De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 308]

Ramon del Valle-Inclan's ‘Sonates’

HET zijn woorden uit het Hooglied, deze haast angstige verheerlijking van de Liefde: ‘Want de liefde is sterk als de dood; haar kolen zijn vurige kolen, vlammen des Heeren’; en enkele verzen verder staat er in een Duitse vertaling, die afwijkt van onze Statenvertaling:

‘Gäbeeiner alles, was er hat,
umLiebe, werverachteteihn?’......

Ook al neemt men (met Bakels) aan, dat dit vurig ‘Lied der Liederen’ al voor de dichter symbolisch-religieuze strekking had, en zèker óm die strekking in het ‘Boek der Boeken’ werd opgenomen; ook al zou Bertus van Lier gelijk hebben met zijn nieuwe interpretatie van dit Bijbelboek als de verbeelding van het verlangen der binnen de wereldse machten (de Koning) gevangen gehouden ziel (de Shulamitische) naar haar land van herkomst (het land van de Herder) - dan nog blijft litterair-historisch, volgens de Göttingensehoogleraar Johannes Hempel, de vorm dezer dan religieus te noemen poëzie te verklaren uit hartstochtelijke Israëlietische bruiloftsliederen, gebaseerd op huwelijksgebruiken als nog thans geldend bij het landvolk in Syrië, en waarbij de bruidegom, hij moge dan een arme boer zijn, als vorst wordt begroet en met zijn bruid op de dorsslede troont als koning en koningin, of toegezongen wordt als overwinnaar ener onneembare vesting.

Daàrom zullen deze vervoerende verzen uit het Hooglied altijd blijven de brandendste termen, waarin het heiligende èn vernietigende van de aardse liefde ooit is uitgesproken. En zo kon ook de grootste onzer mystieken, Hadewych zeven eeuwen geleden haar liefde tot God, haar ‘Minne’ niet anders uiten dan in die paradoxale termen - gelijk in onze tijd Boutens -, die wederom zegen èn vloek tegelijk uiten van èn het aardse èn het hemelse liefhebben:

Het zoetste van Minnen zijn hare stormen;
Haar diepste afgrond is haar schoonste vorme;
In haar verdolen, dat is na geraken;
Om haar verhongeren, dat is voeden ende smaken;

en zo vervolgt zij in een reeks van 50 paradoxen haar lof van de Minne, waarvan ‘het zeerste slaan’ tevens ‘de zoetste troost’ is.

Welk een bezielend motief de liefde van man en vrouw in de kunst was en is - het zou onnodig zijn er nog van te spreken, ware het niet dat't goed is te bedenken, dat de grote kunst alleen ontstond uit grote liefdes. Het waren alleen de ‘dodelijk getroffenen’ die de lyriek van de liefde vervoerend deden klinken: Dante, Heine, Buning....; en het zijn wederom ‘de grote minnaars en

[p. 309]

minnaressen’ die in de onvergetelijke romans gestalte aannamen: Heathcliff, Werther, Emma Bovary, Julie, zij die door het vagevuur der liefde gingen. Wel had de dichter van ‘Beatrijs’ gelijk, toen hij schreef:

Ik en konste U niet gezeggen als,
Hoe vele geluks ende ongevals
Uit der minnen bekeronnen

_**_*

Alleen wanneer de schrijver ons dwingt te geloven in de liefde van de romanfiguur, aanvaarden we alles wat ons wordt voorgezet. de sentimentaliteit van de romanticus evengoed als de onverbiddelijke openhartigheid van de naturalist: de jonge Goethe evenzeer als de jonge Zola, Alain-Foumierèn Lawrence. En ook wanneer charmante spot een speelse toon aanslaat, aan-vaarden we die glimlachend: sierlijk spel met ondergrond van ernst. Zo de treffende samenspraak over de liefde in Hein van Aken's ‘Roman van Heinric en Margriete van Limborgh’ uit ±1300, die onze degelijke hoogleraar-dichter Albert Verwey aldus in nieuwer Nederlands overbracht:

‘Nu deed Margriete nog vier vragen. De eerste aan koning Rioen: wat het gelukkigste ogenblik is. Hij zei: Als men 's morgens te bed zou liggen in een frisse kamer, met groene biezen op de vloer en dan zou op blote voeten in een hemdje diegene binnenkomen die men liefheeft en naar wie men lang verlangd heeft, en zij zet de ene voet op het bed en slaat met één hand de dekens op ik verlang niet, dat ze nader komt, maar dat ze zo sta en ik wacht dat is het gelukkigst ogenblik’. ‘Zo is het', riepen de heren!’

Het is een geraffineerd spel, dit spreken over de liefde door al deze hoge edelen en jonkvrouwen, op verzoek van de Keizerin van Constantinopel in haar fraaie bloemenhof bijeengekomen - maar hoe houdt de sierlijkheid dit gesprek binnen de zo gevaarlijk vage grenzen van wat nog net gezegd kan worden!

_**_*

Alleen wanneer men de liefderomans van Ramon del Valle Inclan (1866-1936), de Spaanse romancier die door de jonge Spaanse kunstenaars zo hoog wordt geschat omdat hij de taal van Spanje verjongde en nieuw leven inblies, leest met een glimlach, en ze vooral niet au sérieux neemt, kan men ze waarderen. Het is eenzelfde soort geraffineerd spel met hartstochten, meer litterair dan direct gevoeld, als bij Hein van Aken. Vier verhalen, door Del Valle Inclan onder de titel ‘Sonates’ verenigd, en welke achtereenvolgens als ondertitels dragen: ‘Lente’, ‘Zomer’, ‘Herfst’ en ‘Winter’ - en de uitgever (Kroonder, Bussum) zorgde voor vier felrode bandjes, terwijl zelfs in de ‘kleur op snee’ een toespeling te zien is op de evolutie van de gloed van de hartstochten

[p. 310]

des minnaars: teergroen, purper, warmbruin, somber zwart.......: de Markies de Bradomin immers, wiens gedenkschriften dit heten te zijn (zo uit het midden der 19de eeuw) vertelt achtereenvolgens van de grote passies uit zijn jeugd, zijn manlijke jaren, zijn overrijpe tijd, zijn ouderdom - en de weemoed van het herdenken ligt over al deze geschiedenissen, opgeschreven door de oudgeworden minnaar, wiens ‘droge, bijna blinde ogen zich nog met tranen vullen’ bij de herinnering aan al die heerlijkheden. Jef Last, die deze amoureuse relazen van ontvoering, verleiding, wierookgeuren in kloosters met schone nonnen achter tralies, hekserij, halsbrekende toeren van opgewonden minnaars, vurige Spaanse vrouwen met zedig neergeslagen blikken, rozengeur en maneschijn en wat niet al aanlokkelijke zaken voor op wat sensatie beluste lezers inieidt, Jef Last wil deze - overigens zeer fraai geschreven - verhalen wel wat al te veel betekenis toekennen. Hij ziet ze als een welbewust weemoedig afscheid van een voorbije eeuw van romantische liefde, hoofse gebaren en trotse grandezza, en hij trekt een vergelijking met ‘Don Quichotte’. En echter: naast Cervantes geplaatst, verbleekt Del ValleInclan geheel (ondanks zijn ‘felle kleuren’), doordat deze Casanova- en Don Juanavonturen iedere diepte missen. En wanneer Last ook Gide's lofzangen op de wellust in ‘Les nouvellesnourritures’ in zijn beschouwing over deze passie-sonates betrekt, miskent hij het feit, dat Gide zich met moeite bevrijdde uit zijn protestants besef van de ‘zondigheid des vlezes’ - een sentiment dat bij de Spanjaard totaal ontbreekt. Neen, deze Iberische vurigheid, deze bravourige festijnen van lust en drift zijn allèèn te genieten - maar dàn zijn ze aardig! - als men ze geen ogenblik ernstig opvat; Jef Last is in staat er een evangelie uit te halen, gelijk hij dan ook doet, wanneer hij Del ValleInclan een mysticus der liefde noemt, die een wereld helpt komen waarin de zinnelijkheid als opoffering wordt ondergaan. Kom, kom....!

Wanneer dan toch verband gezocht moet worden met het Boek der Boeken, dan desnoods met het Hooglied - dat echter, in al zijn directe zinnelijke extase, een ongecompliceerde reinheid bezit, welke in de alles behalve naïeve Spanjaard moeilijk aan te wijzen zou zijn.

‘De liefde is sterk als de dood’.... inderdaad. Maar tot de waarlijk ‘dodelijk getroffenen’ behoort deze ietwat gulzige Markies de Bradomin zéker niet! Hij heeft stellig niet de paradox begrepen:

‘Om haar verhongeren, dat is voeden ende smaken’!

W.L.M.E. van LEEUWEN