamingen en Walen ongeveer dezelfde culturele invloeden van buiten-af ondergaan, doordat zij dezelfde levenswijze huldigen. Hoe paradoxaal het ook klinkt en hoezeer de taalgrens ook als een soort van Chinese muur moge doorgaan, toch is het een feit dat het Frans-onkundige Vlamingen zijn die het meest gallicismen gebruiken en dat Nederlands-onkundige Walen vaak typisch-Vlaams reageren: kennen zij de taal van de binnenlandse buur niet, dan hebben zij bv. toch kennis genomen van wederzijdse schilder-, beeldhouw- en toonkunst. Verder bindt hen vaak een zelfde godsdienst of een zelfde filozofische of politieke idee. De vele verschijnselen van interpenetratie te boek te stellen, lijkt me wel een belangrijke taak te zijn, doch een uiterst moeilijke en ingewikkelde. En alvorens zulks kan, dient allerlei materiaal daartoe vlijtig verzameld te worden. Ik stel me voor, dat daarmede heel wat jaren van opzoeking gemoeid zouden zijn; maar niets kan enkele bescheiden snuffelaars beletten daarmede te beginnen. Ik wil, alvast voor vandaag, op het terrein van de Frans-Belgische letterkunde, hen daarin behulpzaam zijn en enkele kleine bewijzen naar voren brengen, die voorlopig niets anders zullen aantonen dan dit: Vlamingen en Walen zijn kinderen van een zelfde land en van een zelfde tijd, ondergaan dikwijls dezelfde buitenlandse invloeden en hebben vaak dezelfde typische denk- en levenstrant.

Ik voeg er tevens aan toe, dat het mij niet mogelijk is volgens een bepaalde methode te werk te gaan, dat ik me voorlopig enkel laat leiden door het toeval van mijn lectuur. Pas als men genoeg grondstoffen heeft bij elkaar gekregen, kan men er aan denken of het de moeite loont daarmede een sterk geordend geheel op te bouwen.

Moge dit kleine initiatief medewerkers en navolgers vinden! Hierbij volgt thans, wat ik maar zal noemen, ‘de eerste lijst’.

1. Ma,urice Carême, REFLETS D'HELICE (1932):

‘Clair et dur comme un bel hiver’ (cfr. Wies Moens: ‘hard van Winter-sterrelicht’, 1919).

[p. 312]

‘Le dernier tram laisse flotter...’ (cfr. Marnix Gijsen: ‘Gij waart de allerlaatste, rode tram’, 1922).

‘La procession.... coupeledimanche en hémisphères blancs’ (cfr. Gijsen: ‘slaat het zegenend Kruis de wereld in vier vaste delen’).

‘Les coeursson nets et simples’ (cfr. Moens: ‘Knielen zal ik tussen Uw simpele luiden’).

‘Et je chancelle ainsi qu'un petit enfant pauvre qui porte un gros pain dans ses bras’ (cfr. Moens: ‘In mijn hart knielt een klein, blond meisje en bidt’).

‘Et le poème toume comme un disque pur sur l'ongle de l'heure’ (cfr. Moens: ‘Zo weinig zijn er die vernemen het krijsen van onze stiften in het metaal der dagen’).

2. Charles Govaert, AU BEAU PAYS DE FLANDRE (1922):

‘Le corps si sculptural, qu'on les croirait des reines’ (cfr. Ledeganck: Omdat zij in den stoet van uw volschone vrouwen een stoet van koninginnen vond!’, 1846).

3. Charles Govaert, L'OMBRE SEREINE (z.d.):

‘O les rêvestropbeauxd'impossiblespoèmes, que nousportons en nous, mais n'écrirons jamais’ (cfr. Prosper Van Langendonck: ‘Mijn hart heeft 't schoonste lied verkropt, - en toch is 't leeggezongen...’).

‘sesroses archipels’ (cfr. Henriëtte Roland Holst: ‘de eilanden aan de luchtzee’).

‘vers unfleuve de feu’ (cfr. Francois Mauriac: ‘cette enfant retirée par elle du Fleuve de Feu’).

4. Germaine Malfait, LES ENFANTS PERDUS (1948):

‘nousétions si las’ (cfr. Frank Meyland: ‘Ach God, ik ben zo moe...’, 1942).

5. Raymond Limbosch, LA ROSE ET L'ARAIGNEE (1935):

‘son sourire torve’ (cfr. Karel Van de Woestijne: ‘torve zinnen’, ‘mijn torve mond’).

6. Guy de Wargny, POESIE (1941):

‘Les cloches qui sonnent sans relache’, uit ‘Louvain 1936’ (cfr. Marnix Gijsen, in het gedicht ‘Leuven’: ‘de gedurige klokken over stad en land’).

7. Robert de Wotrenge, FLEURS DE CORAIL (1940):

‘J'ai trop joué au bilboquet avec les astres’ (cfr. Wies Moens: ‘Met de zilveren maan speelt ons verlangen cricket over de daken’, 1925; cfr. Pierre Humbourg in ‘Escale’: ‘et le mat de misaine jouait au bilboquet avec la lune’, 1926).

8. Constant Burniaux, ONDES COURTES (1951):

‘Elle estsuspendue dans l'inconnu comme un drapeau mouillé’ (cfr. Gaston Burssens: ‘en't klapperen van de natte vlaggen langs de gevels’, 1920; cfr. Gijsen: ‘Er hingen gedachten als vlaggen in regen’).

9 Armand Bernier, LE SORCIER TRISTE (1936):

[p. 313]

‘Et voici que mes mainsretrouvent la mémoire de cequ'elles ont été...’ (cfr. Paul van Ostaijen: ‘Over de randen van mijn handen tasten mijn handen naar mijn andere handen...’).

10 Géo Libbrecht, OUTRE-CIEL (1939):

‘dépouillé de mon corps dissous dans la lumière’ (cfr. Paul van Ostaijen: ‘en wordt het lichaam droom’).

‘Je n'ai plus de forme visible, voici déjà les zônes premières’ (cfr. Albe: ‘Al was ik tijdeloos en van mezelf ontdaan’, 1937).

11. Géo Libbrecht, NOCES D'ANGES (1942):

‘dites-moi de quel Pamir...’ (cfr. Richard Minne, Ode aan den Eenzame).

‘Je suis l'homme du seuilquin'a pas trouvéDieu; mais ilviendra, puisque je l'aime, et je l'attends...’ (cfr. Urbain Van de Voorde: ‘en treedt Hij eerstdaags toch Zijn tempel uit, dien hij eerst vindt, zal Hij eerst binnen laten’, 1921).

‘Viendrale jour des grandes joiesavec les formesinvisibles et leur saveur d'éternité’ (cfr. Lieven Rens: ‘Na't wisselend gestalte-zijn, weer opgelost en zender vorm vervloeien...’ Metaphysiek der Psyche, 1949).

12. Géo Libbrecht, ENCHANTEUR DE TOI-MEME,1946):

‘mes songes-océans’ (cfr. Lieven Rens, ‘Metaphysiek der psyche’, 1949: ‘Wij delen't wezen van de wereldzee’).

‘Songes de la génèse.... nouant et dénouant... lelien de chaquevie’ (cfr. Lieven Rens: ‘Weerspannigen binden vreemd vererfde banden...’, 1949).

‘et qu'il nous soit donné de dissoudre la chair’ (cfr. Lieven Rens: ‘Tot slot verlost in de eenheid weer vervloeien’.... ‘verzwevend een ontlijfd fantoom’.... ‘We werden opgeheven uit het Zijn en eeuwig vrijgesproken van 't Verschijnen, en blikten uit het onbepaald gewelf glimlachend neer op ons gewezen Zelf’, 1949).

‘Formes de l'éternité.... lentesmétamorphoses...’ (cfr. Paul Van Ostaijen: ‘Angst is de dans van de geworden dingen naar het Ontworden...’)

‘quel mérite aurions-nous, sinon celui de croire, et d'ainsi mesurer les lieux inaccessibles?’ (cfr. Johan Daisne: ‘Ik weet het zeker dat er dingen verholen om ons gaande zijn...’, 1944). Daisne heeft verschillende malen over witte magie geschreven; en we vinden in Géo Libbrechts bloemlezing ‘A la rencontre de Dieu’ (1941) een ongeveer gelijkaardige verklaring: ‘lepoèteira même jusqu'a recourir au merveilleux, à la magie blanche pour approcherle mystère de Dieu’.

13. Géo Libbrecht, CHANT DE LA VIRGINITE (1948):

‘il y a les formes au délàdessonges’ (cfr. Gaston Burssens, ‘De Rekening van het Kind’, 1941: ‘De bomen zoals wij ze niet meer zien’.... ‘Omdat wijzelven zonder schaduw gaan’).

14. Louis Hélin, L'AME EN PANIQUE (1941):

‘mon sang coule à l'égout’ (cfr. Gaston Burssens: ‘drenkt het bloed van Herman de gulzige riolen’, 1920).

[p. 314]

In de meeste gevallen kenden of kennen de hier vernoemde dichters elkander niet, hebben ze nooit elkanders werk gelezen; maar dezelfde stromingen hebben ze aangevoeld; zij stonden vaak voor gelijkaardige problemen en soms zijn ze beiden in de leer geweest bij dezelfde Meesters. Er is dus geen sprake van, dat de ene het werk van de andere zou hebben nagebootst. Maar wat we er reeds kunnen uit besluiten, is dat er geen enkele reden bestaat om voort wildvreemden voor elkaar te blijven.

Jean BAUDOUX