De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 506]

Kroniek in klein bestek

HET is best zo, dat sinds mensengeheugenis er geen sterveling, hoe gevoelig ook voor poëzie, toe gekomen is te zeggen wat poëzie in de grond is.

Indien dit ooit mogelijk was gebleken, zou het ook meteen met de poëzie, dit ontraadselend geheim in woorden, uit zijn geweest. Waar dit inderdaad ontbreekt, waar het woord van de dichter óf te veel óf te weinig onthult van wat nu eenmaal tot het onuitsprekelijke, het meest eigene van de menselijke geest behoort, vervult de dichtkunst nauwelijks meer haar tevens mysterie scheppende én verhelderende taak, en blijkt het woord nog slechts een nuttig gebruiksvoorwerp te zijn. Velen onzer poëzieridders schijnen aan deze simpele waarheid nochtans maar niet toe te komen. Of ze drijven, als Fr. Van Reyt in De Boeg (Gent, Universitas, 1949), de ontraadseling van het menselijk ontoegankelijke te ver, en dan worden op het eerste gezicht doorwinterde verzen zo maar uit de mouw geschud; of ze doen er, als B. Cami in zijn privédrukje In de tijd verloren (1950), niet genoeg aan, en dan krijgt men seriewerk van gedichten te slikken, die met verzen nog zoveel uitstaans hebben als een tang op een hekken. Van beiden heeft Van Reyt heel zeker, - althans volgens mijn gevoel, maar het kan falen, - de meeste kans op een fatsoenlijke, honorabele poëtische toekomst. Hij toch bezit ten minste voldoende geestelijke en formele mogelijkheden om het tot een dichter te brengen, die er wellicht éénmaal mag zijn. Wie, derhalve, in staat is een gedichtje, - deze brute parel, - als dit te schrijven:

Het heugt mij niet
dat ooit zo zuiver was de lucht,
zo steil de vlucht der vogelen.
Laat dan, als ene late vrucht,
nog mijne vreugde rijpen;
bevrijd het hart van haat,
de hand van 't wilde grijpen;
besténdig deze rust:
de karekiet zit in het riet
het zuiverste sieraad te slijpen:
zijn lied!
- onbewust, zonder begrijpen...

beschikt wel over een spelregister, ruim genoeg om het geheim van de poëzie tegelijkertijd te scheppen én weer te ontraadselen. Maar dan dient toch alle herinnering aan Hensen voorgoed geweerd.

_**_*

Over het vertalen van poëzie is reeds heelwat te doen geweest. Na al de vertalingen, die ons de laatste tijd in handen werden gespeeld, mag nu wel verder worden beweerd, dat poëzie eenvoudig onvertaalbaar is.

[p. 507]

Het zit daarmee als met een schone, die door de ‘haute couture’ op een modeshow voor de aardigheid in even verscheiden als bonte habillés of déshabillés te pronk wordt gezet, doch er zal toch maar één ensemble zijn, dat haar past, haar vrouwelijkheid, de hele omvang van haar gratie of snibbigheid, charme of vampigheid tot een maximum opvoert. Dit éne, dit formele pronkkleed voor te vertalen poëzie weten te scheppen, ligt echter slechts bij hoge uitzondering binnen het bereik van gewone dichterlijke talenten. Het is weer eens, als bij het dichterlijk scheppen zelf, kwestie van vinden en kunnen, inspiratie en transpiratie, geniale worp of rotwerk. Zodat dichters wel door niemand anders dan door dichters kunnen worden vertaald, en dan nog op voorwaarde, dat de vertaler over voldoende speelruimte beschikt, én om het te vertalen gedicht naar zich toe te buigen, én om die inkleding te kiezen, welke hem het meest geschikt voorkomt. De poëzie van het oorspronkelijk gedicht, het oorspronkelijk geheim van die poëzie, zal hierdoor niet altijd terecht komen, doch er zal dan toch steeds één winst worden genoteerd, dat de vertaler het gedicht zó zal hebben geïnterpreteerd, - herzien, herdacht, herdicht om het even, - dat daaruit opnieuw een werk van schoonheid is ontstaan. En, in poëzie, ook als dit vertalingen betreft, gaat het toch alleen maar hierom.

De hele afstand, die aan de ene kant tussen een niet onaardige, doch tekstgetrouwe, aan de andere kant een vrije, gewaagde, verbluffend oorspronkelijke vertaling ligt, bewijst het verschijnen van O. Wilde's De Ballade van Reading (Lier, De Eenhoorn, 1950) door J.L. De Beider en L. Badts en De Bajesballade van Wilde Oscar (2de uitg., Podium-Reeks, 's-Graveland, De Driehoek, 1950) door A. Marja.

Maar laat ik de eerste twee strophen, resp. van De Belder-Badts en Marja, tegenover elkaar plaatsen:

Hij droeg niet meer 't scharlaken pak, want bloed en wijn zijn rood. Met bloed en wijn was hij besmeurd toen men de vrouw vond, dood, in 't bed waar hij haar had bemind en hij haar bloed vergoot.	Hij had z'n jatte vol rood bloed en stond haast piemelnaakt; het was toen ze hem snorden of ie nauw'lijks was ontwaakt, maar in z'n koffer lei de griet, die hij had koudgemaakt.
In sjofel plunje liep hij nu met d'andren in 't gesticht - een cricketpetje op het hoofd. Zijn stap scheen blij en licht. Maar nooit zag ik een man die keek weemoediger naar 't licht.	Met gore, grauwe slobberjas en scheve ruitjespet liep ie met 't andre gajes mee, haast trippelend van tred. Maar nooit nog had een bajesklant zo'n trieste smoel gezet.

Hoeft hier nog aan toegevoegd, dat de vergelijking concluderend is? Wat bij De Belder-Badts een doodeerlijke bewerking blijkt te zijn, bedreven en beheerst, wordt bij Marja een spel van woorden, rythmen en invallen, die van

[p. 508]

zijn omzetting een herschepping, d.i. een nieuw poëem maken, dat met zijn levend bargoens, krachtpatserij en ruigmenselijk gevoel, zijn poëtische techniek ten slotte, een aanwinst voor onze zo vervlakte poëzie-met-hoge-hoed betekent.

_**_*

Aesopus? Hij leerde de dieren spreken en die sprekende dieren, of ze nu tot de warande van Aesopus zelf, Phaedrus of La Fontaine behoren, hebben niet zelden op de schoolbanken onze jeugd vergald. We hebben hun fabels op ons duimpje gekend en opgedreund én snapten er bitter weinig van, we hebben er literaire analyses aan gewijd en zagen er de poëzie niet van, we hebben ze, op latere leeftijd, voor een of andere examentafel als algemeen cultuurgoed met gloed verdedigd en we geloofden maar half wat ons afgebeuld examenbrein voor de gelegenheid op te dissen had.

Tot we dan toch weer eens, veel later nog, een van die onvervangbare meesterwerkjes der literaire kleinkunst aandachtig hebben doorgenomen en er dan, eindelijk, al de menselijke wijsheid én ook poëzie van hebben begrepen en genoten. Zodat ons thans ieder nieuw boek over die steeds nog raadselachtige en rijke fabelliteratuur welkom is en ons dit het besef bijbrengt, dat de fabel onverwoestbaar is als de menselijke verbeelding en samenleving zelf. Trouwens, de menselijke geest heeft er zich, sedert onheuglijke tijden, wellicht het meest kernachtig, boeiend en, in anthropomorphische vorm, meest treffend in uitgedrukt.

Dergelijk boek is ook Aesopeia (Brussel, Electa, 1950) van B.H. Vandenberghe O.P. Het geeft, op allesbehalve esoterisch-geleerde wijze, een overzicht van de belangrijkste problemen, die m.b.t. de oorsprong, het stamland, Aesopus zelf, de morele en literaire betekenis van diens fabels, ook de fabelliteratuur in de Nederlanden, worden gesteld. Het gaat hier niet om gewichtigdoenerij, uitstalling van specialisten-spitsvondigheid, bibliographische humbug. Het schenkt, telkens in korte schuifjes, een inzicht in wat tot dusver over de literaire verschijnselen hieromtrent te denken valt. Daarbij vindt men, als onmisbare toemaat op deze overzichtelijke inleiding, en dit ingedeeld in mythologische fabels, dierenfabels, mensenfabels, natuurfabels en anecdotische fabels, een verdietsing van de verzameling van Aesopus, de Meester die het allen, ook La Fontaine, eens schitterend voordeed. Hij leerde de dieren spreken, tot ons aller lering en genot, en nù nog, eeuwen na hem, in deze atoomtijd, waarin geest en wetenschap wel noodgedwongen op verdelging zijn ingesteld, halen we er de nuttigste lessen uit in menselijke deemoed, verdraagzaamheid, waardigheid.

M. RUTTEN