De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 674]

Dagen van De Vlaamse Gids, 1952
Vlaams & Vrank

Vijftig jaar literatuur en vriendschap

OP 1 Januari 1903 werd er te Antwerpen, door een vijftal jonge mensen, van wie de meeste niet veel ouder waren dan 15 jaar, sommigen zelfs nog jonger, een kleine letterkundige kring gesticht, die de naam kreeg van ‘Vlaams & Vrank’. Vlaams moest er in alle geval bij en daar te Antwerpen al een vereniging bestond, die ‘Vlaams & Vrij’ heette, werd het nieuwe kringetje ‘Vlaams & Vrank’ gedoopt, naam die het piëteitsvol behouden heeft tot op deze dag. Het doel der vereniging was ‘strijders met pen en woord te vormen tot het verdedigen der Vlaamse taalbelangen en de Nederlandse letterkunde beoefenen’, een doelstelling waaraan zeker de tijd niet vreemd was. Daar sommigen der stichters op dat ogenblik leerling-onderwijzer waren aan de Rijksnormaalschool te Lier, anderen zich daartoe voorbereidden, kon dat prijzenswaardig doel slechts nagestreefd worden tijdens de vacantiedagen. Maar dan werd er ook geregeld en duchtig vergaderd, ten huize van een der leden, op de mansarde of in de kelder naar gelang de beschikbaarheid van een dier lokalen. De namen dezer vijf jeugdige literatuur-enthousiasten waren Jaak Lemmers, Jan Croes, Karel Van de Put, Leo Michielsen en Pierre Kauch. Jaak Lemmers, de latere auteur der ‘Historische Verbeeldingen’, die als de eigenlijke stichter mag beschouwd worden, nam ontslag in 1925. Hij overleed aan een borstkwaal in 1930.

Jan Croes bleef lid tot aan zijn onverwachte, vroegtijdige dood in 1912.

Karel Van de Put was en is nog altijd de nauwgezette secretaris, archivaris en penningmeester van de kleine, letterkundige gemeenschap.

Leo Michielsen (einde 1906) en Pierre Kauch (1904) namen reeds vroeg ontslag. In de loop der jaren kwamen andere jongeren voor korte of langere perioden het steeds beperkt gehouden ledental versterken, o.m. Karel Van den Branden (1903 tot op heden), de schilder-etser Juliaan Severin (van 1907 tot 1909), Fons Van Hoof (van 1904 tot 1910), Jef Knors (van 1912 tot 1938), Guy Voets, schoonzoon van Karel Van de Put (sedert 1945). Ik zelf werd lid in 1912 en ben het nog. Het kringetje heeft soms moeilijke tijden doorgemaakt, maar heeft geen ogenblik opgehouden te bestaan.

WERKZAAMHEID NAAR BINNEN. - Hadden de vergaderingen vroeger om de veertien dagen plaats dan wordt er thans zoveel mogelijk iedere week vergaderd, achtereenvolgens ten huize van ieder lid. Elke bijeenkomst opent met de lezing van het getypt verslag der vorige samenkomst, opgemaakt door de onvermoeibare secretaris.

Dan volgt het zogenoemd ‘Evangelie’, een gedicht, een brok proza als inleiding, waarna de eigenlijke ‘stof’ aan de beurt komt, d.w.z. er worden

[p. 675]

artikels gelezen over literaire gebeurtenissen of aangelegenheden, toneelspelen, studies, enz. Eigen werk der leden - essays, verzen, novellen, kortverhalen, prozateksten, enz. - heeft steeds de voorrang. Na de lezing of voordracht volgt de bespreking, die soms zeer levendig wordt en of het persoonlijk of andermans werk betreft, steeds openhartig, op het stuk of de man af, steeds ‘vrank’ gevoerd wordt. Tijdens de pauze, zowat in het midden van de vergadering, zorgen de vrouwelijke medeleden voor thee en koekjes. Aan het slot wordt er doorgaans iets sterkers gedronken.

Tijdens de heroïsche eerste jaren, werden er in de grote-vacantieperiode, een paar jaar, grote dagen gehouden. Er werd dan vergaderd van 9 uur 's morgens tot 10 uur 's avonds en ieder lid zette zijn beste beentje voor om met iets bijzonders en degelijks voor de dag te komen.

Dikwijls werden plannen gemaakt tot het uitgeven van een eigen tijdschrift of althans een jaarboek. Een samenloop van ongunstige omstandigheden heeft steeds de uitvoering daarvan verhinderd, wat wij nu nog immer betreuren.

In het archief van ‘Vlaams & Vrank’ berusten nog een paar, nu haast-een-halve-eeuw-oude verslag- en voordrachten-boeken.

Het voornemen bestaat deze documenten, samen met de indrukwekkende massa geschreven en sedert 1928 gedactylografieerde verslagen, later over te maken aan het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven te Antwerpen. Voor de student in de literatuurgeschiedenis zullen ze, geloof ik, een rijke bron van inlichtingen en wetenswaardigheden op literair gebied zijn over meer dan een halve eeuw.

WERKZAAMHEID NAAR BUITEN. - De Vlaams & Vrank-leden waren de bewerkers van het ontstaan van een ‘Vlaamse Bond’ in de Rijksnormaalscholen te Gent en te Lier, en tot het in het leven roepen van een andere, meer algemeen culturele, kleine Antwerpse kring ‘Hou en Trou’. Zij gaven ook de impuls tot de stichting der ‘Algemene Federatie der Belgische Normalisten’, die in 1906 te Willebroek, in 1907 te Brussel, geslaagde congressen hield.

In verschillende lokalen der stad Antwerpen werden door de V. & V.-ers af en toe flink bijgewoonde voordrachten over letterkundige ontwerpen gehouden. Zo denk ik nog immer met genoegen terug aan de lezing van Karel Van de Put over Jacques Perk, aan die van Karel Van den Branden over ‘Het Toneel in Frankrijk’. De onkosten werden bestreden uit de bijdrage der leden, die in het jaar der stichting 0,10 Fr. per man en per week bedroeg. Ze is nu aangepast aan de noodwendigheden van deze tijd.

Het hoogtepunt der werking naar buiten was echter steeds het Jaarfeest, waarop gewoonlijk een vreemde spreker gevraagd werd het woord te voeren. Wij denken hier onder meer aan het 10e Jaarfeest, dat doorging in Café Suisse op 15-2-1913. Het was bedoeld als een In Memoriam-zitting gewijd aan onze overleden vriend Jan Croes. Ons aller hooggewaardeerde oud-leraar, de dichter en schrijver Lambrecht Lambrechts sprak er op de hem eigen gloedvolle manier over ‘De Limburgers in de Kunst’. In latere jaren kregen we A.J.J. Delen te

[p. 676]

horen over ‘Charles-Louis Philippe’, Fritz Francken over ‘De Volksjongen in Oorlogstijd’, Emmanuel de Bom over Prosper van Langendonck.

Het laatste optreden naar buiten had plaats op 18-3-1934 met de herdenkingszitting aan Jaak Lemmers gewijd en waar als sprekers optraden de letterkundigen Lode Baekelmans en Mark Tralbaut en de onderwijzer Jules Claessens.

Verder maakte het kringetje zich verdienstelijk door het bezorgen van verschillende uitgaven op letterkundig gebied, wat heel wat werk, onkosten en risico met zich bracht.

In 1928 verscheen door de zorgen van Vl. & Vr. ‘Bitterzoete Spanning - Bedenkingen over Kunst en Leven’ door de toen juist overleden, literair-wijsgerig aangelegde, Antwerpse onderwijzer, Gerard Kinnie.

In 1934 kwam ‘Uit het Werk van Jaak Lemmers’, een grote bloemlezing uit het proza van onze overleden vriend, voorzien van een uitvoerige inleiding, waarin door de Vl. & V.-se makkers de verschillende facetten van 's schrijvers oeuvre belicht werden. In 1937 gaf V. & V. als privé-uitgave ‘Droef Dagboek’ (Verzen) door Frans De Wilde.

In 1945, eveneens als privé-uitgave ‘De Verloren Zoon’ (Verzen) door Frans De Wilde; en tenslotte in 1951 ‘Het Antwoord’ (Verzen - Keur uit eigen dichtwerk 1919-1949) door Frans De Wilde.

Waren al die jaren de schone letteren de hoofdbekommernis in V. & V., vormde deze de geestelijke band tussen de leden, ook leven en vriendschap namen een ruim aandeel in het bestaan van de kring. Geboorte, huwelijk, dood, vreugde en tegenspoed, vonden de vrienden bij elkaar om te vieren of te treuren, te steunen of te troosten. Het kleine V. & V. werd een grote, hechtverbonden familie.

Literair gesproken heeft V. & V. geen nieuwe beweging ingeluid, geen eigen traditie gevestigd. Men spreekt of schrijft in literaire kringen niet over de mannen van Vlaams en Vrank, zoals men dat b.v. doet over ‘de mannen van het Fonteintje’. Toch zijn er uit zijn midden enkele persoonlijkheden opgestaan, die hun eigen, zij het dan bescheiden plaatsje veroverd hebben in de literaire en kunstgeschiedenis van het Vlaanderen der laatste halve eeuw.

Daar is eerst en vooral Jaak Lemmers, geboren te Antwerpen in 1887; studeerde aan de Rijksnormaalschool te Lier, waar zijn leraar in Nederlands, Lambrecht Lambrechts, grote invloed uitoefende op zijn vorming van prozaïst. Tot onderwijzer benoemd in zijn geboortestad, gaf hij volgende werken in het licht:

in 1919: Uit Beloken Tijd - Verhalen;

in 1921: Mensen en Dingen - Studietjes in proza;

in 1927: Historische Verbeeldingen;

in 1928: Het Bonte Leven - Verhalen in dialoogvorm.

Hij was ook een tijd verbonden als toneelcriticus aan het Antwerps weekblad ‘Het Toneel’.

In zijn werk huldigt hij een gematigd en gemoedelijk realisme. Als stylist

[p. 677]

is hij verliefd op het mooie woord, het enige, juist-gekozen adjectief. Zijn stijl is daardoor, vooral in de aanvang, niet immer vrij te pleiten van een zekere gezwollenheid. Zijn sterkste, meest evenwichtige en zuiverste prestatie leverde hij ongetwijfeld met zijn ‘Historische Verbeeldingen’, waarin hij tegen een historische achtergrond, eigen innerlijk leven uitbeeldde. Het boek werd bij zijn verschijnen met de Pol de Mont-Prijs bekroond.

In V. & V. wordt zijn aandenken nog immer piëteitsvol bewaard.

De schilder-etser Juliaan Severin en de opvoedkundigen Leo Michielsen en Fons Van Hoof waren gedurende een korte periode lid van het kringetje en geven nog dikwijls blijken van belangstelling in zijn bestaan en werking.

De voornaamste figuur, die uit het V. & V.-se milieu is voortgekomen is deze van de nog immer diep-betreurde Jef Knors, onbekend, groot, Vlaams prozaïst... zonder werken! Hij was een of twee jaar ouder aan wij, studeerde eveneens aan de Rijksnormaalschool te Lier, werd onderwijzer in zijn geboortestad, huwde de dochter van de Antwerpse beeldhouwer Emiel Jespers en werd dus de schoonbroer van de welbekende gebroeders, de beeldhouwer Oscar en de schilder Flor Jespers. Zijn vader was een der eerste Antwerpse socialisten. Zeer belezen en al vroeg de pen hanterend, had Jef Knors in V. & V. reeds merkwaardige prozaschetsen voorgebracht, van een van Deysseliaans impressionisme; ik denk b.v. aan ‘Zondag’, ‘Eigendom’, ‘Zacharias’, aan de klaar en sober gestelde grote wijsgerige studie ‘Het Hoger Bewustzijn’, wanneer hij bij het uitbreken van de oorlog in Augustus 1914, evenals twee andere V. & V.-ers, Karel Van den Branden en steller dezes, opgeroepen werd als brancardier. Hij maakte de hele gruwelijke veldtocht mee, eerst rond Leuven en Antwerpen, dan in de loopgraven achter de IJzer en later in de hospitalen van Calais. Na de wapenstilstand keerde hij terug naar huis en haard als een moreel geknakt man. In verscheidene aangrijpende prozaschetsen, die hij de verzameltitel van ‘De Onbekende Soldaat’ gaf, beschreef hij in strenge, beheerste vorm, zijn ervaringen tijdens de vier jaren van oorlog, ellende en eenzaamheid. Van al dit werk is niets overgebleven. Wij hebben hem er nooit kunnen toe overhalen er iets van te publiceren. In een ogenblik van wanhoop heeft de schrijver zelf alles verscheurd en in het vuur geworpen. Het is voor de Vlaamse literatuur een ernstig en onherstelbaar verlies geweest. Af en toe schreef Knors ook verzen.

Het enige dat wij uit deze catastrophe hebben kunnen redden, zijn volgende schrijnende poëtische notities, die hij met de hem eigen bescheidenheid, de algemene naakte titel gaf van

Een heer beleed: ‘Ik keer niet weer’
En schreef verteerd dez' regels neer.

[p. 678]

Kort Overzicht

 

Een schuwe jongen, vond men hem zo zoet,

 

Toen Moeder 't zei, deed 't hem wel goed.

 

 

 

Nu zegt men hem: ‘Gij zijt zo hard’.

 

Hij werd door 't leven diep verstard.

 

 

 

Maar als hij dood is, is het al voorbij,

 

Al hebben enklen misschien medelij.

Hij weet niet wat.
Hij kan het niet meer zoeken.

Het is niet dat,
Verborgen in de boeken.

Wat hij vergat
Loert strak om alle hoeken.

Hoe het hem gaat?

Het is te laat,

Hoe oud? Al van den tand

En zijn tragedie in de hand.

Het kind moest 't schone, rechte handje geven.

Het is zijn hele leven zo gebleven.

Een kleine, donkre neger,

Langs 't grote, lichte leger.

Getwee, alleen. Alleen, dan steeds getwee.

Maar elk momentje brengt zijn zoeken mee.

Heel stil zag hij in kinderogen

En vond er ook geen mededogen.

't Lief leven wondde hem tot marmer,

Voor vreugde vreemd, aan smarten armer.

Als men hem dwong: ‘Wanneer uw biecht?’

‘Een mens, die spreekt, hoe schoon, hij liegt’.

Een woord, gesmoord, nog nooit gehoord,

De dode droomde: ‘'k word vermoord’.

November 1930.

Moreel en physiek volslagen uitgeput stierf Jef Knors kort na het einde van de tweede wereldoorlog. Als ik aan hem denk, schiet mij telkens, op hetzelfde ogenblik, de titel te binnen van een der dichtbundels van J.C. Bloem:

[p. 679]

‘De Nederlaag’. Ze kon werkelijk niet vollediger zijn. In V. & V. heeft zijn heengaan een leemte gelaten die wel nooit volledig zal kunnen gevuld worden. Toch, alle moeilijkheden en tegenslagen ten spijt, leeft en werkt de kleine kring voort en zal in de aanvang van 1953, op bescheiden wijze, zijn vijftigjarig bestaan herdenken.

Op dit ogenblik telt V. & V., kringetje zonder voorzitter en zonder standregelen, nog vier leden: Karel Van de Put, Karel van den Branden, Guy Voets en ondergetekende. Meer dan tien zijn er nooit geweest. Na al die jaren is V. & V. een deel van ons leven, van ons zelf geworden. Wij zouden het er niet meer kunnen uit weg denken.

Wij hebben gemeend dit dubbel gouden jubileum, vijftig jaar streven naar literaire schoonheid en evenveel van daadwerkelijke vriendschap, hier even te mogen in het licht stellen.

In volgend slotvers heb ik getracht dit tweevoudig doel bondig te verwoorden:

Wij waren
Vijftig jaren
Nu saam.

Een fiere klank,
‘Vlaams en Vrank’
Heeft onze naam.

Vlaams naar de geest
Vrank steeds geweest
Zijn wij, altijd.

Vriendschap en werk,
Twee-eenheid sterk
Richtte en gebood.

Dit is gebleven
Na veel wat door 't leven
Ruw werd ontwijd.

In 't wentlen der tijden
Moog' niets ons scheiden
Dan de dood.

Maart 1952

FRANS DE WILDE