De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 513]

Dagen van de Vlaamse Gids, 1952
Inleidend woord

TOEN de inrichters van deze ‘Dagen van de Vlaamse Gids’ besloten hadden dat ik hier het inleidend woord zou uitspreken, vroeg ik mij af in welke hoedanigheid mij die eer te beurt viel: was het als historicus, of als algemeen voorzitter van het Willems-Fonds, of als lid van de redactie van het tijdschrift? Bij nadere beschouwing leek het me dat de drie gezichtspunten in aanmerking konden komen, en dat ik daar ook in deze korte toespraak rekening mee moest houden.

Het heeft misschien zijn betekenis dat van alle wetenschappen van de mens de geschiedenis de enige is die een eigen muze heeft. Het literair festijn, dat deze morgen een aanvang neemt, zoekt dan wellicht, langs Clio om, aan te knopen bij gebieden van de geest die niet de ‘fictie’, maar de ‘realiteit’ heten te omvatten.

Dat deze dagen mede zijn ingericht door een groep bestuursleden van het Willems-Fonds heeft ook zijn zin. Het tijdschrift is immers in de sfeer van deze vereniging geboren. Het initiatief komt Maurits Sabbe toe, en die andere twee grote Willems-Fondsers Max Rooses en Paul Fredericq gaven het vorm en gestalte, zoals blijkt uit de briefkaart die laatstgenoemde tijdens eeen reis in Spanje aan Sabbe schreef: ‘Gij krijgt uw zin, en het tijdschrift zal “De Vlaamse Gids” heten’. Het zette trouwens het zo pas verdwenen Tijdschrift van het Willems-Fonds voort, en het heeft op de bodem van de Willems-Fondsgemeenschap mogen gedijen en er zijn levensstormen trotseren.

Er is ten slotte het redactielid dat tot U spreekt, en wel een lid dat niet tot de literaire vleugel van die redactie behoort, en dat des te onbevangener uiting kan geven aan haar vreugde over het welslagen van deze bijeenkomsten. Dat de Dagen als een onverwachte loot op de stam van de Vlaamse Gids zijn ontstaan en er zich zo voorspoedig hebben ontwikkeld, is een bewijs van de levenskracht van ons tijdschrift.

Als ik nu voor mijn verdere beschouwingen een aanknopingspunt zoek, dan valt mij dadelijk in de Vlaamse Gids als literair tijdschrift één trek op: de lange duur van zijn bestaan. Kenmerk van de meeste zijner zuiver literaire soortgenoten is immers hun korte leven. Zij sterven meestal nog als jonge kinderen, terwijl de revue, onder wier hoede we hier samenkomen, eerder als een levenskrachtige dame van middelbare leeftijd verschijnt. Die uiteenlopende lotsbestemming, meen ik te mogen zeggen, is geenszins een gevolg van zuiver materiële, met name financiële omstandigheden. Zij vloeit eerder voort uit de doelstelling die tot de stichting leidde. Zuiver literaire tijdschriften beantwoorden meestal aan een ideeëngemeenschap van een kleine groep literatoren, en worden dan weer vrijwillig opgegeven zodra die ideeëngemeenschap haar zin verliest of ophoudt te bestaan. Met een algemeen tijdschrift is het anders

[p. 514]

gesteld. Het blijft een kader, waarin ook letterkundig leven tot bloei kan komen, en dat ruimte blijft bieden, ook indien die bloei tijdelijk taant. Dat betekent geenszins dat de uitgave zonder bezieling of indifferent moet zijn.

Ik moge hier de woorden aanhalen die in het zilveren-jubileumnummer van October 1937 Maurits Sabbe schreef, de man die, door zijn opvattingen, zijn veelzijdig streven en zijn optreden, misschien het zuiverst de geest van de Vlaamse Gids weerspiegelde: ‘Het lag nooit in de bedoeling van de Vlaamsche Gids om een soort van tendenz-literatuur in het leven te roepen of te bevorderen. Indien dergelijke literatuur ons aangeboden werd en tevens aesthetisch voldoening gaf, dan zouden wij ze natuurlijk gaarne opnemen, maar tendenzloze literatuur, en zelfs literatuur, die levensopvattingen weerspiegelt, die niet de onze zijn, nemen wij gaarne op’.

Daarmede raken wij de kern van de zaak, en maken wij begrijpelijk waarom sedert een halve eeuw welhaast over het behoud van het tijdschrift is gewaakt geworden, hoe onvoldaan de leiding zelf wel eens was over wat er werd bereikt. Want in dit nog steeds arme Vlaanderen was het het enige in zijn soort. Het stond en staat open naar alle zijden, zodat de wind van de vrijheid er ongehinderd zijn spel kan spelen.

In die geest zijn wij ook bijeengekomen, een geest die ik Europees zou willen noemen, in een zeer bijzondere betekenis. Mij komt hier niet het gezegde van Vermeylen in de gedachte, waar we reeds al te dikwijls misbruik van hebben gemaakt. Noch minder de actuele bekommernissen om een verenigd Europa, hoezeer zij misschien er toe kunnen bijdragen om ons Vlamingen uit de engheid van onze levenskring te helpen bevrijden. Ik dacht hier aan het slot van het boek van Paul Hazard, La crise de la conscience européenne, en aan de kreet die er doorheen galmt: ‘Qu'est-ce que l'Europe’, en het antwoord dat hij eerst in een korte volzin formuleert, om het daarna uitvoerig te ontwikkelen: ‘Une pensée qui ne se contente jamais’. Europa zoekt het geluk, en het zoekt de waarheid, en nooit is het over het bereikte voldaan. ‘En Europe, on défait la nuit la toile que le jour a tissée’. De auteur aan wie ik deze citaten ontleen, bestudeerde in dit boek één moment uit de geschiedenis van de Europese geest: de overgang van de zeventiende naar de achttiende eeuw, de afbraak van de tijdelijke zekerheid die het classicisme van de zeventiende had gebracht. Een moment, waarop de critische geest volledig aan de oppervlakte kwam. Maar volgen kan men hem, door de eeuwen heen, zoals Hazard het zelf aantekent, van de Griekse oudheid af, bij die of die ketterse doctor van de middeleeuwen. in de Renaissance vooral, en dicht, heel dicht bij ons. De trek is eigen aan Europa, en de schrijver onderstreept het contrast met de andere werelddelen, die de beschaving onaangeroerd liet, of wier vermoeide volkeren hun bestaan in verstarring voortslepen.

Maar is daarmede voor Europa wel alles gezegd? Doet het anders niet dan uitrafelen wat het overdag heeft geweven? Ware het zo, dan had het de schat aan cultuur niet opgestapeld, die het nog steeds, in deze tijd waarin het politiek

[p. 515]

en economisch verzwakt is, in staat stelt zich boven de andere werelddelen te verheffen. Er is niet alleen de afbraak, er is ook nog het vermogen onderscheid te maken tussen wat tot afbraak moet worden verwezen, en wat behouden verdiend te worden. Men versta mij niet verkeerd: ik bedoel niet dat onze taak er in moet bestaan een evenwicht te zoeken tussen behoud en progressiviteit, een evenwicht dat slechts een compromis kan zijn, en als alle compromissen voos. Ik zie als horend bij de taak van de cultuurvormende minderheid eerder een onafgebroken actief ingrijpen, waardoor zij onvermoeid het tijdelijke en het blijvende sorteert.

Ons geestelijk bezit is inderdaad in zekere mate een geestelijk erfdeel, een erfdeel dat we desgewenst slechts onder voorbehoud van boedelbeschrijving hoeven te aanvaarden, maar dat we alleen tot eigen scha zonder meer van de hand zouden wijzen. De wereld waarin wij leven is er niet een van de drie dimensies van de ruimte; zij mag vierdimensionaal heten, omdat ook de tijd erin betrokken is. Moge Europa kracht putten uit dit voorrecht, waardoor het zich nog steeds verheft boven de andere twee materieel machtiger werelden die het omringen, de ene te jong om te kunnen bogen op een verleden die naam waardig, de andere kortzichtig in het geringschatten en het prijsgeven van de schatten uit het eigen verleden.

H. VAN WERVEKE