De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 99]

Is de persvrijheid bedreigd?

MEER dan honderd jaar geleden, op 25 Mei 1848, werd in ons land het zegelrecht op de dagbladen afgeschaft. Dit recht bedroeg 3 centiem wat, in de huidige muntwaarde, meer dan 1 fr. 50 vertegenwoordigt.

Het zegelrecht was een ernstige belemmering van de ontwikkeling van de pers. Dientengevolge drongen de bladen slechts door in bevoorrechte klassen van de samenleving. De afschaffing van het zegelrecht was vooral van belang in de Vlaamse gewesten, waar meer weekbladen dan dagbladen verschenen. Voortaan konden dagbladen uitgegeven worden met een veelzijdige inhoud en die dieper ingang vonden bij de bevolking. In 1830 had de grondwet de persvrijheid gehuldigd. Van 1848 af zou zij, meer dan vroeger, kunnen aangewend worden tot bevordering van het openbaar leven, tot verspreiding van de gedachtenstromingen en, om het samen te vatten, tot voorlichting en ontvoogding van het volk.

Hoe deze gelegenheid te baat werd genomen is duidelijk zichtbaar. Iedere schakering bij de openbare mening komt in België tot uiting in een dagblad. Tweemaal heeft de pers zich na een langdurige bezetting vrij vlug kunnen herstellen. Het laatste overzicht van de Unesco, dat zo pas verscheen, schat de totale oplage van de dagbladen in België op 2.850.000 exemplaren, zijnde 331 exemplaren per duizend inwoners. Dit is ongeveer evenveel als in Denemarken en Zweden en meer dan in Nederland en Frankrijk. Het verbruik van dagbladpapier per inwoner bedraagt 7,5 kg. in België, tegenover 6,6 kg. in Frankrijk en 5,8 kg. in Nederland.

Bij al deze verheugende vaststellingen rijst niettemin de vraag: wat gewordt er van de voorlichting van het publiek door middel van de dagbladen; wat gewordt er van de persvrijheid?

Andere middelen om zich tot het publiek te wenden zijn tot ontwikkeling gekomen. Hun invloed, in normale omstandigheden, kan de persvrijheid niet in het gedrang brengen. Een onderzoek heeft in 1948 aangetoond, dat de propaganda, die toen was ondernomen om de duurte te bestrijden, bij 41,5 t.h. van de massa hoofdzakelijk was doorgedrongen door middel van de pers, bij 11,5 t.h. door de film en bij 20 t.h. door de radio. Wanneer de pers zich tot de bevolking richt voor humanitaire doeleinden, dan is de uitslag treffend. Op het gebied van de publiciteit, hoe spectaculair zij ook met andere middelen kan ingericht worden, is de pers onmisbaar.

De pers wordt echter bij het vervullen van haar taak gehinderd en gaat gebukt onder lasten, waarbij het zegelrecht van honderd jaar geleden gering lijkt.

Bij het overzien van de moeilijkheden komt in de eerste plaats het papier-vraagstuk aan de orde. Het heeft dit jaar ook de Nederlandse pers getroffen en zo pas hebben verschillende hoofdredacteuren, onder leiding van Mr. Rooy,

[p. 100]

hoofdredacteur van de ‘Nieuwe Rotterdamse Courant’ voor de radio van Hilversum een ronde tafel conferentie gehouden tijdens dewelke zij de weerslag hebben aangetoond van de beperking van de omvang der dagbladen. Een van de nadelige gevolgen, waarop zij wezen, was het wegvallen van de beoordeling der feiten, ofwel de vermenging van feiten en beoordeling, waardoor verwarring ontstaat.

Als voorbeeld haalden zij de parlementaire berichtgeving aan. Vroeger gaven de Nederlandse bladen uitvoerige verslagen van de Kamervergaderingen en in afzonderlijke stukken werden de parlementaire debatten ontleed en beoordeeld. Thans is het een en het ander alleen in verkorte vorm mogelijk, zodat eigenlijk een aantal feiten niet meer vermeld of besproken worden. Sommige bladen, om plaatsruimte te sparen, voegen de beoordeling in het Kamerverslag zelf, zodat geen nauwkeurig beeld van de vergaderingen wordt gegeven.

Gedurende een korte, maar belangrijke periode heeft men de nadelen van een dergelijke toestand kunnen nagaan in ons land. Onmiddellijk na de bevrijding verschenen onze bladen noodgedwongen op klein formaat, terwijl het openbaar leven ontredderd was en de hartstochten lichtgeraakt waren. Plaatsgebrek belette een behoorlijke verslaggeving, alhoewel over meer feiten en vraagstukken van binnenlandse aard moest gehandeld worden dan in normale tijden. Op de gerechtshoven werden talrijke zaken behandeld en doorgaans kon men alleen de inhoud van de acte van beschuldiging mededelen, een kort verslag en ten slotte de uitspraak. Beklaagden, die beschuldigd waren geworden van een aantal zeer bezwarende feiten werden ten slotte veroordeeld tot een straf, die, in verhouding, gering scheen. Niet voldoende was gebleken, dat tijdens het proces een aantal beschuldigingen overdreven of onbewezen waren gebleken. De Franstalige pers wijdde haar aandacht voornamelijk aan de processen in de Waalse gewesten en het omgekeerde deed zich voor aan Vlaamse kant. De vraag rijst of aldus niet verklaard wordt waarom men in de Waalse landstreek dikwijls hoort zeggen, dat het incivisme in de Vlaamse gebieden niet of slechts lauw werd bestraft en waarom in het Vlaamse landsgedeelte de indruk heerst, dat de straffen in de Waalse gewesten geringer waren.

De huidige moeilijkheden zijn niet te wijten aan een tekort aan dagbladpapier, maar wel aan overdreven gestegen prijzen. Deze werden niet alleen beïnvloed door de algemene stijging van de prijzen der grondstoffen, maar ook door hoge taksen, die in Scandinavië geheven worden op de uitvoer van papier en van houtpulp.

In België heeft de regering de overdrachtstaks op het papier enigszins verminderd en werd het invoerrecht op papier, met instemming van Nederland en Luxemburg, van 10 op 6 t.h. teruggebracht. Het een en het ander oefent een ontoereikende invloed uit op de prijzen maar het laat ons toe met des te meer klem aan andere landen te zeggen, dat ook zij de gehechtheid aan de

[p. 101]

vrije omloop der gedachten, die zij op internationale conferenties belijden, in daden moeten omzetten.

De financiële last van de bladen is eveneens toegenomen door de gestegen tarieven voor telefoongesprekken en perstelegrammen en voor het benuttigen van de lijnen waarmee de telextoestellen met de nieuwsagentschappen verbonden worden. Daardoor wordt het inzamelen van het nieuws rechtstreeks getroffen.

Ten slotte is de verspreiding van de bladen duurder geworden door de stijging van de vervoertarieven en van de bestellingen door de post.

Wanneer men deze verschillende feiten overschouwt, wordt men getroffen door de mate waarin de pers door regeringen feitelijk kan bedreigd worden. Willekeurige tariefverhogingen kunnen het bestaan van een aantal bladen onmogelijk maken. Dit is een gevaarlijke toestand voor het publiek, want de tussenkomst van de Staat in het openbaar leven neemt toe en een uitgebreider voorlichting daarover is nodig. Het is een ongezonde toestand op persgebied zelf, want de pers moet zich kunnen uiten zonder beducht te zijn. De belangen van publiek en pers gaan dus samen en er moet geijverd worden voor de afschaffing in alle landen van taksen op het papier, dat voor de voorlichting en volksopvoeding dient, terwijl tarieven voor het overmaken van het nieuws en voor de bestelling van de bladen niet van willekeurige beslissingen mogen afhangen.

7 - 1 - 1952.

M. STIJNS