De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 318]

Meningen
Litteraire valuta

‘EXPORT OR DIE’ klonk Sir Stafford Cripps' waarschuwing en de Engelse arbeider spande zich in om geld en goud naar de arm geworden Britse schatkist te doen terugvloeien. Engeland heeft steeds de letterkundige wereld verrast met een ‘exportartikel’ van zuiver gehalte en verfijnde afwerking: zijn literatuur. Reeds van in de Middeleeuwen gaven Engelse auteurs de toon aan, zodat intellectuele kringen bevoegdheid op gebied van Engelse letterkunde als een voornaam punt in de scala van de opvoedingswaarden beschouwden.

Wij, Vlamingen, hebben dikwijls van de nood een deugd gemaakt; waar ons bloed niet gaat kruipt het, en waar we niet in staat zijn het Nederlands als een wereldtaal te doen gelden, troosten we ons met die andere gave om vlug, vloeiend en flink verscheidene wereldtalen te beheersen. Deze trek hebben we met de Denen en de Finnen gemeen, omdat we alle drie kleine landen vormen, die nogal mild bedeeld worden met de oorlogsgeschenken van de grote mogendheden. Door deze taalkundige onderlegdheid waarderen we gemakkelijker het buitenlandse oeuvre, terwijl het eigen patrimonium hokken blijft binnen de beperkte kring van wat Nederlands taalgebied heet, wel veertien millioen mensen, doch niet opwegend tegen de ettelijke millioenen Fransen en Duitsers en de tweehonderd millioen Engelsen en Amerikanen.

De Belgen zijn van huize uit - daarbij door alle opeenvolgende bezettingen aangespoord - ‘plantrekkers’. Maar waar het om hun literatuur gaat laten ze zich duchtig de loef afsteken. Duizenden bij ons beleven een lectuurcrisis, wanneer een Noorse roman in vertaalvorm verschijnt, terwijl een minderwaardigheidscomplex diezelfde lezers graag de bezige bij laat worden, die haar eigen fijne brokjes inmetselen gaat om ze voor ‘home’-consumptie te bewaren.

Onze litteraire topprestaties dienen vertaald, willen we niet gekluisterd blijven binnen de enge limieten van ons taalgebied. Waar Russische, Skandinaafse, Finse, Engelse en Amerikaanse auteurs voor grote bevolkingssectoren door een keurig verzorgde vertaling toegankelijk worden, kan en moet een identieke poging gewaagd worden om onze beste waarden - onze schatten uit de letterkunde - door een adequate vertaling een verdiende plaats in het bestek van de wereldliteratuur te bezorgen. Waar het Nederlands door zijn minder verspreid idioom niets meer vermag, zal het Engels, bij voorbeeld, de machtig stimulerende factor worden.

Hoeft er dan een volledig nieuw programma in ons cultureel leven aangesneden worden, hoeven we dan onze taal te verloochenen om in onwennige constructies, met een minder vertrouwde woordenschat, de essentie van onze

[p. 319]

gevoels- en gedachtenwereld mede te delen? Sommige Noord- en Zuidnederlandse auteurs hebben, in uitzonderlijke periodes, werken in een andere taal gepubliceerd. De tijdens de oorlog naar de States uitgeweken hoogleraar Marnix Gijsen verwekte heel wat sympathie voor zijn bezet vaderland nadat hij ‘Belgium In Bondage’ geschreven had, terwijl de speakers van Radio-Oranje bij de B.B.C., A. Den Doolaerd en Johan Fabricius, gegroeid zijn tot twee figuren, die in Engelse litteraire kringen vaste voet verkregen hebben.

In de laatste decennia stegen tal van Vlaamse en Hollandse auteurs beslist boven het eng regionale niveau waardoor ze eertijds den buitenlander te simplistisch en zelfs te plat voorkwamen. Onze Nederlandse letterkunde is de hoogte ingegaan en heeft een weg gevolgd, zoals wijlen August Vermeylen zich die moet geconcipiëerd hebben.

De precedenten zijn schaars en onvoldoende; toch stemmen de weinige gegevens, die voorhanden zijn, ons hoopvol. ‘Dr. Vlimmen’ brengt mij de litteraire bladzijde van een ‘Observer’-nummer (jaargang 1949) voor ogen, waarin een advertentie voor een uit het Nederlands vertaald werk stond: ‘Dutch Vet’ by Mr. Roothaer, a striking novel about the life of a Dutch veterenary’. Zelfs de geleerde en waardige ‘Times’ in zijn ‘Literary Supplement’ wijdde een artikel aan de roman, en noemde hem ‘degelijk’. We zien het vuurtje zich uitbreiden, wanneer we de warm waarderende kritiek over de werken van A. Den Doolaerd (‘Roll Back The Waves’ b.v.) en Johan Fabricius nagaan.

Er is een weg getrokken, maar zijn de grondstoffen voor de uitvoer voldoende voorhanden? Het materiaal is er, maar er mag wel eerst selectief te werk gegaan worden. Beperken we ons, in eerste instantie, tot de twintigste eeuw, al dient het feit, dat Vondels ‘Lucifer’ en ‘Gilbert d'Amstel’ in 1822 door Cohen en ‘Lucifer’ nogmaals in 1883 in het Frans vertaald werden, niet onvermeld te worden gelaten. De Noord- en Zuidnederlandse letterkunden zijn de maturiteitsjaren ingegaan en evenaren de uitheemse. Een tweede beperking wordt vooreerst opgelegd door het feit, dat alleen zuiver proza en toneel in prozavorm zich gemakkelijk en renderend ter vertaling lenen.

Zo mogen dan in losse volgorde enkele namen en werken geciteerd worden:

Van de Woestijne	: ‘Christophorus’
	: ‘De Boer die sterft’
Vermeylen	: ‘De Wandelende Jood’
Streuvels	: ‘De Vlaschaard’
Teirlinck	: ‘Mijnheer Serjanszoon, Orator Didacticus’
Elsschot	: ‘Kaas’
Timmermans	: ‘Pallieter’
Zielens	: ‘Moeder, waarom leven wij?’

[p. 320]

En heel zeker de recentere werken van:

Gijsen	: ‘Joachim van Babylon’
Daisne	: ‘De Man die zijn Haar kort liet knippen’
Van Aken	: ‘De Duivel vaart in ons’
	: ‘Alleen de Doden ontkomen’

En verder nog Jonckheere, Lampo, Van Hemeldonck, enz.

Deze lijst ziet er erg heterogeen en, van zuiver esthetisch standpunt, misschien enigszins onverantwoord uit. Maar alle geciteerde werken betekenen een of ander hoogtepunt voor ons; ze moeten vertaald worden, liefst in het Engels, want van sommige onzer auteurs bezitten we reeds Franse of Duitse vertalingen, alhoewel ook die nog onvoldoende zijn. Het komt er op aan, het lezend publiek te charmeren èn door degelijke stijl, èn door zuivere taalexpressie, èn vooral door de vatbaarheid van het behandelde onderwerp of de gestelde intrigue.

De eerder ‘vette’ situatiehumor uit Pallieter kan er zelfs bij de Engelsen door, alhoewel hij niet het genre van Dickens benadert. Veel Amerikanen zullen met bewondering het thema van ‘Of Mice and Men’ in Van Aken's ‘Alleen de Doden ontkomen’ verwerkt vinden.

Johan Daisne heeft heel wat motieven uit de Russische literatuur geput en Marnix Gijsen's crediet in de States staat hoog aangeschreven. Waarom niet bijwerken? In België is de studie van het Engels in geen beginstadium meer; vele vertalers zijn in het Engels flink bij; geef ze de kans om het te bewijzen.

J. DECLEYRE