De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 218]

Adelbrieven van Benelux
Een blik in het verleden

DE verwezenlijking van Benelux gaat om meer dan economische belangen en om de oplossing van zekere hedendaagse problemen. Benelux zit ons ook sedert eeuwen in het bloed als verweer tegen de machtigen die ons omknellen.

Wij vormen immers een grenslijn en wij moeten ons samen sterk houden, niet enkel om niet door onze buren opgeslorpt te worden doch, en dit weegt zwaar op onze schouders als een verantwoordelijkheid, om Europa, wellicht om de wereldvrede in evenwicht te houden.

Ook het complex Lotharingen was niet een kunstmatig stelsel. Het was een waarborg tegen het nog steeds dreigend gevaar dat al te dikwijls in de geschiedenis onze landen gevormd, hervormd en vervormd heeft; doch juist tegen deze schommeling in is er in ons een zekerheid staande gebleven, die zich levendiger na deze naoorlogse nood weer opdoet: de grenslijn sterk houden, en wij kunnen deze grenslijn slechts sterk houden door de samenwerking van onze drievoudige economische belangen.

In het in 1906 verschenen bulletin van het ‘Nederlands taal- en letterkundig congres’, dat te Brussel gehouden was geworden, vindt men gegevens terug, die niet van belang zijn ontbloot voor de geschiedenis van de Benelux-gedachte en in het bijzonder voor de oprichting van een economische unie tussen Nederland en België.

Deze gegevens komen voor in een rede, die prof. Paul Fredericq op dit congres niet had kunnen uitspreken, omdat het overladen programma van de afdeling ‘Stambelangen’ te veel tijd had in beslag genomen. De rede werd echter wegens haar groot belang in het bulletin overgenomen onder de titel ‘Geestelijke toenadering tussen Noord en Zuid na 1830’.

Als eerste voorstander van een unie vermeldt Paul Fredericq in zijn rede de Luikenaar Lebeau, lid van de eerste Belgische regering na 1830 en leider van de liberale partij.

Lebeau, die een van de meest verwoede tegenstanders was geweest van het Hollands bewind, was Belgisch-gezind, maar hij was geen nationalistische dweper. In de Kamer verklaarde hij tijdens de vergadering van 12 Augustus 1846 het volgende:

‘Onze Noorderburen zijn een te zwakke macht, opdat zij onze onafhankelijkheid zouden kunnen bedreigen; evenals wij, hebben zij het grootste belang bij de verdediging van de gedachten van vrede en onzijdigheid, waarmee de onschendbaarheid van onze grondgebieden nauw verband houdt.

‘Twee buurstaten, die in dat opzicht door dezelfde gevaren worden bedreigd en er het hoofd moeten aan bieden, die een gezamenlijk budget hebben van 100 millioen franken en twee legers van honderdduizend manschappen,

[p. 219]

die twee naties moeten zich noodzakelijkerwijze verstaan om hun onafhankelijkheid te vrijwaren en de onschendbaarheid van hun nationaal grondgebied te verdedigen.

Het is een levensbelang voor deze landen, dat zij, indien buiten verwachting de wereldvrede moest gestoord worden, alle middelen, waarover zij tot hun verdediging kunnen beschikken, zouden samenbundelen door een innige en eerlijke samenwerking.’

Waren deze woorden in werkelijkheid omgezet geworden, wat al leed hadden wij wellicht niet kunnen vermijden.

In 1847 werd te Brussel een economisch congres gehouden. Benelux tekent er zich af. De h. Ackersdijck, professor van economie aan de universiteit van Utrecht, laat er zich uit als volgt:

‘Er is een andere reden, die aantoont, hoe noodzakelijk het is de vrijheid van handel tussen België en Nederland te bevorderen. En waarom zou ik mijn gedachte niet voluit zeggen? Het is nog niet zo lang geleden dat onze twee landen verenigd waren; de gebeurtenissen hebben ze van elkaar gescheiden en ik wens daar niet verder over uit te weiden. Nochtans zijn wij gemaakt om broeders te zijn. Wij zijn het wegens de gemeenschappelijke herinneringen, wij zijn het wegens de wederzijdse sympathie, ja, mijne heren, wegens de sympathie, die ik bevestig namens mijn volk. Ik ben trouwens overtuigd, dat zij ook bij U bestaat (luidruchtige toejuichingen). Indien wij de eersten moesten zijn om de tolmuren af te schaffen, het ware de vrijheid van handel aan onze twee volkeren schenken, de vrijheid, die de volkeren veel nauwer bij elkaar brengt dan de regeringen (toejuichingen). Mijn hart is gelukkig bij de gedachte, dat de vrijheid van handel zou ingesteld worden tussen Nederland en België en ze opnieuw broederlijk te zien samenwerken.’

En ziehier nogmaals een Belgische stem; het is deze van Deschamps, een van de leiders der katholieke partij in de Kamer, die met dezelfde aandrang als Lebeau tijdens de kamerzitting van 4 December 1848 verklaart:

‘Het is mijn diepe overtuiging, dat onze pogingen thans moeten gaan naar een nauw handelsverbond met Nederland. De gebeurtenissen van Februari 1848 hebben onze beide volkeren nauwer tot elkaar gebracht door de gedachte van een gemeenschappelijk verweer tegen de gemeenschappelijke gevaren. Nederland mag niet vergeten, dat de houding, die België op 24 Februari heeft aangenomen, het heeft gered. Zoals in voorbije eeuwen zijn wij een voornaam bolwerk van Nederland geworden. Deze opdracht hebben wij aanvaard; wij vervullen haar en wij zullen volhouden.’

Na deze uittreksels aangehaald te hebben, besluit Paul Fredericq zijn rede als volgt:

‘Zo zijn de Nederlandse congressen een geestelijke brug geweest over het Hollands Diep aan de Moerdijk gelegd, meer dan twintig jaren voordat er de spoorwegbrug van 1871 over werd gespannen. Sedert het eerste Nederlands taal- en letterkundig congres te Gent in 1849 heeft de toenadering van

[p. 220]

Nederland en België allerlei vormen aangenomen en allerlei gelegenheden aangegrepen. In de laatste tijd vooral is het vraagstuk op luidruchtige wijze in de pers van Noord en Zuid besproken geweest. Mijn doel is alleen geweest U te herinneren aan hetgeen reeds omstreeks 1850 vóór een halve eeuw werd gedacht en gezegd over die heerlijke droom, waarvan de toekomst in het leven der beide koninkrijken, Nederland en België wellicht onafscheidbaar is’.

Door verschillende aanwezigen werd op het congres van 1906 in verband met de economische, militaire en andere aangelegenheden de vraag gesteld of een economische unie tussen Nederland en België gewenst en mogelijk was.

Daar in een zo beperkt tijdsbestek daarop niet kon geantwoord worden stelde Paul Fredericq de volgende motie voor:

‘Het congres, overwegende dat elke toenadering tussen Noord en Zuid gebeuren zal in de geest der Nederlandse congressen, drukt de wens uit, dat het vraagstuk van economische, militaire en andere toenaderingen zou verzonden worden naar het Algemeen Nederlands Verbond, dat een commissie zal benoemen van vakmannen, om het vraagstuk te bestuderen.’

De motie werd aangenomen bij eenparigheid van stemmen.

Ten slotte vermelden wij hier nog wat in verband met deze strekking op economisch gebied in het verslag van de vertegenwoordiger der Nederlandse regering, de h. J.A. Heuff aan de minister van Binnenlandse Zaken te 's Gravenhage wordt verklaard:

‘1906. - Verder komt mij als een gewichtig verschijnsel voor, dat het door overlevering gewaarmerkte taal- en letterkundig congres enigszins achter de schermen begint te geraken, en vervangen wordt door een congres voor sociale en economische belangen, wat ook hierdoor de verklaren is nu de letterkundigen als Conscience, Jan van Beers, Heremans, Van Elsten, Matthijs de Vries, Nicolaas Beets, J.A. Alberding Thijm, Jan Ten Brink, Schaepman, om slechts enkelen te noemen, die ik er gekend heb, allengs verdwenen zijn.

‘Er is zelfs een voorstel gedaan om de bijeenkomsten in het vervolg Algemeen-Nederlandse Congressen’ te noemen en de afdeling Taal- en Letterkunde niet als het voornaamste doel, maar als een onderdeel te beschouwen. Op het congres te Kortrijk in 1902 is ten dezen opzichte besloten aan de bestaande afdeling er nog een toe te voegen, die der ‘Nederlandse Stambelangen’ en het blijkt dat aan deze sectie het leeuwenaandeel toegekend wordt in de beraadslagingen, vooral door onze Zuiderbroeders, zodat de algemene vergadering aan dit onderzoek een groot deel van de tijd heeft moeten inruimen. Het zijn vooral de Zuidnederlanders (zoals vele Vlamingen zich bij voorkeur noemen) die in deze afdeling het woord voeren en zij stellen economische, sociale en handelsbelangen op de voorgrond.

‘Zij spreken over verlaging der spoortarieven tussen Nederland en België, over goedkope pleziertreinen, over het toelaten van Nederlandse stuurlieden in de Belgische koopvaardij, over samenwerking van de landbouw in Noord en Zuid op buitenlandse markten, over verlaging van post-, telegraaf- en telefoon-

[p. 221]

tarieven tussen beide landen en hun koloniën, over het gebruik van het Nederlands in de Belgische handel, over aansluiting van beide landen met Zuid-Afrika en dergelijke onderwerpen, die echter waarschijnlijk op de achtergrond zullen geraken als het congres over twee jaren in ons land zal gehouden worden.

‘Ook de algemene voorzitter, Mr. de Hoon, drukte, in zijn sluitingswoord nog op deze stroming toen hij zeide: ‘Laten we hopen dat de vriendschapsbetrekkingen door ons aangeknoopt er toe zullen leiden om op een economisch gebied maatregelen te treffen die beide landen ten goede zullen komen.’

Caecilia E. AMEYE