De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 460]

De tragedie van den bezettingstijd
Onbevangen overwegingen

Zij die mogen oordelen

WIJ houden het er voor, dat de Vlamingen, die rechtstreeks of onrechtstreeks het Hitler-regiem gesteund hebben, niet alleen België maar ook de Vlaamse volkszaak op een verwerpelijke wijze hebben in het gedrang gebracht.

Dat oordeel over hun gedrag kan dan ook in moreel opzicht niet gewijzigd worden, al dient rekening gehouden met de tragische omstandigheden, waarin bij de meesten die inzinking is gebeurd.

De strijd voor eigen taal en eigen leven van een klein volk mag nooit het verlengstuk worden van een vreemde imperialistische politiek.

De imperialistische oorlogen van de Westerse mogendheden - Spanje, Frankrijk, Groot-Brittannië - behoren trouwens tot het verleden; de laatste werd gevoerd op Zuidafrikaansen bodem, en de liberalen, die later in Groot-Brittannië aan het bewind kwamen, hebben het onheil en het onrecht grotendeels hersteld; dat proces zal zich trouwens voltrekken.

Duitsland heeft zich, gelukkig voor ons, te laat op het imperialistisch gebied begeven. Hitler heeft bij den aanvang grote overwinningen behaald, maar hij moest onvermijdbaar den oorlog verliezen. Weinigen hebben in West-Europa daaraan na de eerste verpletterende nederlagen geloofd, en nog minder talrijk waren zij, die reeds in de eerste oorlogsmaanden elk offer verkozen hebben boven de knechtschap tegenover het geweld.

Naar onze mening zijn alleen gerechtigd om over alle afwijkingen een rechtvaardig oordeel uit te spreken, zij die nooit versaagd hebben.

Op dezen grondslag had een billijke repressie moeten berusten. Al het overige is ‘politiek’ in de slechte betekenis van het woord.

De werkelijkheid in 1940

Is het aan de waarheid afbreuk doen, wanneer wij bevestigen, dat in de eerste maanden na de overgave van het Belgisch leger en de Franse ineenstorting, de bevolking als een mokerslag ontvangen had, zodat er van een werkelijken weerstand in het bezette gebied weinig spraak was?

De meesten beschouwden de Duitse overwinning als een voldongen feit.

Allerlei feiten en omstandigheden droegen daartoe bij.

Wij zullen hier niet nagaan. hoe ons leger tot de overgave gedwongen werd en Koning Leopold in het bezette gebied gebleven is.

[p. 461]

De geschiedenis zal aan zijn bedoelingen recht laten wedervaren, al vergde het staatsbelang in overeenstemming met onze grondwettelijke instellingen, dat de Koning zich aan den vijand onttrok. De Dynastie zelf ware er door gediend geworden, zoals de na-oorlogse gebeurtenissen het ten overvloede bewezen hebben.

De weerstand van het Belgisch leger, hoe wanhopig de toestand ook was, nadat de Fransen bij Sedan waren overrompeld geworden, heeft echter de inscheping van het Britse leger te Duinkerken mogelijk gemaakt. Indien de Koning tot het laatste toe niet gebleven was, de weerstand van het Belgische leger ware wellicht op een voor de Britten rampspoedige wijze ingestort, maar hoe dan ook, moest in het bezette gebied ingevolge dien samenloop van omstandigheden de mening ingang vinden, dat de oorlog verloren was. Veel Belgen hebben zich naar die mening gedragen, al is het duidelijk gebleken, dat de Koning zelf nooit met den overweldiger heeft willen onderhandelen, hoezeer hij daartoe ook van verschillende zijden aangespoord werd.

Over den zogenaamden communistischen weerstand in de eerste oorlogsmaanden kan best gezwegen worden; de communisten waren immers de bondgenoten van de Hitlerianen, tot wanneer in Juni 1941, Hitler zich genoopt achtte Sovjet-Rusland aan te vallen, omdat de plannen van beide landen niet langer gelijklopend bleken.

De Belgische inzinking in dat tijdperk is dus geen Vlaamse inzinking geweest; ook in de Waalse gewesten getuigden verschillende grote nijverheidsondernemingen van een te ver gedreven aanpassingsvermogen.

En de regering? zal men vragen. Er was na de overgave van het Belgisch leger en de ineenstorting van Frankrijk feitelijk geen Belgische regering meer.

Te Londen bevonden zich in Juni 1940 slechts één minister, de h. Jaspar, die door zijn collega's was afgesteld geworden, omdat hij uit Bordeaux onverhoeds vertrokken was, en de h. Devleeschauwer, minister van Koloniën, die nooit den strijd als verloren beschouwde.

Het scheelde echter weinig, of er zou te Londen een nieuw ministerie zijn samengesteld geworden, omdat de ministers, die in Frankrijk gebleven waren, maar steeds niet overkwamen.

Wij hebben die gebeurtenissen aan de zijde van den Belgischen ambassadeur, den h. de Cartier de Marchienne, beleefd. Meer bijzonderheden zullen wij maar liefst niet mededelen. Wij bepalen ons bij de verklaring, dat wij onder de weinigen te Londen behoorden, die ons verzet hebben tegen de samenstelling van een nieuw ministerie en die alles gedaan hebben om de ministers uit Frankrijk naar Londen te doen overkomen.

Is het echter ook geen feit, dat de ontstentenis van een Belgische regering gedurende zowat drie maanden, de verwarring van de geesten in het bezette gebied moest doen toenemen?

[p. 462]

Te Limoges, na de overgave van het leger, hadden wij een gesprek met een Belgischen industrieel, die vol overtuiging verklaarde: ‘Zelfs indien Frankrijk bedwongen wordt, nooit zal Engeland den strijd opgeven. Zij, die er anders over denken, zullen het ervaren’.

Er waren destijds niet veel Belgen, die een dergelijke taal voerden; wat niet belet, dat diezelfde industrieel later toch ook voor den bezetter gewerkt heeft en zwaar veroordeeld werd.

Wie kan de overtuiging zijn toegedaan, dat hij zo uit eigen ingeving gehandeld heeft?

Dat geval zal niet alleenstaande geweest zijn. Hij zal zich noodgedwongen neergelegd hebben bij een algemeen gangbare mening en aldus in het raderwerk geraakt zijn, ten ware hij ook zou willen verhinderd hebben, dat zijn personeel zou weggevoerd worden.

Er is trouwens een overlevering, die jammer genoeg voortspruit uit een ondankbare geschiedenis, die zich ontwikkeld heeft onder allerlei vreemde regiemen, en die meebrengt dat onze leidende standen die vreemde regiemen te gewillig gediend hebben. Zelfs de grote Rubens, die in Spaansen dienst was, leverde daarvan een voorbeeld, en de Belgische ‘activisten’, die onder Napoleon zo gewillig de zaken hielpen beredderen, werden nooit geschandvlekt zoals het behoort; wel integendeel. Tegen een dergelijke mentaliteit dient ingegaan, want zij ondermijnt in tragische tijden de veerkracht en den weerstand van een natie.

Wat men kon voorzien

Wegens de algemene inzinking bij den aanvang van den oorlog kon men voorzien, dat de collaboratie zich in het bezette gebied op een al te grote schaal zou ontwikkelen.

Daarom waren de radio-uitzendingen uit Londen tegen de collaboratie en haar noodlottige gevolgen zo nuttig.

Bij herhaling en van meet af zijn wij ook op dat gebied niet in gebreke gebleven. Niet dat wij anderen aangespoord hebben tot daden, waarvan wij niet wisten, of wij zelf er zouden toe in staat zijn, indien wij in België waren gebleven. Maar duidelijk waren de vermaningen voor alwie uit het vaarwater van den Duitsen overweldiger wou blijven.

Wij beweren niet, dat anderen te Londen, en vooral sommigen, die later uit het bezette gebied gekomen zijn, van de zelfde bescheidenheid hebben blijk gegeven.

Zo waren er ook te Londen beslagmakende personen aangeland, waarvan na de bevrijding gebleken is, dat zij naar zondenbokken zochten voor hun eigen tekortkomingen.

Anderen, vooral met politieke communistische bedoelingen behept, kwamen aan de Belgische Londenaars verwijten richten onder voorwendsel, dat zij niet beslist ingingen tegen de collaboratie en het verraad.

[p. 463]

Maar hoe dan ook, de bestaande wetgeving op repressiegebied werd aangevuld en verscherpt.

Onze opvatting was de volgende: wij hadden op dat gebied de wettelijke schikkingen, die in 1916 tijdens den vorigen oorlog waren getroffen geworden. Bovendien bestond er ter zake een afdoende rechtspleging van het Hof van Verbreking.

Waarom nieuwigheden ingevoerd? Hoe zou het mogelijk zijn zelfs de bestaande schikkingen toe te passen, terwijl de op zich zelf laakbare feiten oneindig talrijker waren, alleen reeds wegens de omstandigheden zelf, waarmee de bezetting in den tweeden wereldoorlog gepaard ging.

Niets mocht echter baten. Ons verzet kon slechts enige nog grotere vergissingen helpen vermijden zoals het toevoegen aan de rechtbanken van personen, die daartoe geen andere titels hadden dan hun houding tijdens de bezetting.

Een wetgeving werd dus ingevoerd volgens dewelke met terugwerkende kracht feiten werden strafbaar gesteld zonder dat men zelfs met de werkelijke bedoelingen kon rekening houden.

De gevolgen van een dergelijke repressie zijn niet uitgebleven.

Er werden bij de 400.000 mensen in beschuldiging gesteld; van een verdelende rechtvaardigheid kon in die voorwaarden bezwaarlijk spraak zijn; grote schuldigen wisten door het mazennet heen te sluipen; in sommige processen stond de gevergde schadeloosstelling gelijk met een verbeurdverklaring van goederen; wat door de Grondwet uitdrukkelijk verboden is.

En tot toppunt van de ongerijmdheden heeft de politiek zich van de kwestie meester gemaakt.

Zo gebeurde het, dat personen, die luidkeels roepen tegen elken verzachtenden maatregel door een minister van Justitie toegepast, bij den zelfden minister aandringen ten gunste van veroordeelden, wier geval hun ijver heeft opgewekt!

Door de maatregelen, die de verschillende ministers van Justitie getroffen hebben, werd in heel wat onrechtvaardige toestanden verholpen.

Wij ontveinzen ons echter niet, dat de wijze, waarop de repressie gebeurde, heel wat problemen stelt, die niet zo gemakkelijk door wetgevende maatregelen kunnen opgelost worden, daargelaten, dat er rexisten en nationaal-socialisten zijn, die hun dwazen overmoed niet kunnen verzaken en die zelfs zouden durven beweren, dat zij gelijk hadden te handelen zoals zij deden!

Vlaamse opvattingen

Wanneer wij ons herinneren, hoe vóór het uitbreken van den eersten wereldoorlog, in den schoot van de Vlaamse beweging, alle Vlamingen verenigd waren, die het voor de rechten en den opgang van hun volk opnamen, dan kunnen wij niet anders dan de huidige verwarring en verwording betreuren.

Die toestand heeft trouwens tot gevolg, dat er zelfs Vlamingen zijn, die

[p. 464]

uit kleinmoedigheid de heilige zaak verloochenen, waarvoor de besten onder ons volk met een humanistischen aandrang opgekomen zijn.

Tegen een dergelijke laksheid, om geen ander woord te gebruiken, brengen wij de volgende opvattingen in.

De eerste opvatting is, dat een algemeen menselijke gedachte zoals de Vlaamse gedachte oorspronkelijk als hoofddoel had de Vlamingen bij de trouw aan hun eigen taal op een hoger vlak van beschaving te brengen; die gedachte kan door niets of niemand bezoedeld worden.

De tweede overweging is, dat indien de zogenaamd leidende standen gedurende al te lange jaren van zoveel onbegrip niet getuigd hadden, er aan Vlaamse zijde minder afwijkingen zouden gebeurd zijn.

De derde overweging is, dat indien er in Frankrijk meer dan tweehonderd bekende intellectuelen waren, die zich ten dienste van het nazisme stelden, wij niet vernomen hebben, dat het Franse volk daarom zijn vlag en zichzelf verloochend heeft.

Neen, de grondgedachte, waarop de Vlaamse beweging berust, mogen wij, Vlamingen, in geen geval opgeven. Het komt er slechts op aan die opvattingen aan te passen bij de nieuwe behoeften van dezen humanistischen tijd, die al de waarden van het leven omvat.

J. HOSTE