De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 174]

Stephen Leacock
Een humorist uit Kanada

‘ZOU je gemakkelijk je oude gouvernante kunnen vergeten?’ vroeg een vriend eens aan Steph. Leacock; ‘Ja’, antwoordde deze, ‘indien mij in haar plaats een mooie, jonge gegeven werd!’

Kanada - het Dominion dat pas na de laatste wereldoorlog op internationaal terrein belangrijk werd - heeft in de ontwikkelingscurve van de Engelse en Amerikaanse literaturen een klein maar uiterst interessant aandeel gehad, namelijk in de poëzie en in het genre van de humor-romans en -novellen; humor is nu eenmaal het troetelkind van de Engelssprekende volkeren. Twee namen reiken hier hoog boven alle andere uit. Thomas Chandler Haliburton publiceerde in 1837 zijn ‘Sam Slick, de Horlogemaker’ en van 1910 af zond Stephen Leacock onvermoeibaar het ene grappige boek na het andere de wereld in. Leacock's kunde beheerste alle graden van humor, van het soms onbenullige ‘pun’ en ‘jeu de mots’ tot de situatiehumor; zelfs de hoogste vorm, de karakterhumor, gebruikt hij als basis voor enkele van zijn figuren. ‘Sam Slick’ is het prototype van de roman met karakterhumor, een litterair zeer genietbaar werk waarin de hoofdpersoon een heel speciale kijk op het leven voorstaat.

Het is nu eenmaal een onverwringbaar feit dat de overgrote meerderheid onder de mensen houdt van grappige verhalen en zonneschijn; Leacock wist wat het publiek wilde en schreef ‘Sunshine Sketches of a Little Town’ (Schetsen vol zonneschijn van een kleine stad), een deugdelijk boekje waarin uit elke bladzijde die superieure humor straalt, zo diep en zo typisch het hoofdkenmerk van de Engelse en Kanadees-Amerikaanse literaturen; een humor waarbij de auteur zich wel bewust blijft van zijn eigen broos onbenullig persoontje, maar zich niet laat beïnvloeden door de hem omringende feiten. De zuivere humorist distantieert zich van het gewone menselijke gedoe in die zin dat hij zich om de ongerijmdheden en de onevenwichtigheden van het dagelijkse leven geen kwaad bloed maakt, maar lichamelijke gebreken, zelfs ellende, hobbies, kleine grillen en grove fouten met zo'n warme sympathie omhult, dat je aan zijn werk geen aanstoot nemen kunt; tenzij wanneer je niet over een dosis gezonde karaktereigenschappen beschikt en het wapen van de satire en de ironie als scherm gebruikt. De humorist is essentieel een mens die feiten constateert, de satiricus hekelt en wil anderen verbeteren.

Alle landen met een sterke letterkundige traditie gaan fier op hun humoristische auteurs; Boccaccio vult Italië's veertiende eeuw; Spanje leeft nu nog voor en door Cervantes; Frankrijk pocht op zijn zestiende eeuw met Rabelais en vergeet ook Daudet niet; wij Vlamingen vinden onszelf terug in de kostelijke, schalkse Uilenspiegel, en verwijzen met genoegen naar ‘Van den Vos Reynaerde’, doch de rijkste schat levert ons de Engelse literatuur. De bron begon in Groot-Brittannië reeds in de Middeleeuwen te vloeien, met de grappige episoden uit Chaucer's ‘Canterbury Wales’; Shakespeare zette de lange

[p. 175]

reeks in die continu gaat over Sterne, Fielding, Addison, Dickens en zovele minder bekenden heen tot in onze dagen met O. Wilde, J. Barrie, Galsworthy en G.B. Shaw. In het lichtere genre staat P.G. Wodehouse aan de spits, met zijn ontelbare ‘funny stories’ (plezierige verhalen) o.a. over de Mulliner-familie. Aan de andere zijde van de oceaan bleven de humoristen als auteurs ook niet bij de pakken zitten; daar werd een Kanadees promotor van het grappige genre: Th.Ch. Haliburton bereikt in ‘Sam Slick’ soms het niveau van Dickens. Op het letterkundig repertorium van de States prijken de namen van Mark Twain, O. Henry, Sinclair Lewis, J. Steinbeck, Ring Lardner, om enkel van de voornaamsten te gewagen.

Er wordt wel eens door critici die van statistieken houden, beweerd dat de Engelse humor voor drie-vierden mild en voor één-vierde cynisch is, terwijl het hen bij de Amerikaanse precies om de omgekeerde verhouding zou te doen zijn. Ik wil deze bewering hier niet analyseren, doch alleen er op wijzen dat de ‘Engels-Amerikaanse’ humor (dus samen genomen) het prototype van dit element in de kunst vormt - humor is geen genre -, een element dat bij de mensen een critische beschouwing van eigen tekortkomingen, onhebbelijkheden en absurde situaties suggereert, zonder daarom persoonlijke gevoelens te kwetsen of benarde, pijnlijke toestanden te scheppen.

Op dit terrein werd Leacock een grootmeester. Door zijn geboorte is hij een Engelsman, die weldra naar de Nieuwe Wereld emigreerde, om er aan de universiteit van Toronto en Chicago te promoveren. Hij werkte voortdurend en bracht het van eenvoudig leraar tot professor; reeds in 1903 doceerde hij te Montreal aan de Mc Gill University, over het onderwerp: ‘Politieke en Economische Wetenschappen’. De man die het best om zijn humoristische werken gekend is, was tevens een autoriteit voor sociaal-politieke en economische vraagstukken.

Reeds in 1910 verwierf hij de sympathie van de Engelssprekende volkeren met een reeks schetsen over het college-leven: zijn ‘Literary Lapses’ oogstten direkt grote bijval. Leacock had zijn weg als auteur gevonden; een jaar nadien verscheen ‘Nonsense Novels’, een werkje dat in 1912 door ‘Sunshine Sketches of a Little Town’ gevolgd werd. Deze drie volumes vestigden zijn faam als humorist.

Vooral in het kostelijke ‘Sunshine Sketches’ bereikte hij de hoogste trap in de scala van de humor, daar waar hij bv. Judge Pepperleigh en de barhouder Mr. Smith beschrijft; de eerste is een geboren conservatief, die nooit liberale kringen bezocht, tenzij wanneer daarbij iets verdiend kan worden, of de verkiezingen nieuwe politieke verhoudingen in 't vooruitzicht stellen! Mr. Smith moet de winddraaier voorstellen, die wel zeer actief is, maar het zeer fijn weet aan boord te leggen om alle autoriteiten te zalven en zowel op de steunlijst van de liberalen als de conservatieven zijn naam gezet heeft, om ten slotte zelfs als... conservatief candidaat gekozen en naar 't Parlement in Ottawa gestuurd te worden. Zo zijn de mensen nu eenmaal; je hoeft slechts ‘heroïsch-populair’

[p. 176]

te zijn, en dat was Smith! Als we daarbij in acht nemen dat Leacock zelf conservatief georiënteerd was, krijgt deze stellingname in zijn werk des te meer waarde. Leacock had de gewoonte te beweren dat hij zich graag onder de rijken mengde, omdat hij zoveel hield van de zaken die zij mengden (deze uitspraak illustreert heel raak een van zijn humor-gegevens: de ‘pun’ of woordspeling waarbij het woord mengen achtereenvolgens: ‘omgaan met’ en ‘cocktail voorbereiden’ betekent!).

Leacock bleek onvermoeibaar, betrad het terrein van de litteraire critiek en biographie met publicaties als ‘Essays and Literary Studies’ (1916) en de levensbeschrijving van Mark Twain (1932) en Charles Dickens (1935). De man, die als medewerker van de grote Amerikaans-Engelse Encyclopedie o.a. de rubriek ‘humour’ (Am. humor) verzorgde, waagde zich op het moeilijke pad van de theorie over de humor, toen hij in 1934 ‘Humor, Its Theory and Technique’ uitgaf.

Alhoewel geen geboren Kanadees, was hij zich diep bewust welke rol zijn aangenomen vaderland tijdens de twee oorlogen speelde. Kanada's vloot was een synoniem voor een ter zee zeer te vrezen wapen. Zijn bijdrage ‘Canada and the Sea’ in het dubbelvolume ‘Canada's War at Sea’ werd een boek vol gulden bladzijden gewijd aan de nagedachtenis van de Kanadese helden in de ‘Royal Canadian Navy’. De boekdrukkunst bereikte er tevens een hoogtepunt mede.

Leacock stierf in 1944. ‘The Boy I Left Behind Me’ (de jongen welke ik achterliet), een posthuum volume in 1947 verschenen, is grotendeels autobiographisch. De man verdween uit zijn vriendenkring, maar de geest van deze grote humorist en flinke burger leeft voort. Als enkel bijwijs dient slechts aangestipt dat de Londense uitgeversmaatschappij John Lane zopas een drie en twintigste herdruk van zijn ‘Nonsense Novels’ en ‘Literary Lapses’ bezorgd heeft.

Jozef DECLEYRE