De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 289]

De auteur en zijn tijd

1. - Wetenschappelijke terminologie bij dichters en prozaschrijvers

IS het omdat de meeste schrijvers, in hun jeugd, op de schoolbanken, een broertje dood hadden en nog hebben aan die steeds maar aangroeiende hoop wetenschappelijke kennis (het dode weten tegenover het levende Zijn!), dat zij later in hun werk (uit berouw? uit een drang om iets dat verwaarloosd werd in eer te herstellen? uit eindelijk bereikte wijsheid?) vaak met voorliefde de vroeger zo misprezen wetenschappelijke termen in hun artistentaal gebruiken?

Is het omdat de wetenschappelijke kennis in onze huidige samenleving vooral met utilitaire doeleinden wordt ge- en misbruikt, dat de artist de specifiek-wetenschappelijke taalkring systematisch en met zeker zichtbaar genoegen komt leegplunderen ten bate van zijn het-gehele-leven-omvattende, oerfrisse denk- en vormvermogens, haar aldus terugschenkend aan de totaliteit van het geschapene in het algemeen en aan zijn schepping in het bijzonder?

Is het omdat wij in een tijd leven, waarin het lichaam van onze beschaving haast uitsluitend schijnt te bestaan uit aderen en zenuwen van de techniek, dat onze cultuur verplicht wordt zich op dezelfde wijze te vormen en te ontwikkelen?

Is het ten slotte een determinisme, een fatalisme dat op elke moderne kunstschepping weegt, niet te kunnen ontsnappen (tenzij met geweld, met kwellingen allerlei) aan de alom tegenwoordige, aan de overal doorzichtige wetenschap? En we constateren bij de kunstenaars ofwel een volkomen aan-vaarden, ja soms wel eens een geestdriftige Bejahung op bepaalde momenten; of een berusten, het zoeken naar een voorzichtig en voordelig compromis; ofwel een ontvluchten (maar wie naar de hemel vlucht, ontmoet er toch Edison en Marconi; en wie onder de grond delft, ontsnapt evenmin aan een botsing met Freud en Weininger).

In deze randnota's en aantekeningen kan geen sprake zijn noch van volledigheid, noch van systematische ordening: een tijdschriftartikel is nog geen hoofdstuk van een boek.

In verband met het onderwerp van heden denk ik vooreerst aan een uitspraak van Jules Claretie uit zijn ‘Carlos et Cornélius’ (O, Nelson-uitgaven uit onze schooltijd!): ‘Quel mathématicien calculerace que la haineentre les humains a coüté à l'humanité?’. En de lezer zal met mij bekennen: niet de wiskundigen hebben dit uitgerekend; maar sinds Balzac zijn het alle grote en kleine romanciers uit de wereldliteratuur geweest.

En nu volgt, wat ik de voorbije winter heb opgetekend in zake het gretige gebruik van technische en wetenschappelijke termen door hen die op het terrein van het Schone een zeker aantal woorden aan de greep van het louter-nuttige hebben ontrukt.

[p. 290]

In ‘Het Geheim’ spreekt J.B. Charles van ‘de moleculen der luchten’; hij wil ‘de ongewisse uitkomst van zijn dagen naijvrig natellen’, ‘om veelvouden weer terug te ontvangen’ in een ander gedicht! In zijn visie op Amsterdam noteert hij een ‘groot plat radardier’, ‘miljoencellig’, ‘het schatkistlijf’, ‘bijennest’, ‘beverstad’; en ‘goede palen’ acht hij ‘meer waard dan sagen’. (1952).

Jan Hanlo gebruikt in zijn bundeltje ‘Het Geverniste’ (1952) de woorden ‘trigonometrisch’, ‘eindbalans’ en ‘retrogradisch’; toch schenkt de wetenschap hem geen volledige bevrediging: ‘geen wetenschap is er die ooit dit geheim een verklaring kon bieden’.

Had Hanlo het over het ‘onberekenbare’, HarrietLaurey (in ‘Loreley’, 1952) bekent haar onmacht t.o.v. het ‘onuitsprekelijke’, benadert als ‘schaduw op de muur’ een ‘breeklijkheid’ en ziet de meeuwen ‘de aanvangslijn van zoveel tederheden’ schrijven.

Nic van Beeck, in ‘Elegisch Etmaal’ (1952), ‘met twijfel en heimwee besmet’, ziet in het venster ‘een telescoop naar de hemel gericht’.

In zijn jongste dichtbundel ‘Liederen der Bezinning’ (1952) tekent Richard de Cneudt in de figuur van de dichter de ‘zelf getrokken grens’.

Met Johan van Mechelens ‘Doortocht’ (1952) worden ‘peilingen’ uitge voerd naar ‘het kernpunt van de Geest’. ‘Uw woord wordt te geleerd’, zegt hij tot God. In een vers trekt hij ‘de kringen waar wij niet uittreden’ en in een paar andere: ‘Onze gedachten kringen ineen tot vraag en antwoord’. Vaak vindt hij ‘het woord niet om te boren’. Elders stelt hij vast: ‘Niets is volgroeid’. ‘Wij tellen samen en de som blijft nul’.

In Jezus prijst Frans Van Damme (‘Verzen’, 1952) ‘de liefde zonder getal’.

Thans komen enkele Franse romans aan de beurt:

Claude Chauvière's ‘Femme de Personne’ (1923) voelt zich ‘versmolten met de natuur in de universele beweging’. Haar vader-de-romanschrijver trachtte ‘de ziel in een formule op te sluiten’. Haar broer werd ‘opgevoed met chronometer, weegschaal en vadem’. ‘Mathematisch herinnerde’ ze zich een gesprek met hem. Een dokter onderzoekt ‘met wetenschappelijke brutaliteit’. Ze stapt uit in ‘een geometrisch stationnetje’. In een kamer staan twee zetels ‘symmetrisch geplaatst’. Zij noteert ‘de schuine lijn van haar dagen’. Haar verleden ‘draaide om de aarde, om de wereld, om het oneindige heen: cirkel in andere cirkels...’.

In ‘Les enfantsterribles’ wijst Jean Cocteau op de ‘animale en vergetale instinkten’ bij de jeugd. De meid ‘ontcijferde de hiëroglyphen der kindsheid’. Paul en Elisabeth ‘vonden een strijd uit’ als spel. Elisabeth beoefende een ‘intuïtieve methode van wederopvoeding’. ‘Hun spel schommelde op de rand van de mythe’. ‘Twee vijandige lijnen’ kwamen hun leven storen. In hun overbekende kamer: ‘liefde-electriciteit’ en ‘geur van ozon’. Een ‘onbegrijpelijke cirkel isoleerde’ hen van de liefde. En weer de kamer: ‘zonderlinge

[p. 291]

rekenfout van een bouwkundige’; Michaël ‘had het vraagstuk niet kunnen oplossen’. Elisabeths handelen: ‘een gevaarlijk heelkundig ingrijpen’... ‘het raderwerk van een hels mechanisme’.

Thierry Sandre's ‘panouille’ (1926) wordt door communistische politici ‘meer misbruikt dan een machine’.

In ‘Le Jeu du Paradis’ (1927) gebruikt Henri Hertz bij voorkeur een massa wetenschappelijke termen: maat, omgekeerde richting, schakels, formule, lijn, magneet, gradueel, ruimte, tussenruimte, machinerie, fenomeen, cirkel, evenwicht, schok, asymmetrisch, bloedstorting, as, ballistisch, booglijn, sprong, beweging...

Henri Deberly's ‘L'Ennemi des Siens’ (1925): ‘parallele werkzaamheden’. Paule en Isabelle ‘had men kunnen bestuderen en vergelijken, zonder een gemeenschappelijke idee te ontdekken’. Bij Isabelle ‘ordent een strenge methode al haar daden’. Zij ‘regelt haar tactiek’, zij ‘weegt voor- en nadelen af’, voelt zich ‘omringd door onvatbare krachten’. Bij haar zuster Francoise stelt de auteur ‘geen onmiddellijke berekening’ vast. De derde zuster Paule en de vader ‘conserventle sens de leursfonctions’. Ik vertaal hier liever niet, en ook ‘se composer unvisage’ kan het wel zonder een Nederlands equivalent stellen, omdat daardoor iets van het karakter van de wetenschappelijke ontleding verloren gaat.

In ‘Pancloche’ (1925) van dezelfde schrijver: ‘welk verschil kon men noteren’. Iemand ‘mat de geringe invloed welke een tiende van een eeuw op het verloop van de gebeurtenissen had’. Louise werd door Pancloche ‘nauwgezet bestudeerd’. Bij het vergelijken van twee personages wordt ook hier van een ‘parallel’ gesproken. En wanneer Pancloche een hard woord dikwijls herhaalt, zegt de schrijver dat hij dit doet ‘als een geleerde die na vele opzoekingen een oplossing vindt’.

‘De regels van de strijd zijn niet eenvoudig, maar de methode is streng’ verklaart Louis Martin-Chauffier in ‘L'Amant des HonnêtesFemmes’ (1927), een geestig verhaal over liefdestactiek, typisch Frans! Een van de personages gelooft niet in de waarde van de ‘ervaring’. Een ander meent dat ‘de vrouwen in zake liefde niet over meetinstrumenten beschikken’. En nummer drie betitelt de liefde als ‘een gevoelsconstructie, kunstmatig en vol woordenoverdaad, ingewikkelder dan om het even welk labyrint’. Twee vriendinnen schrijven aan elkaar over hun ‘mooie berekeningen’ en dat ‘in de mondaine betrekkingen alles administratief geregeld is’. Geen schrijvers die meer in hun boeken ‘rekenen’ dan de Franse.

In Pierre Humbourg's ‘Escale’ (1927) treedt een oude kapitein op die ‘de lastigste reizen uitkoos zoals men een moeilijk vraagstuk aanpakt voor het genot van de oplossing’. Yves leeft ‘als een automaat’. Ook hier weer ‘de ervaring’! Plus ‘het drama zonder storing’... En golven ‘reinigden methodisch’. Guy ‘ontsnapt niet aan de duistere kring van zijn onrust’, als ware hij

[p. 292]

in een bioscoop, ziet hij een ‘beeld op het scherm van zijn gevoeligheid dansen’.

In Humbourg's ‘Tous Feux éteints’ (1928) worden twee zeelui ‘van uit dezelfde hoek’ bekeken, leidt de bemanning ‘een mechanisch leven van machine-die-moet-verzorgd-worden’. Een sigaret in de mond van Marigaud • ‘rolde van links naar rechts als de naald van een roermeter’. De koorts wordt hier ‘deze voorkamer van de eeuwigheid’ genoemd.

Zoals het een ware Française beaamt, ‘drukt’, in René Bizet's ‘Anne en Sabots’ (1926) Thérèse de Kerrhelec ‘haar gedachten met nauwkeurigheid uit’. Ook ‘l'ordre des choses’, stokpaardje van vele Franse geesten, ontbreekt hier niet. Moeder en dochter worden uitgebeeld ‘als landschappen die na een onweder het evenwicht van hun lijnen weervinden’. Ook dient de voorliefde voor al wat ‘logisch’ is, niet vergeten!

Marius en Ary Leblond tonen in ‘L'Ophélia’ (1922) het personage Danel als ‘een machine in de vreugde van haar werkzaamheid’. Danel handelt volgens een welomschreven ‘tactiek’. Bestaat trouwens niet elke roman uit een afwisselende reeks be- en misrekeningen?

In ‘Roux leBandit’ (1925) spreekt André Chamson over de bergbewoners en hun ‘problèmes’ en gewaagt hij van zijn ‘onderzoek’. Hij ziet Roux ‘met nauwkeurigheid’ voor zich. De volksmens Roux ‘sprak goed, telkens als hij iets wilde verklaren’. Chamson bewondert in het personage Finiels ‘de zekerheid’ waarmee diens geest werkt: ‘een verstand dat de gewoonte had de vraagstukken van het levensgedrag te wikken en te wegen’.

André Chamsons roman ‘Le Crime des Justes’ is a.h.w. een klassiek voorbeeld van menselijke berekening. Volksmensen zitten op een gemeenteraadslid te wachten en Chamson tekent ‘hun rekenende hoofden’. Een heeft zijn slag ‘goed uitgerekend’. Het dorp: ‘een geordende gemeenschap’. Combaroux kent ‘de logica van de gekheid’. De Arnals ‘verdeelden hun leven en verenigden hun krachten’: zij liepen allen ‘in dezelfde lijn’, hadden elk ‘hun juiste plaats’ en zelfs het gebergte ‘bracht evenwicht tussen zijn massa en de door schijnende uitgestrektheid van de hemel’. De Arnals ‘wogen hun daden’ en ‘hun geest’ werkte als ‘een balans’. Hun leven ‘gehoorzaamde aan te veel regels en volgde een te opzettelijke lijn’. Conseillier's ‘snikken regelden de stilte’. Meten en maat: steeds herhaalde woorden mesure, mesurer, mesurable... In de morgenklaarte heeft ook het landschap ‘‘harde lijnen’! En de verschrikkelijke ontknoping begon, toen ‘het evenwicht werd verbroken’. Conseillers lichaam, bij de wandeling, ‘wiegelde als de slinger van een klok’. Een snuffelende hond ‘trok concentrische kringen om hem heen’.

Bij Jacques Chardonne, dezelfde zin voor ordening en evenwicht. In ‘Les Varais’ (1929) leidt Frédéric eerst ‘een geordend bestaan’. Zijn vader ‘rekent’ bladzijden en hoofdstukken lang. Bij verschillende personages ‘tekenen de gebaren hun woorden’. Aan honderden details, hier en elders, merkt men dat het Frans een sterker abstraheerkracht bezit dan het Nederlands.

[p. 293]

Maar het is hier mijn taak niet te vertalen. Soms worden de personages ‘op een ander levensplan geplaatst’. In enkele zielen peilt de auteur ‘de hevigheid van de trillingen’. Devermont: de zoveelste ‘automaat’. Een herinneringsbeeld wordt teruggeschoven tot ‘een abstract gebied’. ‘Tegengestelde gevoelens’ dienen te worden verzoend. Condé's ‘methodes’ druisen tegen deze van zijn meesters in. ‘Verschillende perspectieven’ wisselen af. In het rijk van de ziel is Chardonne als een fijne seismograaf.

Ter afwisseling, weer enkele Nederlandse voorbeelden. Maken we immers niet allen deel uit van een grote cultuur?

Een van de helderste formuleringen vind ik bij Binnendijk, in het eerste kwatrijn van zijn bundeltje ‘Oog in Oog’ (1948): ‘Binnen het vierkant van een streng kwatrijn/Kan nog der wereld duister helder zijn./O kwadratuur van 's harten tovercirkel!/Hier ligt uw vraagstuk opgelost in 't rijm’. Ten overstaan van de wereld beschouwt de dichter zich als de ‘spil van haar cirkelgang’. Een verder: ‘'t Kristal van mijn bewustzijn vangt de stralen/Der diepverborgen zon in veelheid van herhalen’.

Uit een ouder bundel ‘Onvoltooid Verleden’ (1936) van dezelfde dichter uit het land van Lorentz en Kamerlingh Onnes: ‘Weer ligt een jaar in dezen zin bevroren’. ‘In blinde cirkels ga ik voort’.

W.J. van der Molen, in ‘Sous-Terrain’ (1950), noemt zichzelf ‘een grenspaal tussen plaats en tijd’, noteert ‘de vaste getallen voor God en Beest’. Een getormenteerde wereld is de zijne: ‘grondzeeën en planeten/scheuren zich door mijn oppervlakten heen’. ‘Ik lig in 't verlengde van de aarde’. ‘De leegte is de baarmoeder van leed’. De dichter ‘stort uiteen in tegendelen’ en hij ‘plant de trilling voort’. In ‘Epiloog’ getuigt hij: ‘Contacten met een dode eeuwigheid./Seinen uit een onachterhaalbaar leven/vonden in mij knooppunten met de tijd;/ik sta tot op mijn kern teruggedreven’. Voorbij het kunstenaarswoord, bij de terminologie van de wetenschapsmens zoekt hij de redding: ‘O, God, die mijn bestaan bodemloos splijt,/geef mijn bewustzijn een verstaanbaar teken/ en doe mijn mond weer uit uw volheid spreken’.

Zijn windroos-genoot Guillaume van der Graft voelt in ‘Mythologisch’ (1950), even geschokt, zijn en onze tijd aan: hij trekt de ‘grens waar men staat op een breuklijn’, heeft het over ‘geboortegedachten en doodswetenschap’. Hij omlijnt het gebied van zijn woordenvoorraad: ‘De schoonheid, een evenwicht dat ik woord voor woord moet beschermen/om eindelijk in de termen/te vallen van dit gedicht’. Bij het herscheppen van de Vrouw van Lot, zegt hij: ‘maar onderweg kristalliseren wij tot een glinsterend gebaar’. Hij richt zijn zoeklichten op ‘het rijk der mineralen’. In ‘Gratia plena’: ‘Zij is geen vrouw, een element’; in ‘Dies illa’ gaan de dingen ‘op een rij staan’: ‘en zo rijgen zich cijfers tot een som’.

Als overgang tot enkele Frans-Belgische dichters, de in het Frans schrijvende Hollander Sadi de Gorter. Uit zijn ‘La Randonnée des Hommes Perdus’ (1934) schrijf ik over: ‘de tijd meten in emotie-secunden’, ‘evenwijdige lijnen

[p. 294]

komen bij elkaar’, ‘een automatisch bestaan’, ‘robot-wezens’, ‘formule van het niets’, ‘een biologisch toeval’, ‘scheikundig bloed’, ‘een genummerd bestaan’, ‘de vijver van mijn weten’, borsten zijn ‘kunstmatige zonnen’ en ‘electrische lampen uit mijn kindsheid’, ‘spellingsfouten van de lichamen’. ‘de bezwete zetmachine’, ‘cijfers begrenzen het leven’. En ook een paar die ik liever niet vertaal: ‘minutes-réflexion’ en ‘siècles-watt’. ‘De honger is de zonnewijzer van de mens’, ‘mijn mechanische stappen’. ‘Een hemel met millioenen sterren/leent er me een duizendtal voor mijn ontvluchting./Visueel voorschot voor de uiteindelijke vervaldag’.

Germaine Malfait in ‘Les Enfants Perdus’ (1948) zong over ‘l'herbe-image des ans’ en ‘vegetale liederen’.

Raymond Limbosch' ‘La Rose et l'Araignée’ (1935) deed ook beroep op de wetenschappelijke terminologie: de spin en haar ‘piègegéométrique’, ‘de geheime en bliksemende algebra’ van een vlieger (=cerf-volant), ‘een psychanalytische nagel’, ‘aesthetica zo dor als rekenkunde’, ‘freudiaanse bloedzweer’. ‘Les faux bois a Foff-set, les fersqu'onparkérise,/Le mazout, la triode et le phono-valise’.

Guy de Wargny schreef in zijn ‘Annéesensible’ (1941): ‘la vie en cinématographe’, ‘la vie en images tournantes’. En Robert de Wotrenge, in ‘Fleurs de Corail’ (1940), trok ‘in de ruimte ironische, evenwijdige lijnen’.

Constant de Horion schiep in ‘Aventure’ (1935) beelden als deze: ‘onrustige parabool’, ‘zenuwzieke wolk’, ‘slapende machines’, ‘een auto werpt de nacht omver met driehoekige vuistslagen’, ‘psychanalytische eilanden’, ‘een hoepel van vuur’. En in ‘Tout Caillou sonne’ (1949) tekende Louise Doniès’ een gouden ellips’.

In ‘Passages a Gué’ (1937) zag GéoLibbrecht ‘op de wegen van de erfelijkheid/Klein Duimpje sterren strooien’. We vinden, in deze en in zijn andere bundels, ‘de liften van het ledige’, ‘de ledige ruimten’, ‘een plantaardig lied’, ‘vertikale zonnen’, ‘kringen van stilte’, ‘vloeibare stilte’, de ‘vrienden van het onzichtbare’, ‘lichtjaren’, ‘sfeer zonder straal’, ‘o temps intérieur sur la courbe du monde’, ‘la chair n'aura plus de poids’ en tal van andere cosmische fantasieën.

In het werk van Pierre Bourgeois vierde de moderne wereld hoogtij. Getuige zijn ‘80 Compositions lyriques’ (1922): as, projectie, oppervlakte, theoreticus, hypothese, onderstructuur, mechanisme, schema, reflex, enz.,... enz.... een meer dan volledige technische staalkaart!

Even naar Frankrijk terug, bij de thans weer zeer actuele Francois Mauriac: ‘hereditaire neiging’, ‘idée-fixe’, ‘de aanstaande minnaar meet angstig de tijd...’, Daniel ‘mat zijn macht‘, ‘vegetale vreugde’, ‘horizontale pijlen’, ‘instinct van zelfbehoud’, ‘cartesiaanse stelregel’, ‘zijn onmacht om de mensen te rangschikken’, ‘de universele wet’, ‘de lijnen van de verloren maagdelijkheid’, ‘de onnaspeurbare trilling der weiden’, ‘de wetenschap der strelingen, de laatste uitvindingen van de wellust’, ‘spiritualiteit’, ‘etterende

[p. 295]

herinneringen’, het onvermijdelijke ‘ordres des choses’, ‘grenzen van de zuiverheid’, ‘de slinger’, ‘nauwkeurig opsommen’, ‘schommelen’ (Le fleuve de feu).

‘De ongerepte lijn der tafelkleden’, ‘methodisch ontmoedigen’, ‘de afgrond van de dode tijd meten’, ‘hij herinnerde zich een duizendste’, ‘onfeilbare kennis’, ‘de beste formule’, ‘alle menselijke systemen’, ‘Gedachte, Idee, Intelligentie, Rede zijn vrouwelijke woorden’, ‘geslacht verwijdert ons meer dan twee planeten’, enz., enz. (Le Désert de l'Amour).

‘Zij meet haar uitputting’, ‘duistere aaneenschakeling van verlangens’, ‘hij classeert al zijn gevoelens’, ‘de goede organisatie van het leven’, ‘oneindige wanverhouding’, ‘Thérèse meet met een blik de weg die haar gedachte aflegde’, ‘iedereen wordt met zijn eigen wet geboren’, etc., etc. (Thérèse Desqueyroux)

‘Het boek zou hem mathematisch het geheim van leven en dood ontsluieren’, ‘Je hebt mijn eenzaamheid georganiseerd’, ‘een arme vrouw die altijd rekende’, ‘een plantaardige droom’, ‘le fils tournait dans le vide, terre désorbité’, etc., ect. (Gentrix).

Ik moet weldra eindigen, ofschoon het werkterrein nog zo ontzettend uitgebreid is. Maar wie te veel...

Laat me nog even bij enkele jongeren verwijlen, want ik veronderstel dat wat ik te onzent (en het is heel wat!) bij van Ostaijen, Brunclair, Burssens, Buckinx, Daisne en anderen optekende, voldoende bekend is.

Clara Haesaert: ‘uw maat-gevoel’, ‘de kern is niet te vatten in de stof’, ‘de cirkel blijft gesloten’, ‘middelpunt’, ‘zwaartekracht’, ‘hermetische geslotenheid’.

Mare Braet: ‘een vers... als booglamp’, ‘het eindpunt van mijn reizen’, ‘de cirkelgang der trage uren’, ‘op de lange meridianen’.

Geo Bruggen: ‘de cirkel is gesloten’.

Liane Bruylants: ‘aan de rand van het redeloze’, ‘ook de droom kiest zijn normen’, ‘de kring der herinnering’, ‘en zocht vruchteloos naar een verband’.

Fernand Handtpoorter: ‘wij zijn geteeld uit parallele vruchtbaarheid’, ‘morgen oude normen nieuwe vormen’.

Adriaan Magerman: ‘de kringloop van de dood’, ‘een hoge tijd’.

Frieda Oosterlinck: ‘de droomnaald van een fellen geest’, ‘dit kompas’. Erik van Ruysbeek: ‘de zonnestelsels drijven door 't luchtledige’, ‘uw maatloos bezit’, ‘innerlijk oeverloos’, ‘evenwicht’, ‘het onontgonnen erts’.

Remi Boeckaert: ‘ik nergens meer ging paren’.

Tony van Putte: ‘Aan eigen wetten weet ik mij gebonden’.

Jos. Coveliers: ‘de motor van de eeuwigheden’, ‘de kern der dingen’, ‘stabiele waarden’, ‘slechts na studie aan de geest veropenbaart’, ‘Uw oerbeeld’, ‘evenwicht, gebondenheid en rust’, ‘dit onbegrensd beminnen’, ‘ik ben het peillood en ik ben de bron’.

[p. 296]

Marc Moonen: ‘de vrij-van-vreze-wet van de natuur’.

MarcLaforge: ‘in de sporen van 't verstand’, ‘ik loop verloren In mijn engen kring’.

Lieven Rens: ‘de wet van ieder ding’, ‘bovenzinnelijk verband’. ‘begrenzingen vervagen’, ‘opgeloste vormen’.

Albert Bontridder: ‘Petits cercles rouges aux centres blanc de haine’, ‘la paupièredécomposée’, ‘antennes’, ‘mon laboratoire’, ‘solstice du baiser’, etc.

Volgende besluiten kunnen, in verband met de wetenschappelijke terminologie bij dichters en prozaschrijvers, voorlopig aldus geformuleerd worden:

1. Termen uit het domein van de exacte wetenschappen werden vroeger door de letterkundigen evenveel gebruikt als nu, allicht meer.

2. Dit veelvuldig gebruik wordt zowel bij ‘abstracte’ als bij ‘concrete’ kunst vastgesteld.

4. In zekere periodes volgen de auteurs met meer vlijt en geestdrift deze ‘mode’ dan in andere (bijv. in 1918-1930 meer dan tijdens 1930-1940 en thans weer meer).

5. Wanneer vroeger een ‘technisch’ onderwerp een dichter inspireerde, dan ‘verliteratuurde’ hij het, schreef hij een berijmde cursus of dissertatie.

6. In alle onderwerpen zijn er thans ‘technische’ en ‘wetenschappelijke’ elementen aanwezig (bijna geen roman zonder psychanalyse, bijv.) en het technische en wetenschappelijke woord nestelt zich in bijna elk gedicht, in heelwat proza.

7. In een gemechaniseerde en wetenschappelijk ingerichte (en uitgeholde) maatschappij levend, en vaak ervan levende, heeft de schrijver een groot aantal technische en wetenschappelijke termen voortdurend in zijn scheppend bewustzijn voorradig.

Brugge, 2-3 April 1953.

Jan SCHEPENS