De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 496]

De universiteiten in Zuid-Afrika

Historisch overzicht

ZUID-AFRIKA is nog een jong land en het universitair onderwijs is er dan ook van betrekkelijk recente datum. De eerste vorm van universitair onderwijs werd gegeven aan het Zuidafrikaanse Kollege, gesticht in 1829 te Kaapstad. De examens echter werden afgelegd vóór een Raad van Openbare Examinatoren, die optrad zoals de centrale examencommissie in België, en waarvoor iedereen zich kon voorbereiden. Uit deze raad ontwikkelde zich de Universiteit van Kaap de Goede Hoop, ook nog altijd een examinerend lichaam, waarvoor nu echter ook een nieuwe inrichting opleiding verschafte, nl. het in 1874 te Stellenbosch opgerichte Victoria Kollege.

Lange tijd bleven deze twee kolleges de enige inrichtingen voor hoger onderwijs in geheel Zuid-Afrika, en werden ook van uit Natal, Oranje Vrijstaat en Transvaal de examens afgelegd vóór de examinatoren van de Universiteit van Kaap de Goede Hoop.

Pas na de Tweede Vrijheidsoorlog, de zo beruchte Anglo-Boerenoorlog, kwam er meer schot in het hoger onderwijs.

Verschillende Kolleges werden van 1904 af opgericht; het waren het Hugenotenkollege te Wellington; het Rhodeskollege te Grahamstad; kolleges te Johannesburg, Pietermaritzburg, Bloemfontein en Pretoria. De theologische school van de Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika, te Potchefstroom, gesticht in 1869, werd een universiteitskollege voor Christelijk Hoger Onderwijs in 1921.

Midden in het gewoel van de eerste wereldoorlog, die ook voor Zuid-Afrika allesbehalve rustig was en gedurende dewelke een paar boerengeneraals, in een hopeloze poging om de Engelsen te verdrijven, de Rebellie op touw zetten, werd nog steeds voldoende aandacht geschonken aan de hogere geestesbelangen. Het was dan ook in 1916 dat de eerste twee onafhankelijke universiteiten tot stand kwamen. Het Zuidafrikaanse Kollege werd de Universiteit van Kaapstad en het Victoria Kollege werd de universiteit van Stellenbosch. De andere kolleges werden gefedereerd en vormen samen de Universiteit van Zuid-Afrika. Hiernaast werd voor niet blanke studenten in 1916 de hogeschool te Fort Hare gesticht.

Zodra de universiteitskolleges voldoende studenten hadden, werden ze tot zelfstandige universiteiten uitgeroepen.

Dit jaar werd ook Potchefstroom tot universiteit verheven en daarmee heeft het laatste kollege van de Universiteit van Zuid-Afrika zijn zelfstandigheid verkregen. Het Hugenotenkollege te Wellington, dat niet genoeg levensvatbaarheid vertoonde, is verdwenen. De Universiteit van Zuid-Afrika blijft echter voortbestaan in de vorm van een korrespondentie-universiteit met eigen profes-

[p. 497]

soren, die geschreven cursussen uitsturen en aan iedereen de gelegenheid verschaffen, waar ook ter wereld hij zich mag bevinden, om op deze manier te studeren.

De huidige toestand

De blanke bevolking van Zuid-Afrika omvat op het ogenblik 2.400.000 personen. Hiervan zijn ongeveer 57% Afrikaanssprekend en 43% Engelssprekend. De niet-blanken omvatten 7.850.000 Bantoes (zwarten), 285.000 Aziaten (Indiërs) en 928.000 kleurlingen.

In het hoger onderwijs van deze bevolking voorzien dus tien inrichtingen. Het aantal studenten bedraagt meer dan 18.000, d.w.z. ongeveer evenveel als in België. Dit is des te merkwaardiger, daar meer dan negentig procent van de studenten geleverd worden door de 2.400.000 blanke inwoners.

De universiteiten met het Engels als voertaal, toegankelijk voor blank en gekleurd, zijn: Kaapstad met 3.962 studenten, en Witwatersrand, bij Johannesburg, met 3.741 studenten; met een afzonderlijke sectie voor niet-blanken naast de afdeling voor blanken: de universiteit van Natal, gelegen te Durban en Pietermaritzburg, met 1.745 studenten, waarvan 350 niet-blanken te Durban. Enkel toegankelijk voor blanken is Rhodes, waar 775 studenten college lopen; maar Fort Hare is eigenlijk tegenwoordig de niet-blanke afdeling van de Rhodes University. Ook in Fort Hare, de hogeschool voor niet-blanken, is de voerlaal Engels. Een vierhonderdtal studenten lopen er college.

Hiernaast staan dan de universiteiten met het Afrikaans als voertaal, of overwegend Afrikaans. Deze universiteiten zijn enkel toegankelijk voor blanken.

Volledig Afrikaans zijn: Stellenbosch, met 2.147 studenten; Pretoria, met 3.600 studenten, en Potchefstroom, met 809 studenten. Driekwart Afrikaans en op weg om volledig Afrikaans te worden, is de universiteit van Oranje Vrijstaat, te Bloemfontein, met 1.056 studenten.

Naast deze inrichtingen bestaat nog steeds als examinerend lichaam de Universiteit van Zuid-Afrika, die volkomen tweetalig is en waarvan het aantal studenten die per correspondentie studeren ongeveer 2.200 bedraagt. Hiervan zijn ongeveer één derde niet-blanke studenten. Dit grote aantal mensen, die na hun werkuren nog universiteitsstudies willen volbrengen, is beslist een karakteristiek verschijnsel in de akademische opleiding van Zuid-Afrika. Behalve enkele cursussen, zoals medicijnen en ingenieurswezen, kunnen om zo te zeggen alle studies door middel van de Universiteit van Zuid-Afrika volbracht worden.

Hierbij komt nog, dat aan de meeste grote universiteiten de mogelijkheid in sommige faculteiten bestaat om na de kantoor- of werkuren colleges te lopen, colleges die speciaal voor werkenden gegeven worden, 's morgens van halfacht tot kwart over acht, en 's avonds van halfzes af.

[p. 498]

Deze sectie, de buitenmuurse, zoals dit in het Afrikaans heet, verschaft ook weer aan heel wat mensen de gelegenheid om universitaire studies te volbrengen, waartoe ze in België bv. niet de gelegenheid zouden verkrijgen. Dit alles hangt natuurlijk samen met het feit dat Zuid-Afrika nog een pioniersland is, nog niet vastgeankerd in de sleur van de traditie. Van beroep of academische richting veranderen wordt hier als veel normaler beschouwd dan in Europa. Hiervoor zijn al deze studiemogelijkheden natuurlijk van veel belang. Ook heel wat immigranten, die een deel van hun studies moeten overstuderen, vinden baat bij deze faciliteiten. Jammer genoeg bestaan voor enkele studierichtingen, zoals bv. de medische, deze mogelijkheden niet. Tenzij het pas gesloten Belgisch-Zuidafrikaans Cultureel Accoord daarin zou verandering brengen, moeten onze medici bv. drie jaar binnenmuurs (= overdag) overstuderen vóór ze in Zuid-Afrika kunnen praktijk uitoefenen. Dit is natuurlijk overdreven.

Studierichtingen en mogelijkheden

De meeste studenten komen al op zeventienjarige leeftijd naar de universiteit. Op vijfjarige leeftijd gaan ze naar de lagere school. Na een zes- of zevenjarig leerplan, afhangend van de gemaakte vorderingen, gaan ze gedurende vijf jaar naar de middelbare school en kunnen zich dan aanbieden voor het matrikulasie-examen, dat gelijkvormig voor een gehele provincie afgenomen wordt. Het examen loopt over zes vakken, waarvan de twee nationale talen, Engels en Afrikaans, verplicht zijn en de vier andere vrij gekozen mogen worden. De variatiemogelijkheden zijn heel groot; de gewone vakken zijn: Latijn of Duits, Wiskunde, Geschiedenis en Aardrijkskunde, Biologie, Scheikunde, Boekhouden, Muziek, Snelschrift en Tikschrift, enz. Voor sommige wetenschappelijke faculteiten moet men een matriek met wiskunde gehaald hebben, maar van een klassieke opleiding voor de universiteit is helemaal geen sprake. Grieks of Frans worden op een middelbare school uiterst zelden onderwezen en zelfs wie zich op de universiteit op klassieke talen of theologie wil toeleggen, kan gerust voor het eerste jaar beginnerskursussen in die taalvakken lopen.

Hierdoor staan de studenten op het ogenblik dat ze naar de universiteit komen ver achter op cultureel gebied, vergeleken bij de eerstejaars in Europa.

Dat dit natuurlijk nadelig uitvalt, vooral in de geesteswetenschappelijke faculteiten, is vanzelfsprekend.

De universiteiten zelf zijn sterk op Engelse leest geschoeid, zelfs de Afrikaanse universiteiten, waar nochtans het aantal Nederlandse professoren en de Nederlandse achtergrond een sterke invloed laten gelden. De Engelse invloed is makkelijk verklaarbaar; de meeste universiteiten zijn inderdaad in het Engelse koloniale tijdperk ontstaan, en hebben zich van dan af verder ontwikkeld. De titels of graden die toegekend worden stemmen overeen met

[p. 499]

die uit het Britse Gemenebest en ze vinden daar dan ook meestal erkenning. Het zijn hoofdzakelijk de bekende baccalaureus- en magistergraden uit de verschillende wetenschappelijke richtingen.

Een baccalaureusgraad in de faculteit voor Letteren en Wijsbegeerte en in de faculteit voor Wetenschappen vergt drie jaar studie. Hij wordt aangeduid met de volgende letters: B.A. (Baccalaureus Artium) of B.Sc. (Baccalaureus Scientiae). In acht nemende dat deze graad op ongeveer twintigjarige leeftijd behaald wordt, en ook wanneer we de vakken vergelijken, kunnen we best deze B.A. en B.Sc. gelijkstellen met een Candidatuur in de Letteren of de Wetenschappen zoals die in België toegekend wordt.

Waar echter in België het diploma van candidaat slechts beschouwd wordt als de eerste stap in het universitair onderwijs, daar is voor het grootste aantal studenten in Zu:d-Afrika de baccalaureusgraad de afsluiting van hun universitaire studies. Vooral in de Letteren en Wijsbegeerte vergenoegen driekwart van de studenten zich met hun B.A.-graad en verlaten de universiteit, ofwel halen ze in één jaar een pedagogische graad en worden dan onderwijzer of leraar.

Slechts weinigen blijven nog anderhalf jaar op de universiteit om hun magister artium-graad te behalen. En nochtans begint het wetenschappelijk onderzoek maar pas tijdens de magisterstudie en is de B.A.-studie slechts een goede basis voor verdere studie.

De reden waarom de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte zo een assepoesterrol speelt moeten we waarschijnlijk ook zoeken in de materialistische geest van een jong land, aan de vooravond van een enorme industriële ontwikkeling waarvan de grenzen nog niet te overzien zijn. Iedereen spitst zijn krachten toe op practische goedbetalende beroepen. In de faculteiten die hiertoe opleiden worden daaraan dan ook graag de nodige tijd en moeite besteed.

Zo duurt de rechtsstudie wèl vijf jaar; eerst haalt men een B.A. voorbereidend tot de rechten en dan na twee verdere jaren studie krijgt men zijn Baccalaureaat in de rechten (L.L.B.). Van wetenschappelijk standpunt beschouwd is de rechtsstudie bijzonder interessant. Het Zuidafrikaanse recht is nog altijd het Romeins Hollandse recht dat in de zeventiende eeuw door Hollandse juristen tot een hoogtepunt gebracht werd en waarmee de beroemde naam van Hugo de Groot verbonden is. Terwijl dit recht in Holland onder Napoleon tenietging, is dit in Zuid-Afrika bewaard gebleven en tot op heden toe de grondslag van het privaatrecht; verdwenen in zijn land van oorsprong, is het hier nog levende en dagelijkse werkelijkheid.

Wetenschappen en theologie

Grote aandacht wordt besteed aan de wetenschappelijke vakken met een directe practische toepassing. De medische studie duurt zes jaar, waarna de arts nog een jaar in een hospitaal moet werken vóór hij een private praktijk

[p. 500]

mag beginnen. Dat ook veel zorg besteed wordt aan de opleiding van veeartsen spreekt haast vanzelf in een land waar de wolboeren in de laatste jaren als het ware het goud maar van de ruggen van hun schapen te scheren hebben.

Ook de studie tot landbouwingenieur, die vier jaar duurt, is zeer gegeerd en van zeer hoog wetenschappelijk gehalte; proefboerderijen en geselecteerde veestapels behoren tot het wetenschappelijk materiaal. De moeilijke problemen van gronderosie worden er bestudeerd en de resultaten zo vlug mogelijk in de practijk toegepast.

Natuurlijk heeft een land dat aan zijn industriële ontwikkeling werkt, heel wat over voor de opleiding van zijn ingenieurs. Vooral, daar hieraan een groot tekort heerst en dikwijls op buitenlanders moet beroep gedaan worden. Voor de goud-, kolen- en ijzerertsmijnen worden heel wat studenten tot mijningenieur opgeleid. Ook architekten krijgen hun opleiding aan de universiteit.

Geeft dit alles een sterk materialistische indruk, die soms dodend werkt op wat een Europeaan de universitaire geest noemt, toch is de Afrikaner op één punt sterk conservatief en aan het verleden verbonden. Dit is op kerkelijk gebied. Sterk is steeds de geest van het calvinisme in het Afrikaanse volk en ook bij vele Engelssprekenden, vooral van Schotse afstamming. Deze geest vindt men dan weerspiegeld in de theologische faculteiten, waar een zevenjarige studie voorbereidt tot dominee. Een beroep, meer dan een roeping, dat velen lokt en dat een geziene positie in de maatschappij verzekert.

Besluit

Ondanks de materialistische geest die aan de Zuidafrikaanse universiteiten heerst, ondanks de ongedurigheid van een jong land, die vooral zijn jeugd kenmerkt en weinig tijd overlaat voor bezinning op de culturele waarden van het Westen waar ook de bronnen liggen van de Zuidafrikaanse cultuur, toch zijn de universiteiten hier de enige uitstralingspunten van waaruit de geest van Europa, van humanisme en cultuur kans krijgen om de jeugd te beïnvloeden. Hiervan zijn zich dan ook de professoren volkomen bewust, en in deze zin wordt gestreefd en gewerkt.

W. DE PAUW,

docent in Nederlandse Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit te Pretoria.